Extreem-rechts werkzekerheidsprogramma, deel 2: Jan van de Beek

“Schoof heeft de deadline gesteld op vrijdag voor een besluit op asiel; al maanden het hoofd(pijn)thema in Den Haag. Ondertussen is er nog steeds geen ‘dragende motivering’ voor de asielnoodwet van minister van Asiel en Migratie Marjolein Faber. We bespraken het dossier met Kamerlid Kati Piri en wiskundige en cultureel antropoloog Jan van de Beek!”, aldus Bar Laat, “de nieuwe talkshow van BNNVARA” op Twitter. En zo wordt Jan van de Beek beloond voor jarenlang extreem-rechtse desinformatie verspreiden over migratie. Hij is loyaal aan de PVV, en in ruil daarvoor krijgt hij (van de media) de relevantie waar hij naar smacht.

Wie is Jan van de Beek? Over de levensloop van de in 1968 geboren Van de Beek is niet zo veel bekend. Volgens zijn LinkedIn studeerde hij van 1989 tot 1997 wiskunde en informatica in Utrecht, en van 1997 tot 2002 culturele antropologie in Amsterdam.

In 2010 publiceert Van de Beek zijn proefschrift: “Kennis, macht en moraal”. Het gaat over hoe, naar zijn idee, het migratiebeleid in Nederland te weinig wordt bepaald door harde cijfers, en te veel door medemenselijkheid.

Meer over bevolkingspolitiek en het berekenen van de vermeende kosten van mensen
– Afrekenen met migranten en gehandicapten
– Alle partijen denken over migranten in termen van kosten en baten
– Wilders komt met ‘wetenschappelijk’ bewijs van zijn vooroordelen
– Doorbraak tegen bevolkingspolitiek

Vanaf dat moment is zijn carrière beïnvloed door de PVV. De eerste zin van het abstract van zijn proefschrift noemt de PVV bij naam. Ook zijn epiloog noemt het debat dat de PVV in 2009 heeft aangezwengeld rond de kosten van migratie. Van de Beek is voorstander van die berekening.

Naar eigen zeggen is Van de Beek vanaf het eerste moment “niet politiek correct” als het om migratie gaat. Hij beklaagt zich over de “linkse” signatuur van de UvA, en dat dat zijn academische vrijheid beknot. Dit wordt later nog relevant.

Dan over de inhoud. Het proefschrift behandelt de vraag hoe wetenschappelijke kennis is geproduceerd in de periode 1960-2005 over de economische effecten van immigratie op Nederland. Die focus op het “economische” wringt.

Want wat heeft precies te gelden als een “economisch” effect? Van de Beek noemt een aantal voorbeelden, zoals “loonontwikkeling”, “herverdeling” en “externe effecten”. Maar verder volgt er geen definitie wat nu precies economie is en wat niet.

Dit leidt tot een vreemde splitsing. Want negatieve externe effecten worden wel meegenomen. Zo heeft Van de Beek wat te zeggen over de “negatieve externe effecten van bevolkingsgroei”, zoals verkeerscongestie. Dit noemt hij een negatief economische gevolg van migratie.

Maar hij heeft het vervolgens niet over de bevolkingsgroei als geheel. Dat wordt schijnbaar als ‘normaal’ gezien, en pas als de bevolkingsgroei deels door migratie wordt veroorzaakt, moet het opeens worden gemeten.

Dat is een centrale kritiek op het werk: het veronderstelt dat het belangrijk is om bepaalde zaken bij migranten te meten, met het impliciete waardeoordeel dat daarbij hoort. Maar waarom dat nu precies bij migranten als groep moet worden gemeten, dat onderbouwt Van de Beek niet.

Hij heeft het ook nooit over de rol die arbeidsmigranten spelen in bijvoorbeeld de zorg. Medische zorg vereist arbeidskrachten, anders is het voor minder mensen toegankelijk. Dat soort onderzoek wordt echter niet meegenomen. Alleen de looneffecten van migratie worden meegewogen.

Bovendien staat het hele proefschrift vol met politieke taal. Retoriek omtrent een multiculturele samenleving noemt hij “propagandistisch”, hij noemt de VVD een “brede volkspartij” dankzij de “problematisering van culturele diversiteit”. Dat noemt hij “nieuw realisme”.

Een goed onderbouwd proefschrift kan overtuigen, maar vanwege de gebrekkige definities, het arbitrair onderscheid tussen economisch en sociaal, en een hoge mate aan politiek taalgebruik maakt dat het meer leest als een pamflet: alsof Van de Beek zijn standpunt al had ingenomen.

