Overlast: het betekenisloze sleutelwoord van racistische repressie

“Aanpassing van de verdragen kost wel tijd. In de tussentijd zal het beleid als het aan Jetten ligt strenger moeten voor overlastgevende asielzoekers, vaak jonge mannen uit zogeheten veilige landen die hier geen kans maken op verblijf. ‘Aso’s die eindeloze overlast veroorzaken en hier niks te zoeken hebben, moeten naar een gesloten opvang. Je komt wel naar een land met liberale waarden. Als je die niet respecteert, dan mag je ook rechten verliezen.’” Aldus het AD afgelopen maandag. Let hier, naast de fascistoïde retoriek, op het gebruik van het woord “overlast”. Voor een woord dat zo vaak politiek wordt gebruikt is het zo goed als betekenisloos. Of wordt het juist dáárom gebruikt?

Rob Jetten is natuurlijk niet de eerste die het woord “overlast” in deze context gebruikt. Al jaren is “overlast door asielzoekers” een onderwerp dat op hoog tempo artikelen genereert. Het is een toverwoord voor media-aandacht.

Maar het woord wordt niet alleen gebruikt voor vluchtelingen. Ook dak- en thuislozen krijgen het verwijt van “overlast” vaak naar hun hoofd. Maar wat is overlast? In deze artikelen wordt geen definitie gegeven.

De gratis website van Van Dale definieert overlast als een “al te zware last” of “hinder, leed”. Dat klinkt logisch: je hebt “last” en je hebt “overlast”. Het ene kan je dragen en accepteren, het andere gaat te ver. Maar wanneer wordt “last’ precies “overlast”?

Dat staat niet vast. Overlast is namelijk subjectief: wat de één ervaart als overlast, hoeft de ander niet dwars te zitten. En vanwege die subjectiviteit spelen allerlei oneigenlijke overwegingen een rol in de vraag of iets overlast is.

Neem de term “hangjongeren”. Vaak zijn dat jongeren die in een groepje ergens “hangen”. Hun aanwezigheid wordt soms gezien als een bedreiging, terwijl daar meestal geen enkele reden voor is. Toch worden hangjongeren soms gezien als “overlast”.

Ook hangt de perceptie van “overlast” ook sterk samen met racisme. Uit onderzoek blijkt dat mensen in Nederland Marokkaanse jongeren eerder zien als “overlastgevend”, ook al gedragen ze zich niet anders dan hun witte leeftijdsgenoten.

Dat racisme komt overigens niet uit de lucht vallen, dat is jarenlang gecultiveerd. Niet alleen door Wilders, maar door alle politici voor wie de angst voor islam een handig middeltje was om politiebevoegdheden uit te breiden.

En ook media schrijven al jaren over “overlastgevende asielzoekers”, gebaseerd op eenzijdige ervaringen. Want in geen van de artikelen mogen vluchtelingen zelf situaties toelichten. Dit eenzijdige beeld creëert weer onveiligheidsgevoel in anderen.

Door al het bovenstaande is het maar goed dat “overlast veroorzaken” niet strafbaar is. Immers, in een samenleving moet je soms wat van elkaar slikken. Overlast hoort er een beetje bij. Ten minste… behalve als je een vluchteling bent. Dan is het wél strafbaar.

Deze zogenaamde “overlastgevende asielzoekers” werden namelijk tot voor kort opgesloten in de zogenaamde “procesbeschikbaarheidslocatie” (PBL): een detentieregime dat door de rechter als onrechtmatig werd bestempeld, omdat mensen zonder proces vastzaten.

Wanneer was er dan sprake van “overlast”? Dat werd expres vaag gehouden, om zo veel mogelijk vluchtelingen naar de PBL te kunnen sturen. Vanwege de subjectieve aard van de term kan er dus van alles onder vallen.

Dit is overigens een aanpak die, onder druk van de zogenaamd ‘linkse’ oppositie en door D66, weer wordt opgestart, ondanks dat deze onder druk van de rechter is verboden. Deze discriminatie wordt dus parlementair breed gedragen.

