Huurstaking tegen gemarchandeer met woningen

(Engelse vertaling, English translation)

(Pablo Pérez Ruiz is activist bij de huurdersvakbond van Madrid (Sindicato de Inquilinas e Inquilinos de Madrid. hij is een van de sprekers op de workshop over woonstrijd en vakbonden op het FNV solidariteitsfestival aanstande zaterdag 20 september)

Exploderende huurprijzen, verdringing en woningnood: in Spanje verzetten huurdersvakbonden zich tegen de vastgoedsector en het woonbeleid – met een radicale analyse, collectieve organisatie en gerichte huurstakingen. Een activist van de huurdersvakbond van Madrid beschrijft de vier principes waarmee de organisatie gericht ‘huurdersmacht’ opbouwt.

De huurdersvakbond van Madrid maakt momenteel een sterke groei door. De afgelopen jaren is het aantal leden verdrievoudigd tot 3.000 en het aantal activisten bedraagt nu meer dan 300. De vakbond, die vroeger nauwelijks vertegenwoordigd was in de wijken, heeft inmiddels zes basisgroepen in het hele stadsgebied. En dat niet alleen in Madrid: in heel Spanje ontstaan steeds meer huurdersvakbonden, die een landelijk solidariteits- en actienetwerk opbouwen. Op 5 april vonden in 42 steden tegelijkertijd demonstraties plaats, waaraan meer dan 200.000 mensen deelnamen. Daarmee werd duidelijk dat de huurdersvakbonden aan slagkracht winnen en dat de macht van de huurders op straat in het hele land zichtbaarder wordt.

De vakbond in Madrid benadrukt al lang dat er gezien de gewelddadige situatie op de woningmarkt maar één optie is: huurders moeten zich organiseren. Maar wat houdt dat precies in? Waar hebben we het over als we het hebben over de ‘macht van de huurders’? Hoe kan die worden opgebouwd, welke doelen streeft ze na? Hieronder stellen we vier kernideeën voor die bijdragen tot het begrip en vooral tot de toepassing in de praktijk.

Onze tegenstander: gemarchandeer met wonen

Spanje kampt met een ernstige en langdurige huisvestingscrisis. In steden als Madrid en Barcelona zijn de huurprijzen de afgelopen tien jaar met meer dan 50 procent gestegen. Tegelijkertijd heeft het percentage van de huuruitgaven ten opzichte van het gezinsinkomen een historisch hoogtepunt bereikt. Twintig procent van de bevolking woont in een huurwoning; een groot deel daarvan kan de buitensporige huurverhogingen niet betalen. Deze crisis is het gevolg van ongecontroleerde speculatie, een beleid dat grote beleggingsfondsen en vastgoedspeculanten hoge winsten oplevert, en een tekort aan sociale woningen.

Een tekort aan woningen is op zich niet het probleem. In Madrid is er, net als in veel andere steden, een hoog percentage leegstand. Het probleem is dat woningen niet langer als woningen worden behandeld, maar als handelswaar ten dienste van een rendementsgerichte economie: een economie die gebaseerd is op het feit dat een minderheid rijkdom vergaart door exorbitante huurprijzen te vragen voor een basisbehoefte. Blackstone en andere private-equity-fondsen, banken en andere profiteurs geven vandaag de dag de toon aan, omdat zij de sleutels van onze woningen in handen hebben.

De huurdersvakbond laat zien dat je je niet alleen kunt verdedigen, maar ook in de aanval kunt gaan.

De winstgerichte vastgoedsector verdrijft niet alleen huurders uit de wijken, maakt het leven duurder en verslechtert de precaire levensomstandigheden van degenen die van hun werk leven – hij vernietigt ook het sociale weefsel en dwingt ons tot een overlevingsstrijd in een stad die ons wil isoleren, met schulden opzadelen en monddood maken. De onaantastbaarheid van de profiteurs is te ver gegaan. Jarenlang werd ons verteld dat er niets tegen te doen was, dat de woningmarkt onaantastbaar was. Maar de huurdersvakbond laat zien dat je je niet alleen kunt verdedigen, maar ook in de aanval kunt gaan. Sinds haar oprichting heeft ze belangrijke successen geboekt en laten zien dat de dagen van de onaantastbaarheid van de rentenierskapitalisten geteld zijn.

