Aftakken – Een Ander Pad Volgen

In het geboortedorp van de Franse anarchist Élisée Reclus (1830-1905), Sainte-Foy-La-Grande (ter hoogte van Bordeaux) worden terugkerend, meerdaagse festivals ter ere van hem georganiseerd. De organisatoren noemen zich ‘Reclusiennes’ en hebben in het betreffende dorp hun kantoor. Dit jaar vindt het festival plaats van 16 tot en met 19 juli. Het programma is op internet te downloaden, zie Online.

Het betreft steeds een ‘festival van de gedachten rond de ideeën van Élisée Reclus’. Het komende festival is het dertiende en heeft als werktitel ‘Bifurquer’, Aftakken. Waar de titel vandaan komt wordt uitgelegd op de site van de ‘Reclusiennes’. Ik heb die uitleg in zijn geheel vertaald. Zie hier onder. [ThH]

Bifurquer, een ander pad volgen

“Verandering kan alleen worden bereikt door een plotselinge breuk, dat wil zeggen door een revolutie”, aldus Élisée Reclus. Overtuigd van de noodzaak van een revolutie, evolueerde zijn denken echter in de loop der tijd, tot het punt waarop hij stelde dat revolutie niet kan plaatsvinden zonder voorafgaande evolutie.

Evolutie en revolutie zijn twee woorden die vaak met elkaar worden geassocieerd in zijn reflectieve pamfletten (Evolutie en Revolutie, 1880; Evolutie, Revolutie en het Anarchistisch Ideaal, 1898). Zo schreef hij in 1898: “Het is in hoofd en hart dat transformaties moeten worden volbracht voordat ze hun spieren aanspannen en historische verschijnselen worden.”Voor hem “wordt de anarchistische sociale revolutie tot het einde toe gezien als een realiteit die zich aan het voltrekken is.

Ter gelegenheid van de festival-editie 2022 van Les Reclusiennes (Évadez-vous!) (Ontsnappen) verwelkomden we jongeren die naam gemaakt hadden door zichzelf de “Désertheureux-ses” te noemen en die de beweging “Bifurqueurs” in het leven geroepen hadden. Ze weigerden collectief hun einddiploma van Agro-Paris-Tech in ontvangst te nemen. Daarmee drukten zij   publiekelijk hun wens uit om een ander pad te kiezen dan het pad dat de instelling hen had uitgestippeld. Door te ‘bifurceren’ claimden ze de mogelijkheid om hun eigen toekomst te verkennen, te onderzoeken, te verbeelden en uit te vinden – ver weg van de dodelijke en fantasieloze dictaten van “Er is geen alternatief”. Na hen is het woord ‘bifurceren’ uitgegroeid tot het symbool van een militante ecologie. Een ecologie die zich niet tevredenstelt met een vulgaire vergroening van praktijken, zoals blijkt uit de recente publicatie van verschillende boeken over dit onderwerp.

Maar de aftakkingen die we willen verkennen, zullen niet beperkt blijven tot het opleggen van een keuze die geen alternatief toelaat. Collectieve of individuele keuzes, deze beslissingen worden niet alleen door de rede genomen. Toeval en lot (“Nooit zal een worp met de dobbelstenen het toeval tenietdoen”, Mallarmé), noodlot en ongeluk worden erin uitgenodigd, soms ook de hand van de duivel, vanwege de vork, het favoriete instrument van de Boze en waaruit de aftakking voortkomt. Ongetwijfeld om ons te leren twijfelen en onze nieuwsgierigheid te prikkelen, zodat we ons niet tevreden stellen met kant-en-klare ideeën.

Voor Ilya Prigogine (1917-2003), filosoof, natuurkundige en scheikundige (Nobelprijs voor Scheikunde 1977), bekend om zijn werk over complexe systemen, betekent dit: “Ons universum heeft een pad van opeenvolgende bifurcaties gevolgd: het had ook andere kunnen volgen. Misschien kunnen we hetzelfde zeggen voor het leven van ieder van ons.”(Ilya Prigogine, Het einde van zekerheden). Geconfronteerd met een situatie, tussen conflict en bifurcatie, is er een punt van instabiliteit waarrond “een oneindig kleine verstoring voldoende is om het macroscopische werkingsregime van het systeem te bepalen.” Dit is waar een zekere mate van indeterminisme sluipt, voldoende om de ideeën van keuze en beslissing operationeel te maken. Prigogine citeert in dit verband Lucretius: “Als de geest niet in al zijn handelingen wordt beheerst door interne noodzaak, als hij niet, zoals een overwonnen man, tot passiviteit is gereduceerd, dan is het het gevolg van de geringe afwijking van atomen op een plaats, op een tijd die door niets wordt bepaald” (Lucretius, Over de aard der dingen, II, 289-93).

Trouw aan de traditie van volksonderwijs waartoe ze behoren, brengen Les Reclusiennes wetenschappelijke bijdragen en alledaagse ervaringen samen om een ​​steeds wenselijke uitwisseling tussen de verschillende deelnemers, publiek en sprekers, te stimuleren. Bifurquer nodigt ons uit om te filosoferen over vrijheid en determinisme, over de morele kwestie van trajecten (in relatie tot gender, financiën, enz.).”

De ‘Reclusiennes’ (Vertaling Thom Holterman) (zie voor het programma van het festival, Online).