Met een dubbele racistische uitkomst, want niet alleen zijn vluchtelingen vaker mensen van kleur, mensen van kleur worden door witte Nederlanders (die het merendeel van politie en OM vormen) vaker als overlastgevend beschouwd. Dat werkt racisme dus sterk in de hand.

Dit lijkt erg op voorvallen die we ook kennen uit de VS, waar “stop and frisk” (mensen aanhouden om te fouilleren) vooral werd gebruikt om zwarte mensen en mensen van kleur te surveilleren.

Of de dood van Trayvon Martin, die in 2012 werd vermoord door een buurtwacht. Die buurtwacht vond dat Trayvon, die in die buurt woonde, “verdacht” was, waarschijnlijk deels omdat hij zwart was.

Dat racisme creëert een dubbele standaard: voor witte cisgender Nederlanders is overlast veroorzaken legaal. Voor andere groepen is het een reden om door politie aangesproken te worden, en voor vluchtelingen is het zelfs reden om gedetineerd te worden.

Daarom is wat Jetten zegt zo verwerpelijk. Hij stelt voor om mensen die “overlast” veroorzaken (wat, nogmaals, geen misdrijf is) hun rechten af te pakken. Mensen die hij “aso’s” noemt, om lekker stoer te doen voor de bühne en de extreem-rechtse stemmer.

Door hogere eisen te stellen aan vluchtelingen dan aan mensen met een Nederlandse nationaliteit, schept de staat zelf de omstandigheden om mensen uit te kunnen zetten. Zoals bij Syfaks, die uit de PBL probeerde te ontsnappen door honger.

Die dubbele standaard is des te erger door de manier waarop media aandacht verdelen. Witte Nederlanders uit de middenklasse mogen eeuwig klagen over ervaren “overlast”. Maar mogen vluchtelingen klagen over hun onmenselijke opvangomstandigheden?

Telkens wordt één bepaald beeld gecentreerd, en wordt stilletjes aangenomen dat het ‘recht’ van witte Nederlanders om geen overlast te ervaren prevaleert boven het recht van vluchtelingen om veilig opgevangen te worden. Dat is een racistische, onmenselijke aanname.

Maar het is een aanname die zich verspreidt. Ook dak- en thuisloze mensen zijn slachtoffer van de strijd tegen “overlast”. In een aantal plaatsen geldt nu een bedelverbod, puur om dak- en thuisloosheid buiten beeld van de ‘respectabele burger’ te houden.

Of zogenaamde “ondernemers”, die klagen over de hoeveelheid demonstraties op de Dam en de “overlast” die ze daarvan ervaren. Waarbij de vraag “waarom ben je dan aan de Dam gaan ondernemen” niet aan bod komt.

Ook stakingen hebben hieronder te lijden: overlast voor reizigers wordt aangehaald als reden om stakingen te verbieden, terwijl die overlast juist inherent is aan het stakingswapen.

Als het bestrijden van “overlastgevoelens’ van de witte middenklasse inderdaad politieke prioriteit gaan krijgen, zal dat een gevaar vormen voor het legaliteitsbeginsel. “Alles is toegestaan, tenzij het is verboden”.

Maar als “overlastgevoelens” leidend worden, dan ga je naar een samenleving waar alles mogelijk verboden is. Een samenleving waar dat wordt bepaald door een heel specifieke groep mensen, die ook nog eens politiek opgezweept worden om te haten.

Zoals in Ter Apel, waar mensen beschuldigd van “overlast” nu niet meer in de dorpskern mogen komen. Pure wreedheid. Vluchtelingen worden tot slachtoffer gemaakt zodat de regering kan doen alsof ze daadkrachtig bezig zijn.

Als de politiek écht iets wil doen met de overlastgevoelens van mensen, leer dan van de buurtbemiddeling in Velsen. Erken dat het subjectief is, en bouw aan begrip voor de ander.

Maar vooralsnog zijn de gevoelens van onveiligheid en onbegrip, en het gestookte racisme, politiek te nuttig om te bestrijden. Zo nuttig dat ook D66 nu van dat walletje gaat eten.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)