Onlangs heeft de vakbond ervoor gezorgd dat bedrijven zoals Alquiler Seguro (Zekere Huur), dat 22.000 woningen in het hele land beheert, veroordeeld zijn tot boetes van miljoenen euro’s wegens fraude – meer bepaald wegens illegale commissies, uitvalverzekeringen en niet-terugbetaalde waarborgsommen. Bovendien zorgt de vakbond ervoor dat georganiseerde huurders niet uit hun woningen worden gezet, ongeacht wie hun verhuurders zijn of welke kaarten zij spelen. We blijven in onze woningen, ook al proberen ze de huur te verhogen, de huurovereenkomsten niet te verlengen of verhalen te verzinnen over vermeende kinderen die de woning nodig hebben.

De coalitieregering van de sociaaldemocratische PSOE en de linkse alliantiepartij Sumar bevindt zich in een politiek spanningsveld tussen de druk van de vastgoedsector en de eisen van de bevolking. Het politieke debat concentreert zich op huurpolitieke kwesties als “marktprobleem” en niet op het recht op huisvesting. Ondanks de recente herziening van het huurrecht, waardoor bijvoorbeeld de huurverhogingen in sommige gemeenten werden beperkt, ontbreken nog steeds effectieve maatregelen om huurder*s te beschermen.

Volgens de huurdersvakbond van Madrid slaagt het centrumlinkse beleid er niet in het fundamentele probleem aan te pakken: de handel in woningen, dat wil zeggen de winstgerichtheid en speculatie in de vastgoedsector. Ondanks beloften die het tegendeel beweren, blijft zij toegeeflijk tegenover de grote spelers in de sector. De vakbond mengt zich actief in debatten over een nieuwe huurwetgeving en mobiliseert protesten op straat om de logica van winstaccumulatie te doorbreken en huisvesting als gemeenschappelijk goed te decommercialiseren. Dit betekent een kritische houding ten opzichte van de gedeeltelijke hervormingen van de regering en een verschuiving naar wetgeving die verder gaat dan het temperen van de markt, breekt met het winstgerichte kapitalisme en de rechten van huurder*s volledig beschermt.

Tegen deze achtergrond is de huurdersvakbond van Madrid erin geslaagd een krachtig verhaal te ontwikkelen tegen het rendementssysteem in de woningmarkt. In plaats van ons te verliezen in bijzaken, hebben we de winstgerichte vastgoedsector aangewezen als de belangrijkste tegenstander van de rechten van huurder*s. De strijd hiertegen heeft brede steun gekregen omdat we concrete politieke eisen hebben gekoppeld aan een solide basisorganisatie. Dit was cruciaal voor de mobilisatie van veel huurder*s die zich genegeerd voelden door de traditionele politiek.

Onze methode: vakbondswerk aan de basis

Een vakbond is geen ngo, geen adviescentrum en geen politieke partij. Het is een vakbond, wat betekent dat hij van onderaf, onder gelijken, wordt georganiseerd om gemeenschappelijke belangen te behartigen: een woning, een waardig leven en het recht op de stad. Vakbondswerk aan de basis betekent niet wachten tot anderen ons leven op orde brengen. We komen samen, adviseren elkaar, doen samen onderzoek naar onze verhuurders, steunen elkaar bij uitzettingen en huurverhogingen en komen indien nodig in verzet. We delegeren niet, we beslissen collectief.

De basisdemocratische vakbondsbeweging is ervan overtuigd: de macht ligt niet bij de elites – of die nu beter of slechter zijn – maar bij de meerderheid van de samenleving. Uit deze houding vloeit ons organisatiebegrip voort om mensen niet voor te schrijven wat ze moeten denken, maar uit te gaan van hun ervaringen en levensrealiteit. Huurdersmacht organiseren betekent gemeenschap creëren in een wereld die ons isoleert. Het betekent buurtbijeenkomsten nieuw leven inblazen, het gesprek aangaan met de mensen naast ons en beseffen dat we niet alleen zijn.

