De politiek achter de AI-bubbel, en wat het voor ons betekent

De investeringen in zogenaamde “AI” zijn een enorme bubbel. Het is slechts een kwestie van tijd voordat die barst. En we weten nu al: kapitaal wil dat gebruiken om de economie grondig te herbouwen, in ons nadeel.

Waarom is AI een bubbel? “Aandelenbubbel” is een term voor een situatie waarin bepaalde aandelen in bedrijven veel meer waard zijn dan de eigenlijke waarde van het bedrijf. Hoe kan dat gebeuren?

Aandelen krijgen hun waarde door vraag en aanbod. Als investeerders verwachten dat een bedrijf in de toekomst veel geld gaat verdienen, dan willen ze aandelen in dat bedrijf kopen. Hoe meer mensen zo’n aandeel willen, hoe hoger de prijs van dat aandeel.

Een bubbel bestaat wanneer de verwachtingen in een bedrijf véél hoger zijn dan de uiteindelijke winstgevendheid van het bedrijf. De bubbel barst zodra investeerders zich realiseren dat een bepaald aandeel een veel te hoge waarde heeft ontvangen.

Dat is ook het geval voor zogenaamde “AI”. Dit werd al voorspeld tijdens de hype van de afgelopen jaren, onder meer door tech-journalisten als Ed Zitron, die hier vanaf het begin al voor waarschuwt. Dat begint al met de onjuiste term “AI”.

Want zogenaamde ‘AI’ zoals techbedrijven dat nu maken is helemaal geen Artificial Intelligence zoals we dat in science fiction-films zien. Een betere term is Large Language Model (LLM). ChatGPT en dergelijke zijn tekstgeneratoren die op basis van een prompt tekst kunnen genereren.

Maar dat is niet hoe LLM’s zijn verkocht. Techbedrijven gebruiken juist de term “AI” omdat mensen die term kennen van sci-fi films. Die term zorgt dat mensen zelf gaan fantaseren over de mogelijkheden van LLM’s. Gaat het ooit menselijk werk vervangen?

Het antwoord: nee. De consensus onder wetenschappers is nu dat LLM’s een doodlopende weg zijn in de zoektocht naar een zogenaamde “artificial general intelligence”, een computerprogramma met daadwerkelijke intelligentie.

LLM’s maken te veel fouten en kunnen niet gebruikt worden om daadwerkelijk beslissingen te nemen. Tegelijkertijd bereiken die LLM’s het maximum van hun kunnen. Meer trainen lijkt niet mogelijk. LLM’s zijn niet de “AI” die techbedrijven beloofd hebben.

Nu LLM’s aan de max van hun kunnen zitten, blijkt er ook geen markt voor te zijn. Waar kan je huidige LLM’s eigenlijk voor gebruiken? Vrijwel niets. LLM’s zijn nu dus een product met gigantisch veel investeringen erachter die op zoek zijn naar een markt.

Dit lijkt in veel aspecten op de Dotcom-bubbel uit de late jaren negentig. Ook toen werd enorm gespeculeerd op de toekomst van het internet, maar in de vroege jaren 2000 was de technologie gewoon nog niet klaar voor zo’n gigantische markt.

Dus bestaat er een AI-bubbel. De hele AI-hype is een hallucinatie gebleken, en binnenkort gaan er miljarden dollars verdampen als ook de markt zich dat realiseert. Waarom zouden wij ons daar zorgen over moeten maken?

Vanwege de manier waarop overheden met die bubbel omgaan. We zien nu al dat de Amerikaanse regering, onder leiding van tech-bondgenoot Trump, honderden miljoenen oorlogsdollars investeert in techbedrijven, met als doel wapens te maken.

Ook sloopt Trump regels die bedoeld zijn om AI-ontwikkeling veilig en ethisch te laten plaatsvinden. Want veilige en ethische ontwikkeling is natuurlijk een rem op innovatie, en daarmee een rem op potentiële winsten.

