Stemoverwegingen van één anarchist

Het is weer die tijd: mensen vragen zich af of ze moeten stemmen, en zo ja, waarop. Ook anarchisten, geloof het of niet. Er zijn verschillende manieren om hierover te denken. Ik neem jullie graag mee in mijn (systeem)analyse en mijn stem.

Allereerst: dit zijn mijn persoonlijke overwegingen op basis van mijn politieke overtuigingen. Ik spreek niet namens anarchisme of anarchisten (stel je voor!). Ook binnen het anarchisme zijn veel verschillende gedachtestromingen als het aankomt op stemmen.

Voor meer (andere) overwegingen raadt ik de anarchistische verkiezingskrant De Vrije Stem aan. Met daarin ook redenen om juist niet te stemmen, of blanco te stemmen.

Om mee te beginnen moeten we voor een systeemanalyse allereerst het liberale denken over stemmen loslaten. In dat denken moet je stemmen op een partij wiens beloftes het meeste overeenkomen met jouw wensen. Dit in de hoop dat zij gaan regeren en die plannen kunnen waarmaken.

Het probleem: zo werkt het niet, en dat kunnen we zien aan de hand van een systeemanalyse. In een systeemanalyse kijk je hoe een systeem (zoals een politieke partij) functioneert in een groter systeem en de invloeden die daarbij komen kijken.

Zo zien we bijvoorbeeld dat de meeste beloftes in een verkiezingscampagne loos zijn. Een partij doet beloftes om stemmen binnen te halen en zo zetels te vergaren. Als ze je stem eenmaal hebben, verliezen die beloftes hun betekenis.

“Maar als blijkt dat ze hebben gelogen, stemmen mensen de volgende keer niet meer op ze!” Dat betwijfel ik. Wanneer zijn tijdens deze verkiezingscampagne de partijprogramma’s uit 2023 besproken? Het gaat in campagnes nauwelijks over het verleden, en vooral over de toekomst.

Maar er is nog een belangrijkere kracht die op partijen werkt na de verkiezingen: politiek pragmatisme. Als partijen na de verkiezingen willen regeren (of als ze willen “meedoen”) dan moeten ze ook goede relaties onderhouden met andere partijen.

De meeste partijen hebben er baat bij om politiek zo dicht mogelijk bij de andere partijen te gaan zitten, met slechts een paar nuanceverschillen om kiezers te trekken. Zo hou je een extreem nauw politiek veld over.

Dat was ook terug te zien in het RTL-debat van zondag. Discussies gingen over het eigen risico (iets hoger of iets lager), over voorrang voor vluchtelingen op de woningmarkt, en over de hypotheekrenteaftrek. Volledige detailzaken.

Onbesproken vragen zijn: moeten we überhaupt een op winst beluste private zorgsector hebben? Mogen grenzen en huisbazen en hypotheken überhaupt bestaan? Dat wordt in de discussie en de Kamer allemaal als gegeven behandeld.

En dat wordt alleen maar erger naarmate de parlementaire politiek verrechtst. In de jaren zeventig stond de PvdA nog nivellerende grondpolitiek voor. En ook al wonnen ze daarmee een verkiezing, ze werden uitgesloten van regeringsdeelname. Nu hebben ze het laten vallen.

En het gaat niet alleen om andere partijen. Als een partij in Nederland wil regeren, moet die partij de relaties goed houden met machtige instellingen zoals VNO-NCW, MKB Nederland, het bankenwezen en de agro-industrie, elk met een machtige lobby.

“Goed bestuur” betekent in die zin dat er constant rekening wordt gehouden met hun belangen, en dat maakt bepaald beleid onmogelijk. Niet alleen dat, maar een regering zal ook altijd proberen haar eigen macht te behouden en te vergroten, samen met die machtige private partijen.

En zelfs al zou er een partij zijn die oprecht anti-kapitalistisch is, dan zou die alsnog afhankelijk zijn voor informatie vanuit de regering. Informatie die veelal onvolledig of sturend is, en bedoeld om de Kamer een bepaalde kant op te sturen.

Met andere woorden: het systeem van parlementaire politiek en kapitalistisch regeren zorgt dat de wensen van anarchisten (afschaffing van staat en kapitaal) niet via de parlementaire weg te behalen zijn. Waarom zou je als anarchist dan stemmen?

Omdat stemmen op andere manieren wél nuttig kan zijn. Politiek speelt zich niet alleen af in het parlement, ook al zouden politieke partijen je dat wel willen doen geloven. Politiek is overal, bij elke actie, bij elke staking, bij elke demonstratie, bij elke blokkade…

De samenstelling van de Tweede Kamer heeft wel degelijk invloed op al die zaken. Het is goed als het demonstratierecht wordt beschermd, als vluchtelingen worden opgevangen en als staken legaal blijft. En bovenal: het is goed als fascisten niet de meerderheid krijgen.

Maar een parlementariër heeft ook nog andere invloed. Zo mag een individueel Kamerlid (ingevolge artikel 68 Grondwet) informatie opvragen van de regering, en mag een individueel Kamerlid Kamervragen stellen die vervolgens beantwoord moeten worden.