De huurstakingen tegen de op twee na grootste verhuurder van Spanje, het roofzuchtige fonds Nestar, die hebben geleid tot een huurverlaging van 30 procent ten gunste van de huurders, zijn een goed voorbeeld van deze aanpak. Als huurders zich organiseren en elkaar steunen, zijn ze niet te stoppen. Basisvakbondswerk is niet alleen een methode, maar ook de weg naar transformatie van onze gemeenschappen.

Een van de speerpunten van de vakbond is permanente bijscholing. Kennis is macht, en om effectief te kunnen strijden, hebben we instrumenten nodig om ons beter te organiseren. Daarom heeft de vakbond in de loop der tijd talrijke opleidingen aangeboden over belangrijke thema’s zoals de principes van vakbondsacties, de organisatie in straatblokken of de vorming van regionale groepen. Deze opleidingen versterken niet alleen de individuele leden, maar ook de samenhang en de collectieve kracht van de organisatie.

Daarnaast heeft de vakbond publicaties uitgebracht, zoals het Organisatiehandboek voor huurders (link naar Duitse vertaling, zie hier de Spaanse versie) en het boek Poder Inquilino (Huurdersmacht). Beide zijn belangrijke bronnen, vooral voor nieuw georganiseerde huurders. Ze verzamelen ervaringen en strategieën, dienen als educatief materiaal en bieden een solide basis voor actieve betrokkenheid binnen de beweging. De verspreiding van dit materiaal is van cruciaal belang om de ideeën van de vakbond in alle uithoeken van de stad te verspreiden en het zelfbestuur en de politisering van de betrokkenen te bevorderen.

In de maanden voorafgaand aan de grote demonstraties op 5 april 2025 startte de vakbond een nieuw initiatief: de Piquetes Inquilinos (huurstakingsposten). Zij spelen een sleutelrol bij het organiseren van de strijd in de wijken. De huurstakingsposten zijn actiegroepen die informeren, mobiliseren en ondersteuningsnetwerken in de wijken opzetten om huurders te organiseren en de steun voor de huurstaking te vergroten. Je hebt geen voorkennis nodig om mee te doen: het zijn inclusieve actieruimtes waar iedereen zich kan inzetten voor echte verandering.

De vakbond is erin geslaagd om in alle 21 wijken van Madrid huurstakingsposten te organiseren. Daar komt de vakbondsbeweging tot leven en ontstaat er een netwerk van solidariteit, wederzijdse steun en verzet tegen de uitbuiting door de vastgoedmarkt. De stakingsposten breiden het organisatieconcept van de vakbond uit. Zo bewijst zij haar vermogen om mensen samen te brengen en te mobiliseren door de aandacht te vestigen op de problemen die het huren van woonruimte met zich meebrengt.

Ons instrument: de huurstaking

Een huurstaking houdt in dat men stopt met het betalen van de huur en dit als pressiemiddel gebruikt. Hierachter schuilt een veelzijdig concept met verschillende tactieken – afhankelijk van de conflictsituatie, de doelstelling en de mobilisatiemogelijkheden. De huurstakingsposten spelen hierbij een belangrijke rol: ze helpen bij het vinden, mobiliseren en samenbrengen van medestrijder*s.

Momenteel vinden er in Madrid en Barcelona huurstakingen plaats tegen twee van de grootste verhuurders van het land. In verschillende flatgebouwen van het aasgierfonds Néstar-Azora weigeren de huurders tot 30 procent van hun huur te betalen, omdat ze bepaalde contractuele bepalingen als onrechtmatig beschouwen. In Barcelona is de plaatselijke huurdersvakbond een volledige huurstaking begonnen tegen Inmocriteria, een dochteronderneming van de bank La Caixa. Tientallen huurder*s strijden voor openbare woonruimte en tegen oneerlijke contracten. En deze stakingen zijn nog maar het begin.

