Naomi Klein en het fascisme-van-het-einde-der-tijden

Het dringt stilaan door. Met de groei van uiterst rechtse partijen zowat overal in de wereld is ook het risico groot dat wat uiteindelijk op ons afkomt, fascisme zal zijn. We kunnen redetwisten over definities, maar als autoritarisme, afbouw van de rechtsstaat, repressie van het middenveld én knokploegen aanwezig zijn, is er niet veel twijfel meer verantwoord.

15 november, 2025 6 min leestijd

(Foto 苦勞網; Flickr, CC2.0)

Het is wat Naomi Klein ziet gebeuren in de Verenigde Staten. Ze schreef er een indringend essay over waar dit artikel een kort overzicht van wil geven, zonder te oordelen over de relevantie van de ideeën en de oplossingen.

Religieus fundamentalisme

Sommige tech-miljardairs dromen al enkele jaren van ‘chartered’ of ‘freedom cities’, afgesloten steden waar geen belastingen bestaan, het leven niet wordt verstoord door allerhande regels. Als het niet kan op het land, desnoods op verlaten boorplatforms.

Zeer veel volgelingen hadden ze echter niet, tot Trump in zijn verkiezingscampagne van 2023 beloofde om tien ‘vrijheidssteden’ te creëren. Eensgezindheid was daar evenmin over, maar langzaamaan groeit er overeenstemming.

Punt is dat veel van die tech-bazen verbonden zijn met een of andere fundamentalistische kerk en aansluiten bij het idee van ‘het laatste oordeel’, de dag dat de ‘goeden’ door God ten hemel worden opgenomen en al de rest vergaat in het hellevuur. Umberto Eco wees er al op dat fascisme altijd een soort Armageddon complex met zich draagt.

Het is een feit dat de uiterst-rechtse bewegingen nooit een optimistisch en aantrekkelijke toekomstvisie hebben. Ze kennen de existentiële bedreigingen natuurlijk, van klimaatverandering tot epidemieën en artificiële intelligentie. Ze maken er gebruik van om het publiek nog wat angstiger te maken en zo hun eigen suprematie te kunnen bevestigen.

Vandaar de gruwelijke foto’s die we te zien krijgen van Bukele’s gevangenis, van aan ketens geboeide migranten die gedeporteerd worden en van gemaskerde en bewapende agenten van ICE, de dienst die migranten moet opsporen en oppakken. Het is, voor de rechterzijde, een manier om mét hun suprematie te overleven. Hoe wreed die strategie ook is, waar het op aankomt is dat we op die manier ook vergeten solidair te zijn met elkaar, te houden van het leven en van onze gedeelde wereld.

De Apocalyps

Peter Thiel gelooft in de antichrist – Greta Thuinberg! -, maar meer en meer niet-religieuze miljardairs hebben zich inmiddels aangesloten bij het idee dat we op weg zijn naar een Apocalyps en dat slechts diegenen die zich weten te verbergen in bunkers en vrijheidssteden de dans kunnen ontspringen. Het beste voorbeeld is Elon Musk die, toen nog verantwoordelijk voor DOGE, alle milieuregels wilde doen verdwijnen en ambtenaren vervangen door chatbots. Wie heeft er nog een goed functionerende Staat nodig als je de beschaving ook kan verplaatsen naar de ruimte? Hij wil Mars koloniseren. Het wordt zijn Ark en Musk zelf zal voor de zondvloed zorgen, in toepassing van de schokdoctrine. Dit fascisme-van-het-einde-der-tijden is zuiver fatalisme, want het is voor die lui makkelijker om aan totale vernieling te denken dan aan het einde van hun suprematie.

De bunkernatie

Sommigen zijn wel bereid om hun hele natie te redden van de ondergang, er een bunker van te maken en wie er niet in thuis hoort – migranten – naar een of ander gerechtelijk zwart gat te sturen, zoals CECOT in El Salvador, of Guantánamo. Per slot van rekening kan je wel houden van je buren en van je gemeenschap, maar daar houdt het op. Het idee dat we allemaal verantwoordelijk zijn voor elkaar en voor elkaar kunnen zorgen is ondraaglijk.

Dit is al lang niet meer een samengaan van neoliberalisme en neoconservatisme. Het is een nieuwe, geld aanbiddende millenaristische soep die zonder bureaucratie en met chatbots de strijd moet aangaan met verspilling, fraude en misbruiken.

Hun suprematie is niet klasse gebonden, wel moet men zich afvragen wie juist wel en wie juist niet moet worden gered en meegenomen in de bunker. Wie moet worden geofferd voor het welzijn van de anderen? Ze hebben het effectieve altruïsme vervangen door een effectief accelerationisme en duwen en trekken daarom hard aan alle mogelijke vormen van technologische vernieuwing.

Helemaal nieuw zijn al deze ideeën niet. Veel kan worden verklaard door even terug te kijken naar het eerste eugenisme.

Ze creëren een monster van Frankenstein en beseffen wel degelijk dat er gewoon onvoldoende energie is om al hun wilde dromen met AI te verwezenlijken. Vandaar dat ’drill, baby, drill’ en de heropstanding van de fossiele energie.

Ze hebben daarbij zo hun eigen idee van wat de Apocalyps kan zijn, niet zozeer de chaos waaraan ze zelf ijverig werken, maar de tegenreactie, de protesten, de vraag naar regulering! Vandaar hun misprijzen voor alle Gutmenschen.

De keuze die ze voor ons maken zonder ons iets te vragen leidt naar een wereld waarin de machine het haalt op de mens en de winst het haalt van al het andere. Voor hen is Greta Thunberg de duidelijke en onmiskenbare vijand, zij staat voor regulering en voor ‘erg hoge belastingen’. Ze beseffen dat Thunberg staat voor het leven op deze aarde en het is juist dat leven waar zij afstand van nemen met hun dromen over bunkers en Mars.

Ontsnappen aan de dodelijke wurggreep

Om na te denken over hoe we aan die wurggreep kunnen ontsnappen moeten we goed beseffen dat het hier gaat om een ideologie die niet enkel afstand neemt van liberale democratie maar zelfs van de levensvatbaarheid van de schoonheid zelf, van de mensen, de kinderen, de dieren en een gedeelde wereld. Ze hebben vrede gesloten met een massa-uitroeiing.

We hebben daarom een verhaal nodig over leven en over betere tijden in plaats van het einde der tijden. Een verhaal van onderlinge afhankelijkheid en van gehechtheid.

We hoeven niet te streven naar het beloofde land, maar naar ‘het hier’ – het joodse begrip van ‘doykayt’. Wat ermee wordt bedoeld is een streven naar veiligheid en vrijheid op de plek waar je leeft in een strijd tegen diegenen die je dood willen. Zo’n begrip kan universeel gemaakt worden en slaan op het recht om te leven in waardigheid, op elke plek van deze planeet. Zonder nationalisme, met solidariteit, met het respect voor ieders rechten, zonder grenzen.

En ja, ook die visie houdt een ‘einde der tijden’ in, maar van een ander soort. Ons overleven vereist nu eenmaal dat bepaalde denkwijzen afsterven.

We staan dus op een kruispunt. We moeten beslissen welke Apocalyps we willen.

Tot daar Naomi Klein.

The Rise of End Times Fascism – Naomi Klein