Leve de anarchie, en rap een beetje

zaterdag 6 september 2025

Geschreven voor het onvolprezen Konfrontatie. Daar kun je het dus ook al lezen.

Het leven op deze planeet loopt gevaar. De dreiging is acuut: er is heel weinig tijd. De dreiging is systemisch: het is geen kwestie van beleidskeuzes binnen het systeem alleen. Een radicale breuk met en vervanging van het maatschappelijk systeem en de bijbehorende gevestigde orde is noodzakelijk. Met minder genoegen nemen is de ondergang faciliteren.

De dreiging heeft gezichten: de klimaatramp die de levens van vele honderden miljoenen direct (overstroming, droogte) of indirect (ondermijning van toereikende voedselproductie) bedreigt. Vergiftiging door pesticiden en plastic en metalen van lood tot lithium. De ineenstorting van de biodiversiteit, oftewel een nieuwe massa-extincitie. Waar soorten levensvormen in zo hoog tempo uitsterven, daar lopen andere levensvormen ook gevaar, in een kettingreactie met catastrofale gevolgen. Ook voor de menselijke soort, in ieder geval voor hele veel van de exemplaren daarvan. Wie denkt dat we soorten en ecosystemen wel kunnen prijsgeven en onszelf als mensheid evengoed wel kunnen redden, maakt een catastrofale vergissing.

De dreiging heeft oorzaken.

1: Er is het kapitalisme, met haar systemische kenmerk: de jacht op winst, via het uitbuiten van mensen en de roofbouw op de planeet en het leven. De jacht is in het systeem onontkoombaar, en leidt tot dwangmatige groei. Dit ondermijnt elke stap naar energiebesparing en schonere productie: twee keer zo schone fabrieken leiden tot precies niets als er tegelijk twee keer zo veel fabrieken komen. Het is deze dwangmatige groei als systeemkenmerk die elk beleid binnen de grenzen van het systeem tot niet meer dan pappen-en-nathouden maakt. Ook waar we tactisch stappen de goede kant op steunen, horen we te wijzen op deze systemische grens en ons in te zetten voor het doorbreken ervan. Het kapitalisme is een levensbedreigend stelsel en dient te verdwijnen.

2: Het hele idee dat ‘de mens’ boven ‘de natuur’ staat, in plaats van er als soort deel van uit te maken. Het idee dat er dus een morele hiërarchie tussen soorten van levensvormen bestaat, dat de ene soort boven de andere staat en de mens boven allemaal. Speciesisme – het onderscheid maken in de waarde van soorten – opent de deur naar het opofferen en uitroeien van allerlei levensvorm ten bate van die ene ten onrechte superieur geachte levensvorm: de mens. Een radicale breuk met dit speciesisme is een vereiste, willen we zelfs maar de noodzaak goed zien van het stoppen van massa-extinctie. Ook waar mensen alleen naar het menselijk overlevingsbelang zelf kijken: de overleving van al die andere soorten is met de menselijke overleving onverbrekelijk verbonden. Antispeciesisme is onmisbaar. De planeet is de woonplaats van ons allemaal, en niet alleen van de mensen.

De dreiging werkt door op ongelijkmatige wijze. Dat gebeurt wegens autoritaire hiërarchische stelsels: het kolonialisme, met bijbehorend racisme. En het patriarchaat.

1: Het kolonialisme – de erfenis ervan en haar doorwerking – zorgt ervoor dat de gemeenschappen die het snelst en het meest last van klimaatrampen hebben, precies de gemeenschappen zijn die aan de oorzaak ervan het minst hebben bijgedragen. Rijke mensen, veelal wit, onderwierpen de planeet en houden die in hun houdgreep via transnationale ondernemingen, instellingen als IMF en Wereldbank en een stelsel van zwaarbewapende koloniale staten. Arme mensen, veelal gekleurd, verrichten de arbeid waarmee die rijken nog rijker worden, in gebieden waar ‘geen geld’ is voor bescherming tegen overstromingen en ‘geen plek”om heen te vluchten als het nis gaat, want staten houden hun grenzen gesloten. ICE en Frontex doen intussen hun dodelijke werk tegen wie die grens trotseert.

