De staatsgreep-paradox en de nacht van de lange messen

“MAGA-achterban woedend over achterhouden dossier Jeffrey Epstein”, kopte de NOS gisteren. Wat hier gebeurt is zeer typisch voor opkomende dictatoriale regimes. Om aan de macht te komen hebben ze jaren zitten zagen aan de poten van de troon waar ze zelf op willen gaan zitten. Hoe gaan dictators daarmee om?

Allereerst, wat is de staatsgreep-paradox? Het principe is: de mensen die een potentiële dictator nodig heeft om macht te vergaren zijn niet dezelfde mensen die de dictator nodig heeft om macht te houden. Wat wordt daarmee bedoeld?

De YouTuber CGP Grey legt het in deze video goed uit, maar in het kort: als een potentiële dictator aan de macht wil komen moet die bondgenoten hebben die chaos kunnen creëren. Chaos creëert draagvlak voor autoritaire leiders.

Over ter wereld wordt angst en haat gezaaid, vooral naar vluchtelingen en mensen met onderdrukte identiteiten. Met als bedoeling om een chaotisch beeld te scheppen waardoor mensen bereid zijn autoritaire figuren in het zadel te helpen.

Maar zodra een dictator aan de macht is, heeft die geen baat meer bij het in twijfel trekken van de vaardigheden van de staat. De angst moet dan verschuiven naar een subversieve vijand, een staatsvijand, die bestreden moet worden door het opheffen van fundamentele rechten.

Dit soort angstzaaien is gebaseerd op zogenaamde “securitisation”, en speelt in op gevoelens van veiligheid. Door te stellen dat iets een “veiligheidsissue” is, legitimeert een regering (dictatoriaal of niet) het gebruik van buitengewone bevoegdheden.

Elke dictator die aan de macht wil blijven moet deze overstap succesvol maken: van een angstcultuur waarin de overheid als incompetent en corrupt wordt gezien, naar een angstcultuur waarin de overheid wordt gezien als effectief en in staat om “het volk” te beschermen.

Dat betekent echter ook dat er een groep mensen geloosd moet worden. De dictator heeft niets meer aan alle revolutionairen die erop uit waren om de staat omver te werpen. Niet alleen zitten ze in de weg, maar het zijn ook nog eens potentiële rivalen met staatsgreepervaring.

Dit is precies wat we zien in het geval van Trump en het Epstein-dossier. Toen Trump aan de macht wilde komen was het Epstein-dossier zijn grote wapen: het zou wijzen op een enorm corrupt systeem van kindermishandeling gesteund vanuit de “deep state”.

Kindermishandeling was een centraal onderwerp van de Qanon-samenzweringstheorie. Trump maakte gebruik van deze samenzweringstheoristen door ze, via de Esptein-files, aan te spreken en te doen alsof hij aan hun kant stond.

Nu Trump aan de macht is zijn er een paar problemen met deze aanpak. Ten eerste: Trump was goede vrienden met Jeffrey Epstein, en er is een aanzienlijke kans dat Trump het eiland van Epstein heeft bezocht en dus in de dossiers naar voren komt.

Dat niet alleen, maar Trump heeft ook veel bondgenoten die mogelijk het eiland hebben bezocht. Er zijn daarnaast waarschijnlijk ook democraten, zoals Bill Clinton, die vrienden waren met Epstein en het eiland hebben bezocht. Trump heeft geen baat bij zo’n massaslachting.

Ten tweede: het Epstein-dossier zal niet genoeg zijn voor Qanon. Zij verwachten (onder andere) een industriële schaal aan kindermisbruik, gesteund en betaald door democraten, om adrenochroom uit kinderen te oogsten. Dat gaat er niet in staan.

Dus logisch dat Trump niet met de Epstein-dossiers naar buiten komt, maar dat brengt hem in de problemen. De mensen die hem aan de macht hebben geholpen, zoals social media-influencers, lijken zich nu (deels) tegen hem te keren.

Veel krabbelden over de afgelopen dagen ook terug, overigens. Veel zullen doorhebben dat zij Trump net zo veel nodig hebben als Trump hen, dus namen ze het alweer snel voor Trump op.

