Groot-Brittannie: fascisme via stembus en straat

vrijdag 2 augustus 2024

Longread

Groot-Brittannië, 4 juli 2024 en de eerste dagen erna: opluchting! De gehate Tory-regering ruimt het veld nadat de Conservatieve partij – de Tories dus – de verkiezingen hebben verloren. Labour aan de regering, Keir Starmer premier. Nee, zo’n Labour-regering is geen feest waard. Maar de smadelijke aftocht van de Tories was dat wel.

Groot-Brittannië, 29 juli en de dagen erna: angst en beven! Een nare steekpartij in Southall, acht kinderen neergestoken waarvan drie zijn overleden. Prompt erna: een reeks aanvallen van agressieve menigten, gericht tegen moskeeën en locaties waar vluchtelingen worden opgevangen. Fascisten zagen hun kans, misbruikten de schok die de steekpartij opriep en stookten de haat tegen moslims en vluchtelingen op.

De twee gebeurtenissen lijken in groot contrast te staan: een linksige verkiezingsoverwinning enerzijds, een golf van extreem-rechts straatgeweld anderzijds. Het contrast is minder groot dan het lijkt. Sterker: in zekere zin ligt de manifestatie van straatfascisme in het verlengde van de verkiezingsuitslag. Dat vergt echter een kijk die verder gaat dan enkel de wisseling van de regeringsmacht die via de verkiezingen plaats vond.

1.

Wat is er gebeurd op verkiezingsdag? Allereerst, en wel degelijk te verwelkomen: de Conservatieve partij verloor zeer fors, weg was haar meerderheid in het Lagerhuis. Dus kon ze niet langer blijven regeren. De opeenvolgende regeringen die op de in 2019 verworden meerderheid gebouwd waren – eerst onder Boris Johnson, daarna onder Theresa May, heel eventjes onder Lizz Truss en tenslotte onder Rishi Sunak – hadden zich dan ook gehaat gemaakt. Boris Johnson met zijn Brexit, maar ook met zijn corona-lockdown die doelbewust vertraagd werd doorgevoerd zodat duizenden mensen nodeloos stierven; zakendoen ging voor mensenlevens.(1) Eenmaal gedwongen om voor hun bestwil thuis ter blijven, werden mensen getrakteerd op het spektakel dat diezelfde Johnson feestjes gaf in strijd met zijn eigen corona-regels, en daar opgewekt over loog. Hup, daar ging Johnson. May mocht ene tijdje modderen van haar partijgenoten, maar ruimde het veld voor Truss. Die maakte van de economie en de begroting zo’n geweldige puinzooi dat zelfs de Bank of England op de noodrem trapte. Hup, weg was Truss. Toen kregen we nog een kleine twee jaar Sunak.

Die maakte zich ook niet geliefd, onder meer door aanhoudende omvangrijke stakingen in de collectieve sector te trotseren. Mensen in onderwijs en zorg eisten een loon dat tenminste de hoge inflatie zou bij houden, en groot gelijk hadden ze! Maar de regering stelde het noodzakelijke geld niet beschikbaar. Intussen stookte regering de haat tegen vluchtelingen op en bedacht een absurd plan om mensen die asiel aanvroegen, te deporteren naar Rwanda waar ze dan hun asielaanvraag ‘mochten’ afwachten. Het plan was inhumaan, het plan bleek ook juridisch niet te deugen, het plan was nog peperduur ook. Blijkbaar stak Sunak liever geld in racistische hardvochtigheid dan in onderwijs en zorg. O ja, en Sunak stond natuurlijk ook in de rij om de genocide in Gaza met diplomatie te dekken en met wapens te steunen.

Allemaal redenen genoeg voor iedereen met ook maar enige menselijkheid in de vezels om na verkiezingsdag de afgang van de Tories te verwelkomen. Dat mensen op grote schaal de Conservatieven de rug hadden toegekeerd, was mooi. Je wilt als fatsoenlijk sociaal voelend mens immers met die asociale arrogante lui immers nog niet dood gevonden worden.

Maar kijk je eens beter naar de cijfers, dan zie je verontrustende patronen. Er is nauwelijks een verschuiving naar links waarneembaar. Ja, Labour wordt iets groter, maar niet veel. Slechts omdat de Tories in de steek worden gelaten aan alle kanten, werd ze de minst kleine partij en kreeg ze een meerderheid van parlementszetels.