Dit proefschrift heeft in het publicatiejaar weinig invloed gehad op politiek of wetenschap. Maar in 2011 noemt Joop Hartog, één van de leden van de promotiecommissie van Van de Beek, het in zijn afscheidsrede.

In zijn rede fulmineert hij tegen bevolkingsgroei: de vruchtbaarheid moet worden afgeremd, immigratie moet worden beperkt, want Nederland is “te vol”. Hij verwijst naar Van de Beek als bewijs dat de politiek niet luistert naar de “zuiver rationele argumenten” van economen.

Dit is niets anders dan het allang ontkrachte neo-malthusianisme. In Malthusiaans gedachtengoed moet de bevolkingsgroei worden afgeremd om sociale problemen te voorkomen, meestal door migratie te beperken en geboortebeperking onder armen in te voeren.

Het is ook een soort cijfergoochelen. Hartog en Van de Beek nemen bepaalde “kosten” als gegeven en onveranderbaar, zoals loondaling door migratie. Andere zaken rekenen ze helemaal niet mee, zoals arbeidsproductiviteit. En migratie- en bevolkingsbeleid zijn wél veranderbaar.

Je zou ook kunnen zeggen dat het “economisch goed” is om alle gepensioneerden te executeren, aangezien zijn de staatskas en de zorgpot meer kosten dan ze opbrengen. Maar dan heeft men opeens een probleem met “zuiver rationele argumenten”.

Dat is het ding met economie, statistiek en wiskunde: afhankelijk van je variabelen kan je alles beredeneren. Joop Hartog en Jan van de Beek komt het gewoon beter uit om alleen naar een hele nauwe set variabelen te kijken, en doen alsof het objectief is omdat het getallen zijn.

Na het publiceren van het proefschrift en de Malthusiaanse afscheidsrede van Joop Hartog komt Jan van de Beek even niet in de publiciteit. Tot Koningsdag 2017, als Wierd Duk (ja, die!) een stuk schrijft over migratie, en Van de Beek aan het woord laat.

In dit artikel ontpopt Van de Beek zich als een perfecte spreekbuis voor rechtse journalisten als Duk. Hij was “gecancelled” door de “linkse elite” van de UvA, omdat hij de “waarheid” sprak. Ook waarschuwt hij voor de “islamitische wereld en Afrika”.

Dit speelt in op het frame dat de in 2016 opgerichte Forum voor Democratie (FvD) aanhangt: dat er linkse indoctrinatie is op universiteiten, en dat “de waarheid” de mond wordt gesnoerd. Voor dat karretje laat Van de Beek zich graag spannen.

Datzelfde jaar verlaat Duk overigens het AD om voor de Telegraaf te gaan schrijven, omdat die krant “meer bij hem past”. Waar het AD extreem-rechtse columns toestaat, mag je bij de Telegraaf als extreem-rechtse verslaggever aan de slag. Dat bevalt meer.

Wat er allemaal niet klopt aan het stuk wordt door historicus Han van der Horst in dit stuk uitputtend omschreven, dus daar gaan we verder niet op in. Wat belangrijk is, is dat Duk deze Jan van de Beek in het landelijk debat katapulteert.

En zo komt Jan van de Beek ook in Nieuwsuur aan het woord. Hij wordt als een “expert” neergezet die onderzoek deed naar “kosten en baten van migranten”. Hij krijgt een breed platform om zijn denkbeelden tentoon te spreiden, zonder kritische noot.

Dit, terwijl Van de Beek op dat moment naast zijn proefschrift nog geen enkele publicatie op zijn naam heeft. Bovendien was zijn proefschrift een meta-onderzoek naar onderzoek, niet naar migratie zelf. Waarom wordt hij dan als een expert neergezet?

Dat komt omdat Nieuwsuur (en later ook 1Vandaag) niet zozeer op zoek zijn naar expertise, maar naar het debat. Op dat moment speelt het debat rondom de kosten van migratie, dus moeten ze iemand hebben om de rechtse kant te benadrukken.

Het probleem: er zijn weinig publicerende wetenschappers die de standpunten van FvD en PVV steunen, deels vanwege de redenen die ik hierboven heb geschetst: er bestaat niet zoiets als een “puur rationele’ berekening. Die zijn altijd politiek ingegeven.

Het gebrek aan expertise blijkt des te meer als 1Vandaag in hun artikel linkt naar de ‘analyse’ van Van de Beek: de link brengt je naar zijn persoonlijke website/blog. Zijn ‘analyses’ zijn op dat moment niet meer dan zelfgepubliceerde opiniestukken.