Voor de huurdersvakbond van Madrid is de huurstaking een collectief middel tegen misstanden die verhuurders veroorzaken. De stakingen kunnen er verschillend uitzien: zo kan bijvoorbeeld de huurbetaling voor een beperkte periode volledig worden opgeschort om een huurverlaging of noodzakelijke reparaties af te dwingen. Ook een gedeeltelijke staking is mogelijk, bijvoorbeeld om misbruik van doorberekende onroerendezaakbelasting of buitensporige bijkomende kosten te voorkomen, zoals vooral gebruikelijk is in contracten met grote vastgoedbedrijven of hedgefondsen. Ook het blijven wonen in de woning tegen betaling van de huidige huurprijs na afloop van het huurcontract is een vorm van huurstaking, met als doel betere voorwaarden voor de verlenging te bedingen. Het doel van huurstakingen is de onmiddellijke verbetering van de concrete woonsituatie, maar ook het opbouwen van politieke druk tegen hoge huren en precaire woonomstandigheden.

Elke staking heeft zijn eigen dynamiek, risico’s en actievorm. Maar ze hebben allemaal hetzelfde doel: de woningmarkt ter discussie stellen en de macht van huurder*s vergroten en druk uitoefenen om verbeteringen te bewerkstelligen. Elke afzonderlijke staking is een stap op weg naar een groter doel: een landelijke huurstaking.

Succes in concrete conflicten zorgt voor vertrouwen en legitimiteit, niet alleen juridisch, maar ook politiek. In het Spaanse rechtssysteem is een huurstaking namelijk niet voorzien. In bepaalde gevallen, bijvoorbeeld bij huurverlagingen wegens gebreken of bij oneerlijke clausules, is het juridisch gezien gemakkelijker te rechtvaardigen. Maar uiteindelijk hangt de legitimiteit van stakingen af van sociale en politieke steun. Daarom gaan alle huurstakingen gepaard met publieke campagnes, solidariteitsacties in de buurt en steun van de hele vakbond.

Een huurstaking is nooit de eerste stap. Elk geval moet afzonderlijk worden beoordeeld en er moet een actieplan worden opgesteld dat de druk geleidelijk opvoert. De huurstaking is ons sterkste middel, daarom passen we deze gericht en weloverwogen toe, nadat de andere vakbondsinstrumenten zijn uitgeput.

Een huurstaking is niet alleen een kwestie van niet betalen. De huurstaking is een collectief proces dat kracht opbouwt om de verhuurders aan het wankelen te brengen. Historisch gezien waren huurstakingen een middel van zelfverdediging voor de lagere bevolkingsgroepen in tijden waarin wonen een armoedeval werd. Dat is vandaag de dag nog steeds zo. Huurstakingen herinneren ons aan iets fundamenteels: alle macht van verhuurders hangt af van het geld van huurders. Wij zijn het die elke maand hun zakken vullen. Elke huur die we betalen, vergroot hun rijkdom. De staking maakt ons bewust dat we, als we ons organiseren, de geldkraan kunnen dichtdraaien en onze macht kunnen terugwinnen.

De strijd van de huurder*s was altijd een daad van ongehoorzaamheid, een nee tegen wat de markt ons als ‘normaal’ voorschrijft. Om de strijd tegen de handel in woningen op te bouwen, zijn bovendien nieuwe instrumenten zoals verzetskassen nodig. Deze financieren de logistieke kosten van de stakingen, zoals advocatenkosten, en creëren een solidaire structuur die toekomstige huurstakingen ondersteunt. Want een staking is slechts zo sterk als de gemeenschap die erachter staat.

Wat ondenkbaar leek, is werkelijkheid geworden: de huurstaking is vandaag de dag een hot topic in heel Spanje. Dankzij de organisatie van duizenden huurders wordt er in de media en de politiek breed over gediscussieerd. De strijd tegen de handel in woningen is zichtbaarder dan ooit – en de angst is van kant gewisseld: nu zijn het de vastgoedeigenaren die bang zijn voor een georganiseerd faillissement.

Onze horizon: strijden verbinden, politiek veranderen

De macht van huurders is geen doel op zich. Het maakt deel uit van een groter emancipatieproject dat zich verzet tegen een systeem dat gemeenschappelijke goederen privatiseert en ons veroordeelt tot een leven in armoede. We weten dat er zonder een dak boven ons hoofd geen menswaardig werk bestaat – en zonder een bewoonbare planeet geen toekomst. Daarom moet de strijd om huisvesting worden verbonden met de vakbondsorganisatie van arbeiders, milieubescherming, feministische bewegingen en andere strijdpunten die eveneens voortkomen uit het dagelijks leven en zich verzetten tegen het kapitaal.