Waar gingen al die mensen die de Tories de rug toe keerden dan heen? Voor een flink deel naar de Liberal Democrats die 60 zetels kregen. Voor een deel echter ook naar de Reform Party, waar slechts weken voor verkiezingsdag Nigel Farage weer de aanvoerder werd. Verder dan vijf zetels kwam deze club niet. Dat was echter niet bij gebrek aan stemmen. Reform was in een hele reeks kiesdistricten de op een na grootste geworden. Maar omdat in het Britse kiesstelsel alleen de grootste partij per kiesdistrict de zetel voor dat district krijgt, leidde al die tweede plekken niet tot zetels. De steun die Reform kreeg, is dus veel en veel groter dan je aan die vijf zetels kunt zien.(2)

Dit Reform-geval is een extreem-rechtse partij, vergeven van botte racisten van het onbeschaamde en expliciete soort. Stemming maken tegen de EU en tegen vluchtelingen – favoriet tijdverdrijf van opeenvolgende Tory-premiers tot en met Sunak – had de fascisten van Farage enorm in de kaart gespeeld. Nu zit Reform in tal van kiesdistricten feitelijk Labour op de hielen. De vijf zetels die de Reform-fascisten vergaarden vormen een topje van een levensgevaarlijke ijsberg.

De Labour-overwinning is flinterdun, en vooral te danken aan de brede afwijzing die de Tories te incasseren kregen. Links van Labour zijn er wat Groene parlementsleden, en een handvol onafhankelijke kandidaten die voor de Palestijnen opkwamen en – terecht! – vonden dat Labour dat veel te weinig doet. Een van hen: de vroegere Labour-leider Jeremy Corbyn.(4) Wie aan deze paar linkse zetels een goed gevoel wil ontlenen, moet dat vooral doen. Er is wat enthousiasme is voor Labour en premier Starner, maar er is vooral opluchting: hè hè,de Tories zijn weg.

Labour is intussen aan het regeren geslagen. Een paar positieve gebaren waren er snel. Het infame Rwanda-plan ging bijvoorbeeld meteen van tafel,(5) wat overigens niet betekent dat Labour een wezenlijk humaner beleid jegens vluchtelingen gaat voeren.(6) De regering stelt intussen geld beschikbaar om eindelijk voor een flink deel aan looneisen in zorg en onderwijs tegemoet te komen. Junior artsen krijgen er bijvoorbeeld 22,5 procent bij in twee jaar.(7) De strijd van arbeiders in deze sectoren was dus niet helemaal tevergeefs.

Maar daarmee is de linksige koek alweer goeddeels op. Rachel Reeves, de nieuwe minister van financiën, heeft al een reeks bezuinigingen aangekondigd. Die rechtvaardigt ze door er op te wijzen dat de Tories een flink gat in de begroting hadden nagelaten.(8) Dat je dat ook kunt vullen door rijken en grote ondernemers eens echt stevig te gaan belasten, is in strijd met de trouw die ook Labour toegezegd heeft aan het kapitaal, aan dogma’s als rentabiliteit en concurrentiepositie. Het grote doel van Labour is: economische groei. De beetjes progressief beleid die Labour heeft toegezegd, moeten uit die groei worden betaald. Die groei betekent: ondernemers faciliteren in het najagen van die groei, winstbejag de ruimte geven, en dus niet via belastingheffing dat winstbejag voor de voeten lopen. Dit vrijwillig door Labour geaccepteerde financiële keurslijf – niets doen waardoor ‘het bedrijfsleven’ fundamenteel gehinderd wordt – betekent dat de regering hetzij moet lenen of moet bezuinigen. Lenen maakt het gat in de begroting echter nog groter, en meer vraag naar leningen jaagt de rente omhoog, en daarmee ook de kosten voor bedrijven om te investeren met geleend geld. Daar gaat de groei. Dus wordt het bezuinigen.

