LOS & VAST – 10: De Twee-Staten Oplossing?

Rubriek Thom Holterman:  In zijn rubriek in het tijdschrift Wordt Vervolgd (juni/jul 2025), een uitgaven van Amnesty International, neemt Arnon Grunberg een merkwaardig standpunt in omtrent de staat. Hij schrijft die te blijven noemen: een monster. Het is een noodzakelijk monster, preciseert hij. Zijn redengeving voor de noodzakelijkheid is van dezelfde soort als die van vier eeuwen terug, te weten van Thomas Hobbes (1588-1679) in diens boek Leviathan (1651).

Je mag Hobbes beschouwen als een van de grondleggers van het denken over de ‘moderne’ staat. Wie vervolgens over de rechtsstaat gaat ‘filosoferen’ vanuit die basis raakt in een spagaat, zoals waarin ook Grunberg belandt. Hij schrijft: ‘De harde kern van een rechtsstaat is dat de burger niet weerloos is overgeleverd aan [..] de staat’. Dat ligt toch fundamenteel anders: de harde kern van de rechtsstaat is namelijk de machtsstaat – de Leviathan! Wat wij ‘staat’ noemen is metaforisch te zien als een ui. De buitenste schillen vertegenwoordigen de rechtsstaat. Pel je die ui af, dan kom je bij de harde kern, de machtstaat. Hier vindt plaats wat conversie van recht in macht genoemd wordt.

De strijd om de rechtsstaat gaat over het tegengaan van het afpellen, maar wie over macht beschikt trekt zich niets van dat tegengaan aan. Die gaat door met afpellen – zoals we al tientallen jaren in vele landen en ook in Nederland meemaken. Ik verwijs alleen naar een van de mensen die tegen de afbraak van de rechtsstaat gestreden heeft, oud-Ombudsman Alex Brenninkmeijer (1951-2022); ik schreef over hem in ‘Het systeem faalt’ (zie Online).

Staat

Ik gebruikte hierboven het werkwoord afpellen. Grunberg hanteerde in zijn rubriek ‘ontmantelen’ (van de rechtsstaat). Voor dat deel begrijp ik hem best. Maar dat je een monster als noodzakelijk omarmt, is verwerpelijk, want leidt van kwaad tot erger. Zo wordt bijvoorbeeld gedacht dat de strijd tussen Israël en Palestina is bij te leggen in een zogeheten ‘Twee-Staten oplossing’.

Het begrip staat, zoals ik dat formuleer in mijn boek Constanten in het publiekrecht (Zwolle, 1995), verwijst juridisch naar een aantal kenmerken, zoals (a) een groep personen (ten onrechte vaak ideologisch als één volk gepresenteerd), (b) binnen een bepaald territoir, waar en over wie (c) een bepaald soort organisatorisch verband (d) het vermogen tot eenzijdige gezagsbinding uitoefent. Wil dit verband zich staat weten, dan zal er (e) een volkenrechtelijke erkenning als soevereine entiteit moeten plaatvinden. Zo hebben inmiddels 148 van de 193 lidstaten van VN de Palestijnse staat erkend.

De omschrijving van het begrip staat met de genoemde kenmerken ziet er neutraal uit, maar krijgt al gauw zijn politieke uitdrukking als de kenmerken (c) en (d) ingevuld worden voor een bepaalde staat: (c) zoals lopend van democratisch tot autoritair/dictatoriaal, en (d) ‘vermogen’ herbergt zowel ‘bevoegdheid’ als ‘macht’. Wie dus over een ‘Twee-staten oplossing’ spreekt, zegt inhoudelijk nog niet zoveel. En zou ik op Grunberg letten, wat moeten twee monsters voor een oplossing bieden? Vreten die elkaar niet op? Alleen al, zo zou je zeggen, omdat Thomas Hobbes voor de mens als uitgangpunt nam: de mens is voor de mens een wolf. Want laten we wel wezen: het opzetten van die ‘monsters’ is mensenwerk. Nochtans zijn er mensen die geloven in die twee-staten oplossing. Wat voeren zij daarvoor aan?

