Pynchon en Lennon One Battle after Another

Momenteel in de bioscoop: de tweede poging van Paul Thomas Anderson om een boek van Pynchon te verfilmen. En dat betekent dan steevast: radicale politiek en directe actie Hollywood style. Toevallig draait er nu ook een documentaire over John Lennon en Yoko Ono over dezelfde beweging waar Anderson/Pynchon aan refereert.

19 oktober, 2025 5 min leestijd

One Battle After Another is losjes gebaseerd op Vineland van Thomas Pynchon. In dat boek, dat ook ooit in het Nederlands vertaald werd (Bert Bakker, 1990) draait het om de paranoia van een radicale ondergrondse beweging in de VS, die vervolgd wordt door de staat met een extreemrechtse psychopaat als openbare aanklager. In de versie van Paul Thomas Anderson is het Sean Penn die de leiding heeft over een speciale afdeling van ICE.

Thomas Pynchon staat erom bekend veel te schrijven over echt gebeurde zaken uit het rijke arsenaal van de actiebeweging in de VS. Een van de redenen dat hij als schrijver nooit (maar dan ook nooit) in de media verschijnt is dat hij daar persoonlijk mee te maken heeft gehad. Maar verder heeft hij geen zin in mainstream media en Hollywood. Ze lezen zijn boeken maar, daar moeten ze het mee doen.

Eerder, in 2014, verfilmde Anderson Inherent Vice van Pynchon. Met Joaquin Phoenix in de hoofdrol als de cynische activisten-advokaat en kettingblower Doc Sportello die te maken krijgt met criminele zakenmannen (alsof er ook andere zijn…) en kapitalisme en een spookachtig schip in de haven van LA. Trouwens zijn film daarvoor, The Master, zou al losjes op V gebaseerd zijn, eveneens van Pynchon en eveneens met Joaquin Phoenix.

One Battle After Another is enorm in de geest van Pynchon. Ik wil hier niets verklappen en kan daarom niet veel over de geweldige film zelf schrijven. Behalve dat die begint met de uitvoerig in beeld gebrachte actie van een verzetsgroep (French 75, de naam van een cocktail genaamd naar een machinegeweer) om gevangen vluchtelingen te bevrijden. Daarna worden her en der bomaanslagen gepleegd en banken beroofd. Als er een bankoverval mislukt wordt de groep opgerold, en wie niet gepakt wordt, gaat ondergronds en hoopt te overleven. De film begint pas goed als we vervolgens 16 jaar later in een soort Trumpachtige VS moeten beleven hoe de psychopaat weer beet heeft en de rest van de overlevenden alsnog te grazen wil nemen. Dat verloopt met veel spektakel en geweldige grappen en een fabuleuze rol van Benicio Del Toro als vechtsportleraar en moderne vluchtelingenhelper. Maar waar het om gaat is dat alle verhalen, van Pynchon en Anderson gebaseerd zijn op daadwerkelijk bestaande geschiedenissen van radicale bewegingen. In de VS was er een omvangrijke verzetsbeweging ontstaan, te midden van de campagnes tegen de oorlog in Vietnam. Die mensen deden heftige acties (zie bijvoorbeeld het boek van Warren Hinckle, Guerrilla Verzet in de VS, Van Gennep 1971). Maar de groepen, waaronder de Weather Underground, werden ook genadeloos vervolgd door de staat en toen de oorlog in Vietnam ten einde kwam en de bewegingen inzakten, waren er honderden mensen op de vlucht. Voor hen bestonden een soort vluchthulpbewegingen en sommige mensen hebben tientallen jaren op de vlucht geleefd, soms hele gezinnen. Er werd in de nadagen van de beweging ook veel over geschreven en er verschenen speelfilms over, zoals Running on Empty van Sidney Lumet (1988)

Zie ook From Protest to Resistance.

In Vineland heeft Pynchon gekozen om het verhaal maar te verplaatsen naar 1984, als Reagan aan de Macht is. Anderson maakt daar een meer tijdloze setting van, die nog het meest op deze tijden lijkt. Maar die netwerken om mensen te helpen om aan vervolging te ontkomen, hebben dus echt bestaan en werken deels nog steeds.

Wat ook heel realistisch is, in zowel het werk van Anderson als van Pynchon, is de rol die paranoia en verraad speelt in dergelijke bewegingen. Wat dat betreft geen overdreven mooie verhalen. Het is een zootje en je wordt van alle kanten belaagd als je het waagt om je te verzetten tegen het systeem. Maar je vindt ook overal mensen die je willen helpen, en bereid zijn samen met je in verzet te komen.

One to One: John & Yoko

Toevallig is er nu een documentaire in de bioscopen over John Lennon als activist in New York. Van Lennon is bekend dat toen hij stopte met The Beatles hij in New York actief de kant van radicale bewegingen koos. In het boek There’ s a Riot Going On (Revolutionaries, Rock Stars, and the Rise and Fall of ’60s Counter-Culture) van Pete Doggett kun je lezen hoe in het begin van de jaren 1970 allerlei linkse radicale bewegingen bij John Lennon aanklopten voor steun en dat veelal ook kregen. Hij financierde van alles en organiseerde benefietconcerten.

In de documentaire One to One zie je een vaak wat verwarrende aaneenschakeling van beelden en interviews uit die tijd. Er wordt weinig informatie gegeven bij de beelden en de personen die langskomen, laat staan welke rol ze als activisten spelen. Dat is jammer voor jongere kijker*s die het allemaal niet meegemaakt hebben. Maar toch zie je nu interessante beelden van concerten, demonstraties en discussies.

Als de anti-Vietnam-beweging zich opmaakt om de verkiezingsconventies van de republikeinen in Florida frontaal aan te vallen, trekt Lennon zich terug. Het moet wel vreedzaam blijven. Wat overblijft is een beeld van een wat warrige Lennon en Yoko Ono, die proberen een politieke rol te spelen, maar ook niet te zeer betrokken willen raken bij radicale acties, en ook kunstenaars willen blijven. Het kost ook bijna hun verblijfsstatus. En enkele jaren later wordt Lennon in datzelfde New York vermoord, maar dat valt buiten het bestek van de film…