Daarmee zal Labour haar eigen kiezers raken en mogelijk zelfs wegjagen. Maar waarheen? Die mensen zullen weinig lust hebben om naar de Tories terug te keren. Veel parlementaire oppositie ter linkerzijde van Labour is er niet. Maar er is wel Reform, best bereid om te verzwijgen dat ze net zo pro-business zijn als de Tories – Farage heeft een carrière als beurshandelaar achter zich – en intussen behendig bezig de onvrede te kanaliseren, tegen ‘de elite’, tegen ‘woke’, en vooral tegen vluchtelingen, moslims, migranten. Een linksige regering die rechts beleid doorvoert, een hard rechtse Tory-oppositie en verder naar rechts dus de fascisten van Farage. Een wedloop van rechtsigheden is het in feite, want onder vooral rechtse druk zal Labour eerder verder naar rechts schuiven dan naar links. Dit alles kenmerkt het partijpolitieke landschap na de verkiezingen en na de eerste regeringsweken van Labour. En tegen die achtergrond vond dus de steekpartij in Southport plaats.

2.

Op 29 juli 2024 was er in Southport, in het noordwesten van Engeland, een dansfeest voor jonge kinderen. Een jongeman ging het vbuurthuis in en stak acht van die kinderen neer. Twee ervan overleefden dat meteen al niet,. Een derde overleed later. Gemeenschap geschokt, mensen verdrietig en verbijsterd. Inmiddels is er een verdachte aangehouden, een jongen van 17 jaar. Naam en achtergrond werd aanvankelijk stil gehouden. Maar fascisten hadden hun conclusies al getrokken. Die grepen de steekpartij aan om moslims en vluchtelingen af te schilderen als gevaar voor de veiligheid van witte Engelsen. Ze stookten hun supporters op en lanceerden een reeks agressieve straatacties.

Op 30 juli in Southport zelf, waar de moskee in de buurt werd belaagd. De dag er op in Hartlepool en Manchester, in Aldershot en in Londen.(9) De fascistische mobilisatie in Londen bracht duizenden mensen op de been en gebeurde voor de deur van de ambtswoning van de premier. In Aldershot en Manchester vond de actie plaats bij hotels waar asielzoekers waren ondergebracht, in Hartlepool bij een moskee. Op diverse plaatsen vochten de fascisten met de politie, een flink aantal agenten raakte gewond. Typerend genoeg klaagde een politiefunctionaris on Londen dan ook over het ‘hatelijke gedrag” tegen politiefucntionarissen’ dat de extreemrechtse demonstranten vertoonden. Maar de haat van de fascisrten richtte zich dus vooral tegen vluchtelingen en moslims. Mensen riepen ‘Tommy Robinson’, de naam van een berucht fascist in Engeland. Mensen riepen ‘red onze kinderen’, en bestempelden daarmee moslims en vluchtelingen als gevaar. Mensen riepen voor het als opvangcentrum dienst doende hotel in Aldershot ‘deporteer ze, ondersteun ze niet’ (‘deport them, don’ t support them’). De racistische haat was overduidelijk.

Intussen maakte het gezag de identiteit van de vermoedelijke dader bekend, in een poging om de gemoederen tot bedaren te brengen. De NOS formuleerde het aldus: ‘De identiteit en achtergrond (…) zijn mede bekendgemaakt om verdere verspreiding van nepnieuws te voorkomen. Er ging onder meer een valse naam rond. Op sociale media gingen verder geruchten rond dat de dader een islamitische asielzoeker was. Rudakubama is geboren in het verenigd Koninkrijk en voor zover bekend geen moslim.’(10) Fijn dat de racistische leugen over de dader meteen is weerlegd. Maar waren de extreem-rechtse straatacties wel ‘begrijpelijk’ geweest als de dader wel een moslim was geweest, en/of wel een asielzoeker? Denken we echt dat dit fascistische straatgeweld ook maar ietsje minder verwerpelijk geweest zou zijn als de dader vluchteling of moslim zou zijn geweest? Denken we echt dat het fascisten iets uitmaakt wie er precies die kinderen heeft neergestoken?

Het aanwijzen van een hele bevolkingsgroep als agressief en gevaarlijk is altijd verkeerd, ongeacht wie er zo’n steekpartij heeft bedreven. Wat we hier zagen is niet zomaar onjuiste geruchten waar verontwaardigde mensen achteraan liepen. Wat we hier zagen was en is doelbewuste, racistische stemmingmakerij. Wat we hier zagen, is straatfascisme op aanzienlijke schaal. En er dreigt meer: komende dagen staan voor 19 plaatsen fascistische manifestaties op het programma. Gelukkig mobiliseren antiracisten en antifascisten ook. (11)