Twee-staten oplossing

Al een aantal jaren pleiten een Palestijnse oud-minister van Buitenlandse zaken, Nasser al-Kidwa en een Israëlische oud-Eerste minister, Ehud Olmert gezamenlijk voor deze oplossing van de strijd tussen Israël en Palestina. Zij waren daarover laatst nog in gesprek met het Franse weekblad Marianne (van 12-18 juni 2025). Wat zij aanvoeren is echter op geen enkele wijze een onderbouwing te noemen van de voorgestane oplossing. Lees maar mee.

‘De twee bevolkingen hebben geen andere keuze dan samen te leven’. Ik stem daarmee in. Maar beide zouden dat evenwel zonder staat kunnen doen, zouden ze dat willen. De geschiedenis geeft namelijk legio voorbeelden van dergelijke ‘staatloze’ situaties (ik denk aan antropologische studies daarover). ‘Óf zij [die bevolkingen] kiezen voor oorlog, óf ze kiezen voor naast elkaar leven. [..] Als de keuze valt op oorlog, dan zal alle aandacht uitgaan naar wraak. Zouden ze afzien van oorlog dan gaan ze anders denken. De Israëliërs en de Palestijnen zouden onze voorstellen volgen’, aldus Nasser al-Kidwa en Ehud Olmert. ‘De Palestijnse staat verschijnt in die voorstellen met grenzen, die al in 1967 zijn vastgesteld en internationale legitimiteit kennen’.

In feite wordt hier alleen maar benadrukt dat die Palestijnse staat eindelijk volle internationale erkenning hoort te krijgen. Het is een pleidooi dat ook gehouden wordt door een gemêleerd Frans gezelschap van volksvertegenwoordigers, vakbondsmensen en universitaire docenten, welk gezelschap de druk op president Macron wil opvoeren om eindelijk tot die internationale erkenning over te gaan. Waarom vinden zij dat dit moet?

In hun oproep, gepubliceerd in Le Monde van 16 mei 2025, schrijven zij onder meer: ‘Erkenning van de Palestijnse staat betekent niet het recht van Israël ter discussie te stellen om in veiligheid te leven. Maar het is het onlosmakelijke recht van de Palestijnen om in vrijheid en zelfbeschikking te leven’. Ik ben hier niet tegen, maar, en daar draait het om, ik lees er geen argument in dat de Twee-staten idee een oplossing is.

De staat is geen oplossing, eerder het probleem. Staat is oorlog waar ‘schurken zonder grenzen’ zitten die van dat instrument gebruik maken. Over de hele wereld lopen ervan rond die zich als president of Eerste-minister laten kiezen…* Neem eens aan dat de Twee-staten oplossing het einde van de Israëlisch-Palestijnse oorlog betekent. Kan iemand als Netanyahu dan niet een ‘preventieve oorlog’ beginnen omdat hij meent dat de Palestijnse staat ‘het bestaan van Israël bedreigt’? Hij doet het in ieder geval onder die bewoording tegen de staat Iran (zie Online). Vervolgens nemen we onder ogen dat we twee staten hebben die naast elkaar bestaan, zoals Rusland en Oekraïne. Dat garandeert een vredig leven…?

Hier raak ik geblokkeerd door de cumulatie van alle oorlogsmisère waartoe de ‘schurken zonder grenzen’ aanzetten. Over hen zouden de ‘Zeven Vervloekingen’ uitgesproken kunnen worden die een corrupte rechter golden, in de song Seven Curses van Bob Dylan, luister Online.

Thom Holterman

* Zie onder meer: ‘Strafzaken tegen Donald Trump zullen in rook op gaan’ (zie Online); Benjamin Netanyahu gezocht door het Internationaal Strafhof + in eigen land hangen rechtszaken rond fraude, omkoping en corruptie boven zijn hoofd (zie Online); tegen de Russische president Poetin loopt een arrestatiebevel van het Internationale Strafhof (zie Online). Alle waardigheid is door hen verloren, waar is Dignity? Bob Dylan zocht ernaar, luister Online.

Wie eens iets heel anders over het recht wil lezen, wijs ik op de verschenen brochure Anarchistische recht onder redactie van Thom Holterman, uitgebracht in samenwerking met de Amsterdamse boekwinkel Het Fort van Sjakoo, aldaar te vinden en te bestellen, zie: Online. [ThH]