2: Het patriarchaat zorgt er intussen voor dat juist zware taken van zorg in familie- en gemeenschapsverband door vrouwen en andere niet-mannen wordt verricht, veelal onbetaald. Ook veel zware agrarische arbeid is in dit systeem ‘vrouwenwerk’. Zulk werk wordt noodzakelijkerwijs verricht precies op de plekken waar de bescherming tegen droogte en overstroming hetr geringste is. Deze uitwerking van de gevolgen van de ecologische crisis is niet alleen zeer ongelijk; de ongelijkheid is ook systemisch van aard.

De staat, en sowieso de gecentraliseerde institutionele autoriteit als zodanig, is deel van het probleem. Ze kan geen deel zijn van de oplossing. Ze is deel van het probleem omdat ze verstrengeld is met het kapitalistische systeem, met de grote bedrijven wiens gewapende arm ze feitelijk is, omdat ze de ordehandhaver is die het systeem en de machtigen daarin met hand en tand verdedigt tegen protest, verzet en opstand. Dat is haar rol, haar kerntaak. Elke vorm van milieu- en klimaatstrijd die verder gaat dan een petitie of verkiezingscampagne zal deze staat als vijand tegenover zich zien.

Zelfs als de staat zich los zou maken van de verstrengeling met de bedrijven, zou dat gene oplossing zijn. De staat zou dan zichzelf moeten financieren – en als bedrijf functioneren, met de groeidwang die het kapitalisme kenmerkt, omdat elke staat immers concurrent is van andere staten (zie bewijsstukken 1917 t/m 1989, minstens).

Zou een staat werkelijk het klimaat gaan redden – bijvoorbeeld vanuit het idee dat op een dode planeet geen winst meer te maken is en geen macht uit te oefenen – dan duikt er een ander probleem op. Mensen hebben een terechte weerzin om te worden gedwongen, van bovenaf bestuurd, gemanipuleerd – om zich als onderdaan te gedragen. Overheidsdwang roept weerstand op, en overheidsdwang voor het klimaat opent de deur voor bijvoorbeeld de fossiele kapitaalsector om die weerstand ten eigen bate te benutten. Zo slagen destructieve kapitaalsbelangen erin om hun verzet tegen klimaatbeleid te vermommen als verdediging van de vrijheid.

Ja, het is nodig om de ondernemersvrijheid aan te vallen en zelfs te breken. Maar dat is een taak van strijdende bewegingen van onderop. Niet van overheden die door mensen terecht als vijand worden opgevat en bejegenden dus mensen eerder tegen klimaatbeleid in het harnas jagen dan werkelijk effectief klimaatbeleid te kunnen doorzetten. Ook als het soms nut heeft specifieke beleidsmaatregelen te verdedigen tegen destructieve bedrijven en rechtse lobby’s geldt: de overheid is niet onze bondgenoot.

Kapitalisme, speciesisme, patriarchaat en kolonialisme/racisme, de staat en vergelijkbare gecentraliseerde autoriteit – samen vormen ze een systeem, een stelsel van systemen, dat ons allemaal in levensgevaar brengt. Het tempo van vernietiging is angstaanjagend hoog. En in een autoritair kapitalisme dat zoveel destructie oproept maar ook mensen in opstand brengt, wordt de aandrang van hogerhand steeds groter om de boel met grof geweld en inzet van reactionaire ideologieën en hiërarchieën in de hand te houden ten bate van rijken en machtigen en hun systeem. Hier wortelt een drang naar openlijk autoritair bestuur met loyaliteit aan De Natie als hoogste norm. Er is een systemische drang naar fascisme, een drang die dieper gaat dan enkel de schandalige bigotte voorkeur van veel te veel talkshowhosts. Als we de weg van onderop niet weten open te breken, dan wachten ons van hogerhand opgelegd ongekende nachtmerries.

Dit alles is een pleidooi, niet voor een nog relatief gemakkelijke revolutie als eenmalige, al dan niet bewust geplande verzetsdaad, al kan zoiets een stap zijn van het noodzakelijke veranderingsproces. Dit is een pleidooi voor een transformatie die dieper en verder gaat dan zo’n gebeurtenis. Een systematische sloop van al die stelsels die ons slopen, waarbij we machthebbers verdrijven zonder ze te vervangen, waarbij groei als norm de deur uit gaat, waarbij de zorg voor elkaar – menselijk en niet menselijk leven – de plaats in neemt van dat dwangmatige destructieve winststreven. Alles wat waardevol is staat op het spel. Voor een overleven van iedereen, in vrijheid en waardigheid: leve de anarchie! En rap een beetje.

Peter Storm