Daarnaast is er ook nog het probleem rond de rentestand. Techbedrijven lenen bij de bank voor hun gigantische investeringen, en hoe hoger de rente, hoe duurder die leningen. Een hoge rentestand is dus slecht voor de grootte van de bubbel.

Hoewel dat waarschijnlijk niet direct met AI te maken heeft, zit Trump nu in een strijd met de Federal Reserve (de Amerikaanse centrale bank) om de rentetarieven te verlagen. Dit zou investeringen makkelijker maken, maar maakt dus ook die bubbel groter.

En dan is er nog de strijd met de Amerikaanse media. Het is niet ondenkbaar dat Trump de media zal gebruiken om kritiek op zijn tech-vrienden te smoren. Terwijl het juist de onkritische hype van tech-journalisten was die de bubbel mede heeft gecreëerd.

Maar als de bubbel barst, zitten we in nog grotere problemen. Hoewel de grootte van een bubbel niet op voorhand te voorspellen is, zijn er redenen om te denken dat de AI-bubbel veel groter is dan we misschien denken.

Een onderdeel daarvan is hoe techbedrijven steeds meer kapitaal financieren via niet-transparante methoden. Daardoor kan de bubbel veel groter zijn dan we eigenlijk denken, en dat zou betekenen dat het barsten zou kunnen leiden tot een recessie.

Dit is ook een reden waarom Trump waarschijnlijk de rentetarieven wil verlagen. Dat kan een recessie tijdelijk vertragen, en Trump wil kostte wat het kost zorgen dat hij niet verantwoordelijk wordt gehouden voor een recessie.

Maar zo’n recessie kan ook positief zijn voor kapitalisten. Zij gebruiken recessies vaak om te “reorganiseren” en te “stroomlijnen”, wat betekent dat ze werkers ontslaan en dat de overgebleven werkers dezelfde productiviteit moeten leveren.

Als veel werkenden op straat komen te staan, worden vakbonden ook zwakker. Het is dan makkelijker voor bazen om werkenden te vervangen, en dus moeten werkenden dus harder werken en kunnen ze minder kritiek en weerstand leveren. Vaak ook voor een lager loon.

Tegelijkertijd breken overheden na zo’n recessie vaak sociale zekerheidsstelsels af, zoals na de crisis in 2008. Dit wordt gedaan met een beroep op “spaarzaamheid”, maar is eigenlijk een verkapte liberalisering en vermarkting.

Tegelijkertijd hebben investeerders niet veel te vrezen, want die kunnen (in tegenstelling tot ‘gewone’ mensen) rekenen op riante staatssteun. Staatssteun waarbij de staat ook nog eens financieel lotgenoot wordt van de bankenwereld.

Het riedeltje is altijd hetzelfde: als investeerders en bedrijven een gigantische financiële crisis veroorzaken, moeten de werkenden (die daadwerkelijk nut produceren) het verduren. Wij zijn de slachtoffers van hun gokgedrag.

Kunnen we hier wat tegen doen? Vrij weinig. Dat is de aard van het kapitalisme: de meeste mensen hebben niets te zeggen over de krachten die ons leven beheersen. Een strijd voor democratisering van de economie is een strijd tegen dit soort excessen.

En bereid je alvast voor op de strijd die komen gaat. Want onder de huidige regeringen kunnen we een herhaling van de ramp van na 2008 verwachten. Maar niet als het aan ons ligt.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)

Meer lezen over de AI-bubbel?

• Hoe kapitalistische technologie onze alledaagse handelingsdemocratie sloopt
• De fascistische paniek van Big Tech
• Kapitalistische Intelligentie? Wat zit er achter de AI-hype? (deel 1)
• Kapitalistische Intelligentie? AI is geruststellend dom! (deel 2)
• Kapitalistische Intelligentie? AI is een ecologische ramp (deel 3)
• Kapitalistische Intelligentie? Miljoenen werkers trainen AI, dat weer ingezet wordt tegen andere werkers (deel 4)
• Kapitalistische Intelligentie? Staking en effectief altruïsme (deel 5)