Maar wie vooral in staat van paraatheid is en wordt gebracht – in nauwe samenspraak met premier Starmer – is vooral de politie. Die beschouwt dit straatfascisme als probleem van openbare orde. Maar de politie zelf biedt tegen racisme en fascisme geen enkele betrouwbare bescherming, gezien het racisme waar politieagenten zich nogal structureel keer op keer schuldig aan maken. Als ik antiracisten hoor vragen om betere politiebeveiliging van moskeeën, dan snap ik de vraag maar slaat de schrik me tegelijk om het hart. Ik lees bijvoorbeeld: ‘Nahella Ashraf, van Stand Up To Racism Manchester’, zei dat het “geweldig” zou zijn om meer politie de uiterst-rechtse activiteiten in de gaten te zien houden, maar zei dat dit de langere-termijn problemen achter de rellen niet zou oplossen.’(12) Dat laatste klopt. Politie gaat fascisten er niet van weerhouden fascist te zijn, politie gaat niks doen aan de stemmingmakerij tegen vluchtelingen waar politici van zowel Conservatieven ans labout zich schuldig aan maken. Het eerste klopt niet: het is niet ‘geweldig’ dat de politie de fascisten in de gaten houdt. De politie is geen antifascistische beschermingsbrigade, en het verspreiden van het idee dat de politie dat wel is, is het verspreiden van gevaarlijke illusies.

Intussen doet de politie haar best om het politieke karakter van de straatacties weg te wuiven. Een politiechef in Hartlepool noemde het straatgeweld ‘gedachteloze gewelddadigheid’ (‘mindless thuggery’), en voegt er aan toe: ‘Ik denk niet dat er een principe aan ten grondslag lag’. Het zou enkel en alleen gaan om mensen die zin hebben om dingen te slopen en gewelddadig tekeer te gaan.(13) Daarmee wordt het expliciet racistische karakter van de deelnemers aan deze actie onder de mat geveegd. Gaat een politie die racisme ontkent mensen tegen datzelfde racisme beschermen?

3. En nu?

Het mag duidelijk zijn: Groot-Brittannië kent een overduidelijk fascistische dreiging. Het mag ook duidelijk zijn: politici van de vorige en de huidige regering hebben met hun tegen vluchtelingen gerichte uitlatingen en met ene beleid dat het tegenhouden en wegsturen van vluchtelingen tot doel had, aan die dreiging wezenlijk bijgedragen. Uit die kant is geen redding te verwachten, en ook de politie biedt die redding niet.

Waar Groot-Brittannië zo in terechtkomt is een wedstrijd tussen straatfascisme en ordehandhaving, tussen twee varianten van autoritair geweld dus. Politie en regering zullen aan het straatgeweld weer extra legitimiteit ontlenen voor meer bevoegdheden, hogere politiebudgetten en dergelijke. De extra politiemacht zal een beetje ingezet worden tegen de straatfascisten als die zich al te wanordelijk gedragen naar het idee van Starmer en zijn oppercops.

De extra politiemacht zal echter vooral gebruikt worden tegen heel andere groeperingen, tegen klimaatactivisten, tegen antifascisten die zelf de strijd willen aanbinden, tegen vluchtelingen die zich tegen deportatie verweren en tegen degenen die voor zulke vluchtelingen opkomen. Staatsrepressie is een gevaar voor ons allemaal, juist ook voor degenen die door het straatfascisme rechtstreeks worden bedreigd. Denken we bijvoorbeeld aan de mensen van Just Stop Oil die wegens een vreedzame wegblokkade tot vijf jaar cel zijn veroordeeld.(14) Kwaadaardige onderdrukking is dat, door een staat op wiens hulp we tegen die andere onderdrukkers maar beter niet kunnen rekenen.

Antifascisten voeren daarom maar beter hun autonome anti-autoritaire koers. De staat gaat ons niet van het fascisme verlossen. De politie belichaamt zelf een repressief gevaar. Slechts solidariteit, van onderop georganiseerd en met de grootst mogelijke vastbeslotenheid tot uiting gebracht, kan tegen zowel straatfascisme als staatsrepressie de dammen helpen opwerpen die nodig zijn. Op verkiezingen kunnen mensen maar beter helemaal niet gaan wachten. Antifascisme is immers iets te belangrijk om aan politici over te laten.

