Technofeodalisme

‘Technofeodalisme’ is in dit boek geen scheldwoord. Cedric Durand denkt dat het kapitalisme zoals het zich vandaag ontwikkelt een aantal kenmerken deelt met het feodalisme. Hij wijdt dan ook een gans hoofdstuk aan een studie van het feodalisme, en de crisis in de veertiende eeuw die het resultaat was van de uitputting van deze productiewijze.

23 januari, 2025 4 min leestijd

Californische armoede

Het boek begint met een uitgebreide kritiek van de armoede van de Californische ideologie, het verhaal dat de techreuzen uit Silicon Valley ophangen. Hij beperkt zich niet tot de vaststelling dat het verhaal over de vruchten van vrije concurrentie geleid heeft tot monopolies die internationale productienetwerken domineren. In plaats van ontvoogding van de creatieve werknemer nam de druk en controle over het arbeidsproces toe, met als gevolg stress en diepe onvrede, en mentale werkgerelateerde ziektes die wereldwijd toenemen. Flexibiliteit leidt tot onzekerheid. Een derde van de inwoners van Silicon Valley heeft onvoldoende inkomen om in basisbehoeften te voorzien. Het succes van de techreuzen mag in grote mate geschreven worden op het conto van kruisbestuiving, wat het model moeilijk exporteerbaar maakt. Het ‘model’ van Silicon Valley werkt precies omdat het niet kan worden gekopieerd.

Het interessante is hoe doorheen deze kritiek Durand in detail de ontwikkeling van Silicon Valley beschrijft.

Surveillancekapitalisme?

Shoshana Zuboff schreef met haar kritiek op het ‘surveillancekapitalime’  een internationale bestseller. Maar deze kritiek heeft als norm het liberale individu, dat moet beschermd worden tegen een al te opdringerige techreuzen, die alles over ons willen weten. De consument moet soeverein kunnen kiezen.

Maar is er niet meer aan de hand? Techreuzen verzamelen een massa data van individuen, laten daar hun algoritmen op los, bundelen die tot een nieuwe werkelijkheid, die weer wordt losgelaten op de individuen, beïnvloeden zo hun gedrag, wat weer aan;leiding geeft tot nieuwe data, enzovoort. Big Data is geen technische realiteit, maar een instituut van maatschappelijke macht. Het individu kan putten uit collectieve kennis, versterkt die dan weer, maar gestuurd door algoritmen van bedrijven die een eigen agenda volgen.

De kracht van de techreuzen is niet hun technologisch genie. Door hun omvang hebben zij toegang tot massaal veel data, die zij verwerken zodat zij sterker worden, wat hen dan weer toegang geeft tot meer data. Dat vormt de basis van de dominantie van de techreuzen. Wat de techreuzen drijft is niet investeren om de productiviteit te verhogen, maar investeren met het oog op controle. Deze controle is een voorwaarde om zich maatschappelijke rijkdom uit het productieproces toe te eigenen. Het is niet zo dat kennis een nieuwe bron van maatschappelijke rijkdom is, maar controle over deze kennis is een manier om zich maatschappelijke rijkdom toe te eigenen.

Feodalisme

De huidige wereld is moeilijk te vergelijken met het feodalisme. Waar het feodalisme gedragen wordt door individuele kleinschalige producenten, kennen we vandaag integendeel een groeiende internationale socialisatie van de arbeid. Mensen zijn steeds meer een onderdeel van wereldwijde productieprocessen.

Wat echter kenmerkend is voor de nieuwe ontwikkelingen is dat kapitaal erin slaagt zichzelf te voeden aan het productieproces zonder er direct aan deel te nemen: een vorm van rente-toe-eigening die doet denken aan de manier waarop feodale heren door hun – in dat geval militaire – macht zich maatschappelijke rijkdom toe-eigenden. Die heren waren niet geïnteresseerd in het opdrijven van de productiviteit, maar in het veilig stellen van hun macht door meer gebied in te palmen. De techreuzen zijn niet geïnteresseerd in het opdrijven van maatschappelijke productiviteit, maar in het veilig stellen van hun dominantie door hun digitale netwerken steeds dieper en breder te maken.

Zo dreigt dit technofeodalisme te leiden tot stagnatie en verval.

Durand pretendeert niet hiermee het laatste woord gezegd te hebben over het hedendaags kapitalisme. Het is meer een aanzet tot een onderzoekproject. Hoe verloopt de toe-eigening van maatschappelijke rijkdom via digitale dominantie? Hoe is dit verbonden met het financieel systeem en meer bepaald de mega-investeringsfondsen die de centralisatie van kapitaal organiseren? Hoe voeden zij zich aan de click-werkers, de platformeconomie, en oudere vormen van arbeid? Wie zijn de prooi, en hoe kan hun bewustzijn de basis vormen van alternatieve maatschappelijke macht? Veel van deze vragen moeten nog worden onderzocht, aldus Durand.

Tot daar een beeld van de ruggengraat van dit boek. Als u wil genieten van het vlees aan de botten, de talrijke ideeën en discussies waarmee dit boek is gevuld, zal u het zelf moeten lezen.

Cédric Durand, How Silicon Valley Unleashed Technofeudalism, Verso 2024, 230 blz. Oorspronkelijk verschenen in het Frans als Technoféodalisme: Critique de l’économie numérique. La Découverte 2020.