De informatie die op die manier naar boven komt kan heel nuttig zijn in een activistische strijd. Het kan zaken zichtbaar maken waarvan de staat liever zou willen dat deze onzichtbaar blijven, en in activisme is informatievergaring vaak een belangrijk deel van de strijd.

En vanaf een nationaal podium kan één politicus zaken die normaal ondergesneeuwd raken door gevestigde, geïnstitutionaliseerde partijen bespreken. Zoals politiegeweld of geweld tegen vluchtelingen, zoals Sylvana Simons dat deed.

Werkt dat perfect? Nee, want het blijft parlementaire politiek. De Kamer, BIJ1 incluis, stemde zo unaniem voor een voorstel dat vandaag de dag wordt gebruikt om activisten tegen politiegeweld lastig te vallen.

Maar het hoeft ook niet perfect te zijn, zolang je je realiseert dat een Kamerfractie een ondersteunende rol heeft in de activistische strijd, niet een leidende rol. Je moet je hoop niet op parlementarisme vestigen, maar het parlement zien als één van de strijdtonelen.

Als je het parlement ziet als een hulpmiddel, hoe moet je dan stemmen? Zelf zou ik stemmen op:

• 1. de partij met het meest linkse geluid, die
• 2. niet geïnstitutionaliseerd is, en
• 3. geen destructieve standpunten heeft richting activisme of gemarginaliseerde mensen.

Zo vallen een hoop partijen af: PVV, FVD, BBB, VVD, SGP, JA21, NSC, CDA, CU, BVNL, FNP en LP vallen allemaal af vanwege hun aanvallen op fundamentele grondrechten en vanwege fascisme, racisme, xenofobie, islamofobie, queerfobie, vrouwenhaat, transhaat enzovoorts.

GroenLinks-PvdA en D66 zijn beiden diep geïnstitutionaliseerde partijen. Ze leveren bestuurders in alle lagen van de overheid en hebben allebei een wens om te regeren. Dat maakt dat ze geen activistische rol kunnen vervullen, en dat ze voor activisten vaak juist tegenstander zijn.

Dit zie je in Groot-Brittannië, waar de zogenaamd ‘linkse’ Starmer-regering Palestine Action heeft verboden. Die bestuurders hebben meer loyaliteit naar het staatsapparaat dan aan grassroots activisme. Een stem op GL-PvdA is contraproductief.

Dit des te meer omdat CDA, GL-PvdA, D66 en VVD grote partijen zijn met relatief grote, professionele partijbureaus (rond de vijftig medewerkers) die ook een institutioneel belang hebben bij het voortbestaan en groeien van hun partij, en die daardoor een bepaalde kijk op de politiek hebben.

Dan blijven PvdD, SP, BIJ1 en DENK over. Maar de SP en DENK hebben allebei standpunten tegen gemarginaliseerde groepen. De SP wil arbeidsmigranten harder aanpakken en weren, en DENK is trans- en queerfoob en weigert de Armeense genocide te erkennen vanwege banden met Turkije.

Dan blijven BIJ1 en Partij voor de Dieren over. Mijn keuze valt dan op BIJ1, deels vanwege de activistische achterban van de partij waar ik meer vertrouwen in heb, en deels omdat de PvdD vóór het handhaven van de NAVO-norm is.

Het investeren in wapens is volgens mij een groot gevaar voor mensen zowel in binnen- als buitenland, en daar wil ik mijn stem niet aan geven. Daarom ga ik volgende week zelf op BIJ1 stemmen.

Maar deze keuze is voor iedereen om zelf te maken. Het is geen keuze tussen goed of kwaad, het is net zoals zoveel wat activisten doen een strategische keuze. En over strategie kunnen we van mening verschillen.

Bovendien: dit kan elke verkiezing anders zijn. Stel BIJ1 groeit uit tot een parlementair succes, dan gaat regeringsdeelname natuurlijk lonken. Dan ontwikkelt BIJ1 wellicht ook een professioneel partijbureau, en verliest het de ideologische veren. Net als GroenLinks dat heeft gedaan.

Het belangrijkste vind ik dat we politieke partijen en parlementarisme niet moeten zien als dé oplossing. Dat leidt tot apathie en inactie. De droom van een massapartij die Nederland via de regering grondig gaat hervormen is een fantasie die nooit uit gaat komen.

Dus houd je adem niet in voor de verkiezingen, en laat de uitkomst je niet ontmoedigen of pacificeren. Uiteindelijk is de beste toekomst één waarin buiten-parlementair activisme zo sterk is dat een regering, links of rechts, er niets tegen kan beginnen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)

Naschrift van de redactie. Doorbraak is anarchistisch/horizontaal georganiseerd, maar geen anarchistische organisatie. We zijn een club van mensen van allerlei radicaal-linkse pluimage. We hebben als organisatie dan ook geen gezamenlijk standpunt over wel of niet stemmen, of op welke partij dan.