Maar het kan Trump en zijn adviseurs niet ontgaan zijn wat hier potentieel is gebeurd: een scheur tussen de MAGA-crowd en de Trump-regering. De MAGA-influencers hebben getoond dat ze Trump niet kritiekloos steunen, en daarmee zijn ze een gevaar voor zijn macht.

Om te weten hoe Trump hier mogelijk op zal reageren, hoeven we alleen maar te kijken naar de Nacht van de Lange Messen in 1934. Hitler stond toen voor eenzelfde dilemma: de Sturmabteilung (SA) die hem aan de macht had geholpen was niet onkritisch loyaal.

Niet alleen dat, maar in de NSDAP zaten ook nog “Strasseristen”, die qua economie ‘linksig’ waren. De Strasseristen waren belangrijk geweest in de opkomst van de NSDAP, aangezien zij zich voordeden als de “socialen” in het “Nationaal-Socialisme”.

Daarnaast was de SA cruciaal geweest bij het uitvoeren van de “machtigingswet” van 1933 na de Reichstagbrand. Mede door de SA kon de linkste oppositie worden uitgeroeid, en de angst van burgers voor de SA-knokploegen bezorgde Hitler dat jaar een enorme verkiezingsoverwinning.

Maar Gregor Strasser en de SA waren ook een zwakte. Kanselier Kurt von Schleicher had gepoogd hen te verleiden om van de NSDAP af te splitsen en met hem een regering te vormen. Strasser en SA-baas Röhm werden teruggefloten, maar Hitler begon te vrezen.

In 1934 eisten Röhm en Strasser dat Hitler de SA moest erkennen als het leger van Duitsland. Dit, terwijl Hitler net met veel moeite de staatsmacht had veroverd. Tegelijkertijd maakte de ‘linkse’ vleugel van de NSDAP het lastig voor Hitler om deals te sluiten met kapitalisten.

Dus tijdens de Nacht van de Lange Messen (de nachten tussen 30 juni en 2 juli) werden onder andere Röhm, Von Schleicher en Strasser vermoord. De loyale onderdelen van de SA werden opgenomen in de SS onder Heinrich Himmler.

Hoe is dit toe te passen op de situatie in Amerika? Ik verwacht niet dat Trump snel over zal gaan op het zuiveren van de MAGA-crowd, zeker niet nu velen hun loyaliteit weer bewezen hebben. Maar Trump zal deze mensen niet eeuwig nodig hebben.

De MAGA-influencers zullen Trump nog kunnen bijstaan in het afbreken van de laatste beetjes democratie richting de tussenverkiezingen van 2026. Maar als verkiezingen feitelijk niets meer betekenen, zal Trump ook de influencers minder nodig hebben.

Dan zullen zij dezelfde keuzes moeten maken als de SA: of meedoen aan het nieuwe staatsapparaat (zoals de SA via de SS werd ingelijfd), of op de één of andere manier gezuiverd worden, wellicht in één van de vele strafkampen die op dit moment in de VS gebouwd worden.

Maar eerst zullen deze MAGA-influencers nog de vernietiging van de oppositie in de VS gevierd en toegejuicht hebben. Het is niet uit medelijden voor de MAGA-influencers dat dit verkomen moet worden. De hele Trump-staatsgreep moet worden bevochten.

En ook in Nederland lopen we tegen gelijksoortige issues aan, in een minder vergevorderd stadium. Wilders maakt ook gebruik van volkswoede en knokploegen om chaos te verspreiden, en er komt een dag dat Wilders die knokploegen niet meer nodig heeft.

Wat we hiervan kunnen leren is dat de MAGA-beweging, zoals elke extreem-rechtse beweging, niet zomaar zichzelf gaat verscheuren. Extreem-rechtse figuren weten vaak hun meningsverschillen opzij te leggen als ze daarmee meer macht kunnen vergaren.

De Nacht van de Lange Messen komt als alle macht in handen van extreem-rechts is gekomen, en ze alleen nog macht van elkaar kunnen jatten. Dan komen de lange messen tevoorschijn. Die situatie moet hoe dank ook voorkomen worden.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)