Noten:

(1) Voor een vroege reconstructie van het corona-getreuzel van Johnson en zijn regering, zie: David Conn, felicity lawrence, Paul lewis, Serin Carrel, David pegg, Harry Davis, Rob Evans, ‘ Revealed: the inside story of the UK’s Covid-19 crisis’, The Guardian, 29 april 2020, https://www.theguardian.com/world/2020/apr/29/revealed-the-inside-story-of-uk-covid-19-coronavirus-crisis Compleet met vermeende groepsimmuniteit!

(2) ‘Twelve charts that show how Labour won by a landslide’, The Guarduian, 5 juli 2024, https://www.theguardian.com/politics/ng-interactive/2024/jul/05/eleven-charts-that-show-how-labour-won-by-a-landslide

(3) ‘Leuke’ details over Farage en Reform vind je in: Eddie Ford, ‘Nigel’s me too moment’, Weekly Worker, 7 juli 2024, https://weeklyworker.co.uk/worker/1498/nigels-me-too-moment/ Veel uitvoeriger nog: Michael barker, ‘Racism in the Life of Farage: from Enoch Powel to Reform UK’, Counterpunch, 9 juli 2024, https://www.counterpunch.org/2024/07/09/racism-in-the-life-of-farage-from-enoch-powell-to-reform-uk/

(4) ‘Pro-Palestinan candidates, including Corbyn, secure wins in UK election’, Aljazeera, 5 juli 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/7/5/pro-palestine-candidates-including-corbyn-secure-wins-in-uk-election

(5) ‘Britse krant: Starmer draait Rwanda-plan de nek om’, NOS, 5 juli 2024, https://nos.nl/artikel/2527647-britse-krant-starmer-draait-rwanda-plan-de-nek-om

(6) Zie bijvoorbeeld Kiran Stacey en Lisa O’Carrol, ‘Keir Starmer says he is open to processing asylum seekers off-shore’, The Guardian, 18 juli 2024, https://www.theguardian.com/uk-news/article/2024/jul/18/keir-starmer-says-he-is-open-to-processing-asylum-seekers-offshore

(7) Andrew Gregory, ‘Junior doctors’ leaders agree 22,3 % pay deal over two years’, The Guardian, 29 juli 2024, https://www.theguardian.com/society/article/2024/jul/29/junior-doctors-leaders-agree-pay-deal-over-two-years

(8) ‘Britse minister: ongedekte uitgaven Conservatieven dwingen ons te bezuinigen’, NOS, 29 juli 2024, https://nos.nl/artikel/2530803-britse-minister-ongedekte-uitgaven-conservatieven-dwingen-ons-te-bezuinigen

(9) Josh Halliday, ‘The ares in England where riots have broken out since Southport attack’, Rthe Guardian, 1 augustus 2024, https://www.theguardian.com/uk-news/article/2024/aug/01/the-areas-in-england-where-riots-have-broken-out-since-southport-attack

(10) ‘Rechter geeft naam verdachte Southport vrij, Starmer in spedoverleg met politiechefs’, NOS, 1 augustus 2024, https://nos.nl/artikel/2531278-rechter-geeft-naam-verdachte-southport-vrij-starmer-in-spoedoverleg-met-politiechefs

(11) Josh Halliday & Neha Gohil, ‘Police in England urged to protect mosques as far right plans more rallies’, The Guardian, 1 augustus 2024, https://www.theguardian.com/uk-news/article/2024/aug/01/police-in-england-urged-to-protect-mosques-as-far-right-plans-more-rallies

(12) Josh Halliday & Neha Gohil, ‘Police in England urged to protect mosques as far right plans more rallies’, The Guardian, 1 augustus 2024, https://www.theguardian.com/uk-news/article/2024/aug/01/police-in-england-urged-to-protect-mosques-as-far-right-plans-more-rallies

(13) Josh Halliday & Neha Gohil, ‘Police in England urged to protect mosques as far right plans more rallies’, The Guardian, 1 augustus 2024, https://www.theguardian.com/uk-news/article/2024/aug/01/police-in-england-urged-to-protect-mosques-as-far-right-plans-more-rallies

(14) ‘Activisten die Britse snelweg wilden bloikkeren moeten jarenlang de cel in’, Nu.nl, 18 juli 2024, https://www.nu.nl/buitenland/6321272/activisten-die-britse-snelweg-wilden-blokkeren-moeten-jarenlang-de-cel-in.html

Peter Storm