Maar hiermee is het hek van de dam. Het AD, Nieuwsuur én 1Vandaag noemen Van de Beek een expert, dus in de ogen van het land is hij een expert, ondanks een gebrek aan daadwerkelijke kennis en wetenschappelijke publicaties met peer-review.

En dat feest gaat door. In 2018 interviewt Wierd Duk hem als “demograaf”, en mag Van de Beek spuwen over de multiculturele samenleving. Hij spreekt over een “Afrikaans-islamitisch cluster”, dat onmogelijk zou kunnen integreren.

Ook dit stuk is weer bar slecht en racistisch. Hij kent erfelijke kenmerken toe aan etniciteit, generaliseert gehele groepen, en trekt demografische trends tot in het oneindige door. Hij stelt simpelweg dat moslims een “conflicterend waardesysteem” hebben.

Hij wordt aangevoerd als wetenschapper, maar voor de claims die hij maakt is hij niets anders dan een extreem-rechtse opiniemaker. Alleen omdat hij één meta-onderzoek heeft gedaan voor zijn proefschrift, kan hij worden aangevoerd als “wetenschapper”.

In september 2018 mag Van van de Beek zich juist uitlaten over hoe vol Nederland is, en mag hij in debat met de directeur van één van de werkgeversorganisaties van uitzendbureaus, de ABU. Nu is hij opeens expert op “overbevolking”.

En in december 2018 mag Van de Beek zich uitlaten over EU-recht en EU-migratie, iets waar hij al helemaal geen expertise heeft. Het stempel “wetenschapper” maakt hem gewild voor rechtse media, voor wie zijn opinies gewoon goed uitkomen.

Het is in 2020 even rustig, maar in 2021 komt de doorbraak. Van de Beek schrijft dan, onder meer samen met de eerder genoemde Jan Hartog, het rapport “Grenzeloze verzorgingsstaat”, betaald door de FvD.

Zijn conclusie kunnen we raden: de verzorgingsstaat wordt onbetaalbaar als je migranten blijft toelaten. Het is geen raadsel waarom Van de Beek is uitgekozen om dit onderzoek te doen: zijn conclusie stond op voorhand vast.

In dit ‘rapport’ blijft Van de Beek bij een berekening van overheidsfinanciën. Hij beperkt zich tot de fiscale kosten en baten, die hij berekent op 17 miljard euro per jaar. Hoe komt hij bij dat getal? Dat is geheel onduidelijk.

De cijfers worden namelijk slecht tot niet onderbouwd. Er worden simpelweg cijfertjes geplakt, waardoor “niet-westerse” migranten veel geld zouden kosten, maar “westerse en Israëlische” migranten weinig zouden kosten. Welke kosten worden meegerekend is compleet onzichtbaar.

Dus het is niet eens mogelijk om te zien welke variabelen wel of niet zijn meegenomen. Naast natuurlijk weer het feit: je kan mensen niet reduceren tot cijfertjes, en je kan beleid niet baseren op dit soort ongefundeerde rapporten.

Het rapport had dan ook, buiten de PVV en FvD, weinig effect. Het leidde niet tot een Kamerdebat. Wel deed het in FvD-cirkels veel stof opwaaien, maar politiek had het in korte termijn weinig effect.

Wel leidde het weer tot veel mainstream aandacht in de media, onder andere door het Financieële Dagblad (FD). Weer mocht Jan van de Beek vertellen dat hij het vreemd vond dat hij niet met migratie mocht rekenen. Terwijl de kritiek juist was op welke cijfers hij gebruikte.

Wel eiste de Universiteit van Amsterdam (UVA) dat hun logo van het rapport af werd gehaald, aangezien de universiteit niet inhoudelijk bij het rapport betrokken was. Maar het leende wel legitimiteit aan het geschrevene, iets waar Van de Beek op dat moment bekend mee was.

Het hierboven geciteerde stuk van Leo Lucassen leidde wel tot integriteitsklachten tegen Lucassen, onder meer door Jan van de Beek, omdat Lucassen terecht had gezegd dat het ter legitimatie diende van de xenofobie van Baudet. Dat mislukte.

Het lijkt erop dat Jan van de Beek zich hier verkeken heeft op het effect, want in 2021 en 2022 schuift hij niet meer aan bij De Volkskrant, het AD, of andere kranten. Hij mag vooral langskomen bij POW-nieuws en bij Ongehoord Nederland.

Nog steeds brede media-aandacht, maar duidelijk beperkt tot het hoekje van de samenzweringstheoristen. Het onderzoek blijft terugkomen, aangezien het constant door de PVV wordt aangehaald, maar als dat gebeurt wordt het vaak gefactchekt, zoals hieronder.

