USAID, DOGE en de rekbare definitie van geweld

Een kritisch-filosofisch essay (1)

President Donald Trump ondertekende begin 2025 Executive Order 14169, waarmee het United States Agency for International Development (USAID) in de praktijk werd ontmanteld. Met een jaarlijks budget van meer dan 40 miljard dollar ondersteunt de Amerikaanse ontwikkelingsorganisatie projecten in meer dan 100 landen. USAID fungeert niet alleen als een kanaal voor humanitaire hulp, maar ook als een strategisch politiek instrument om de Amerikaanse invloed wereldwijd te vergroten en te behouden.

De ontmanteling ervan wordt door sommigen gezien als een poging tot “efficiëntie” en “heroriëntatie van middelen”. Maar achter het technocratische taalgebruik school iets fundamenteler: een mondiale uitholling van medemenselijkheid. Onder leiding van Elon Musk en zijn Department of Government Efficiency (DOGE), werd het apparaat dat decennialang noodhulp, gezondheidszorg en voedselzekerheid had gebracht aan miljoenen mensen wereldwijd, in enkele maanden tijd gedecimeerd.

Volgens betrouwbare schattingen door Brooke Nichols, universitair hoofddocent mondiale gezondheidszorg aan de Universiteit Van Boston heeft dit inmiddels tot de dood van meer dan 300.000 mensen geleid en dat aantal stijgt met de dag. Het zal snel oplopen tot boven het miljoen. De meeste slachtoffers zijn kinderen. Het gaat onder andere om zo’n 65.000 kinderen die aan een longontsteking zijn gestorven en 58.000 gevallen van kindersterfte door ondervoeding, zo toont de “impact-tracker” die Nichols lanceerde.

Men zou kunnen stellen dat dit geen genocide is in juridische zin. Er is immers geen etnische groep, geen religieuze minderheid die expliciet werd uitgekozen om vernietigd te worden. Maar als we genocide niet alleen zien als een daad van haat, maar ook als het opzettelijk of bewust laten sterven van bevolkingsgroepen door het ontnemen van essentiële hulp, dan doemt een ongemakkelijke vergelijking op.

USAID was actief in regio’s waar droogte, oorlog en ziekte het dagelijks leven vormden. Van hiv-medicatie in Zuid-Afrika tot voedselprogramma’s in Syrië en Afghanistan – de abrupt stopgezette programma’s hadden direct levensreddende impact. De plotselinge terugtrekking van steun werd niet gecompenseerd door alternatieve infrastructuren. In plaats daarvan: lege klinieken, hongerige kinderen, en doden die geen officiële oorlog nodig hadden om te vallen.

Elon Musk noemde USAID op X “een criminele organisatie”. Dat hij daarmee het morele gezag van een heel ontwikkelingsnetwerk in diskrediet bracht, is ernstig. Dat hij vervolgens met DOGE op militaire wijze duizenden medewerkers ontsloeg, projecten abrupt annuleerde, en in naam van ‘efficiëntie’ volledige gemeenschappen aan hun lot overliet, is ronduit catastrofaal.

Efficiëntie, zo blijkt, kan een dodelijk ideaal zijn wanneer het wordt losgekoppeld van ethiek. Is dit genocide? Juridisch niet. Maar moreel?

Als het doel van genocide is om een bevolkingsgroep te vernietigen, dan is het bewust nalaten van levensreddende hulp in precies die gebieden waar men afhankelijk is van internationale solidariteit, een daad die even systematisch als dodelijk is. Het is een stil geweld, zonder tanks of kogels, maar met spreadsheets en beleidsnota’s.

In de wereld van DOGE is sterven een neveneffect van optimalisatie. Maar voor de miljoenen mensen die USAID als levenslijn zagen, was die optimalisatie een doodvonnis. En zo komt de vraag terug: wanneer wordt bureaucratisch geweld moreel equivalent aan fysiek geweld? Misschien is het tijd om onze definities bij te stellen – niet om het verleden te verdraaien, maar om de toekomst beter te begrijpen.

Paul Siperius

(Siperius is sociaal-cultureel agoog aan de VUB, en activist – woord en muziek als voertuig voor verandering, onder andere met projecten als Local Position Soundsystem, ShamanFestival, andere activiteiten van het LPS-collectief.)

Noot

• 1. Dit essay is bedoeld als een kritische verkenning. Het vergelijken van beleidsfouten of misdaden met genocide vraagt voorzichtigheid. De ernst van echte genocides – zoals in Rwanda, Armenië, Gaza of tijdens de Holocaust – mag nooit worden gebagatelliseerd. De kracht van deze vergelijking ligt in haar morele aanklacht, niet in haar juridische precisie.

Berichtnavigatie