Hoe de kapitalisten de instabiele parlementaire democratie proberen te stabiliseren

“D66-informateur Wijers trekt zich terug vanwege appje, Buma alleen verder”, schreef de NOS gisteren. Ik vind politieke soaps nooit zo interessant. Het interessante aan dit drama is dat het laat zien hoe instabiel het Nederlandse parlementaire systeem aan het worden is. En hoe de heersende klasse daarmee omgaat.

Om te weten wat een staat instabiel maakt, moet je eerst weten wat een stabiele staat is. Een staat vervult meerdere functies, maar één functie is dat de staat de macht van meerdere maatschappelijke belangengroepen probeert te coördineren. Het dient als een forum voor machthebbers.

Naast de staat zijn er namelijk nog allerlei andere machtige organisaties in Nederland, zoals werkbazen, huisbazen, belangenorganisaties, religieuze instanties en nog veel meer. Al die organisaties willen hun macht zo efficiënt mogelijk inzetten, dus coördineren ze hun machtsuitoefening.

Een staat is dus stabiel op het moment dat de macht over de staat overeenkomt met maatschappelijke macht. Een staat wordt instabiel op het moment dat de staatsinrichting geen goede reflectie is van de wijze waarop macht binnen een maatschappij is verdeeld.

Neem bijvoorbeeld Frankrijk. In de late middeleeuwen en vroegmoderne tijd was Frankrijk zeer stabiel. De maatschappelijke macht lag bij adellijke grondbezitters en de kerk. In het ancien régime hadden de adel en de kerk dus ook de meeste macht.

Maar gedurende de achttiende eeuw begon dit systeem te wankelen omdat een nieuwe klasse, de kapitalistische bourgeoisie, macht had vergaard. Onder het ancient régime hadden zij geen vertegenwoordiging, en dat maakte de staat instabiel en rijp voor revolutie.

Of neem Nederland. Hier gold gedurende de negentiende eeuw het censuskiesrecht, waardoor alleen de rijken konden stemmen. Dit was een zeer stabiel systeem, omdat het politieke macht gaf aan zowel de adel als de kapitalistische klasse, maar niet aan het proletariaat.

Maar gedurende de negentiende en vroege twintigste eeuw hadden de vakbonden de invloed van het proletariaat vergroot. Onder dreiging van een revolutie in 1917/1918 werd daarom besloten om het kiesrecht uit te breiden naar alle volwassen burgers in het Europese deel van Nederland.

Wat maakt het huidige parlementaire systeem zo instabiel? Eigenlijk heeft er een regressie plaatsgevonden. De maatschappelijke macht van de werkende klasse is sinds de jaren tachtig ernstig verkleind. De neo-liberale vermarkting heeft het kapitalisme weer oppermachtig gemaakt in Nederland.

Maar nog steeds mag iedereen stemmen. Daarmee is er een discrepantie ontstaan, die zich hier duidelijk toont: de maatschappelijke macht zit eigenlijk compleet in de achterbannen van D66, CDA, VVD en JA21. Maar die hebben samen geen meerderheid van de stemmen.

En zo komen we bij dit debacle, want deze formatie en alles wat eromheen gebeurt is een poging om die discrepantie te ‘managen’. De strategie van D66 is klaarblijkelijk om de parlementaire democratie te behouden door ‘zoals normaal’ te formeren.

Dat is wat mij betreft, naast de seksistische bejegening van Yeşilgöz, het grootste schandaal dat uit deze appjes blijkt. Dat een aantal machtige figuren proberen om partijen naar het centrum te trekken, en zo de parlementaire macht en de maatschappelijke macht weer op één lijn te brengen.

De strategie van de VVD en JA21 is anders: die willen duidelijk van de parlementaire democratie af. Voor hen vervult het geen rol meer, dus zijn zij uit op een extreem-rechtse, autoritaire wijze van regeringen, waarbij de Tweede Kamer geen rol meer vervult.

Het ding is: beide opties zijn slecht. D66 (en ook GL/PvdA) wil het kapitalisme behouden door technocratisch bestuur door ‘verlichte technocraten’. De VDD wil het kapitalisme behouden door de democratie feitelijk af te schaffen. Allen vechten ze voor behoud van een onmenselijk systeem.

De enige rechtvaardige conclusie die je kan trekken is dat de maatschappelijke macht van het kapitaal gebroken moet worden, en dat de staat zelf bevochten moet worden. Want wij, ‘gewone’ mensen zonder macht, hebben niets te winnen bij de machtscoördinatie van kapitalisten onderling.

Hierom moeten we ook geen zwaar belang hechten aan de verkiezingen. De maatschappelijke macht is zo geconcentreerd dat de uitkomst weinig uitmaakt. Door een mengeling van ‘management’ door mensen als Wijers en Buma enerzijds en VVD-autocratie anderzijds wordt de uitkomst gladgestreken.

Laten we ons in plaats daarvan inspireren door de successen van onderop. Zoals die van KOZP, die op eigen kracht een racistische karikatuur uit de publieke ruimte hebben verbannen, en zo de macht van racisten ondergraven. Dat hebben we nog duizendmaal nodig.

Voetnoot: ik zag later pas dat Elianne van Turennout al een goed stuk had geschreven met dezelfde strekking (maar een andere aanvliegroute).

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)