Onze vakbond staat nog aan het begin van dit proces, maar wordt zich steeds meer bewust van de eisen die uit de conflicten voortvloeien. Soms leidt specialisatie in bepaalde thema’s tot isolatie, onenigheid of impasses op het gebied van identiteitspolitiek. Daarom experimenteert de huurdersvakbond van Madrid met nieuwe organisatievormen die gezamenlijke vooruitgang mogelijk maken.

Het doel is om op middellange termijn een autonome, diverse en basisdemocratische politieke kracht op te bouwen die actief ingrijpt in de maatschappelijke en politieke gebeurtenissen en de machtsverhoudingen verschuift. De verbinding tussen verschillende strijdpunten moet de weg vrijmaken voor een brede vakbondsbeweging die zich niet alleen bezighoudt met de woningproblematiek, maar ook met de rechten van arbeider*s, feminisme en milieubescherming. Daarvoor is een gemeenschappelijk platform nodig waar ideeën, strategieën en een gezamenlijk toekomstproject kunnen worden gedeeld. Want als wij geen politiek bedrijven, doen anderen dat voor ons.

Deze samenvoeging moet van onderaf, vanuit de regio’s, tot stand komen. Het gaat niet om een centrale coördinatie van bovenaf, maar om een organische samenvoeging van lokale initiatieven. Deze moet hun autonomie respecteren en de afzonderlijke initiatieven door samenwerking onderling versterken. Dit proces moet stapsgewijs verlopen, eerst door bestaande structuren te versterken en op lange termijn met als doel een nieuw platform te creëren dat ons effectief met elkaar verbindt.

Dit jaar hebben we op dit gebied grote vooruitgang geboekt. De vorming van een vakbondsfederatie is gevorderd en de allianties met andere vakbonden en sociale bewegingen zijn versterkt. De huurdersvakbond van Madrid heeft bilaterale relaties opgebouwd met collectieven in verschillende steden, middelen en strategieën gedeeld en gezamenlijke strijdpunten zichtbaarder gemaakt. Op regionaal niveau ontstaat een solidair netwerk tussen de wijken dat verder gaat dan eisen op het gebied van huisvestingsbeleid. Tegelijkertijd hebben we ruimtes gecreëerd voor de uitwisseling van ervaringen en kennis om het collectieve handelingsvermogen te versterken. Dit proces heeft de horizon van de huurdersvakbond van Madrid verbreed, maar ook de basisvakbondsbeweging als geheel organisch doen groeien, nieuwe allianties mogelijk gemaakt en de krachten in de regio vermenigvuldigd.

Tegenover het “redden wie zich redden kan” van de markt zet de vakbond in op samenwerking en de wederopbouw van een wereld waarin een goed leven geen voorrecht is.

De veranderingen die wij nastreven vereisen een vakbondskader dat het leven in al zijn facetten centraal stelt in het politieke handelen. Een houding die niet wacht op een machtswisseling, maar in de dagelijkse strijd vorm geeft aan het soort samenleving dat wij willen opbouwen. Het is een revolutionaire vakbondsaanpak die zich niet beperkt tot verdedigingsstrijd, maar de structuren van onderdrukking fundamenteel wil veranderen.

Huurstakingen, basisvakbonden, woningcorporaties en eco-sociale strijd zijn geen op zichzelf staande maatregelen. Ze moeten deel uitmaken van een gezamenlijke strategie. Alleen door de strijd te bundelen kunnen we de nodige krachten van onderaf opbouwen, zodat onze eisen niet geïsoleerd blijven. Tegenover het “redden wie zich redden kan” van de markt zet de vakbond in op samenwerking en de wederopbouw van een wereld waarin een goed leven geen voorrecht is.

De macht van huurders betekent niet alleen strijden voor woonruimte. Het betekent strijden voor alles.