Dan blijft het vrij stil (buiten Ongehoord Nederland om), tot april 2024. Dan wordt Jan van de Beek uitgenodigd als “migratie-expert” om de formerende partijen te adviseren. Samen met Hein de Haas, wél een daadwerkelijke migratie-expert.

En dan begint het hele mediacircus weer van voor af aan. Jan van de Beek is opeens weer relevant, en rechtse partijen in de Haagse gemeenteraad willen hem opeens ook spreken. De relevantie is terug.

Zeker als De Telegraaf bericht dat hij als migratie-expert minister Faber en het kabinet mag adviseren over migratiezaken. Wederom: hij heeft geen expertise, hij heeft alleen een extreem-rechtse opinie. Dáárom wordt hij uitgenodigd.

Maar hiermee is het hek van de dam. De Volkskrant laat zich keurig voor het karretje spannen van Van de Beek, door te doen alsof hij “gecancelled” is vanwege het rekensommetje dat hij wil maken. In plaats van zijn ongefundeerde opinies.

Het Volkskrantstuk is bijzonder slecht, omdat het vol in het frame van Van de Beek trapt. Je kan iets niet “puur economisch” bekijken, want je moet weten welke variabelen wel en niet relevant zijn. Maar die vraag stelt Meijer niet.

Het onderliggende debat is veel beangstigender. Het impliciete (en nu steeds vaker expliciete) standpunt van Van de Beek is dat belastinginkomsten belangrijker zijn dan mensenlevens, als het om migranten gaat. Want mensenlevens, die neemt hij niet mee in zijn rekensommetjes.

Het resultaat is dat, als je Van de Beek volgt, dat we migranten puur moeten behandelen volgens een kosten-batenanalyse voor de Nederlandse schatkist. Iets dat natuurlijk niet hoeft bij mensen die al in Nederland wonen. Een onbegrijpelijk onderscheid.

En we zien het racisme ook terug, want: hij ziet alleen mensen uit de “islamitisch-Afrikaanse” gebieden als een “last”. Witte migranten uit Israël mogen gewoon komen, natuurlijk. Hij wil zijn rekensommetjes leidend maken, en daarin zit juist het grote gevaar.

Voor de rest geeft het artikel hem constant gelijk. Hij mag compleet leeglopen, wordt op geen enkel punt tegengesproken. Hij wordt als expert neergezet, en de ‘journalist’ zit er alleen maar bij om hem naar zijn meest extreme standpunten te leiden.

En als klap op de vuurpijl (vooralsnog) mag Jan van de Beek nu aanschuiven bij Bar Laat, en als complete non-expert meepraten over politieke zaken. Terwijl hij weinig meer is dan een columnist met een titel.

Hiermee heeft Jan van de Beek gekregen wat hij wil: hij heeft relevantie, hij heeft bekendheid. Hij kan bij WNL en De Volkskrant zijn nieuwe boek aankondigen (slechts € 23,50!) dat als warme broodjes over de extreem-rechtse toonbank zal gaan.

En daarvoor heeft hij alleen maar de machtigste partij in Nederland naar de mond hoeven praten. Wat een deal voor hem. Maar Hein de Haas moet het veld juist ruimen door extreem-rechtse aanvallen op zijn expertise.

Zo maakt Van de Beek gebruik van het extreem-rechtse werkzekerheidsprogramma voor gefaalde academici. Hij geeft zijn titel aan Wilders, die hem beloond met “politieke relevantie”. En hij mag zijn boek verkopen en daar rijk mee worden.

En de Nederlandse media laten zich voor dit karretje spannen. Zij geven Jan van de Beek de relevantie waar hij naar zoekt. Zij betalen hem de loon die Wilders hem (direct of indirect) heeft belooft.

Zo helpen Nederlandse media acceptabel maken wat niet acceptabel is. Door willens en wetens een platform te bieden aan extreem-rechtse opportunisten, alleen maar zodat “alle kanten” gehoord zijn. Maar dan vooral zodat extreem-rechts zich gehoord voelt.

De enige oplossing is dat Jan van de Beek en de zijne voor altijd van de buis worden verbannen. Maar ik betwijfel of het journaille dat meeneemt in haar economische berekeningen.

PS Tot nu toe hebben Van der Beek-fans vooral deze grafiek naar me gegooid. Wat is het belang van deze cijfers voor de opvang van vluchtelingen? Om welke uitkeringen gaat het? Bijstand? Hulp bij huisvesting? Kindertoeslag? Maar Van de Beek wil vooral een narratief verkopen. En dan nog extreem goor erachteraan: koop mijn boek! Hij weet precies aan wat voor goedgelovig en haatvol publiek hij zijn centjes verdient.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)