Het gruwelijke criminaliseren van ongedocumenteerden

“De Tweede Kamer heeft zojuist een amendement aangenomen om illegaliteit strafbaar te stellen. Ook het helpen onderduiken van een vreemdeling wordt dan strafbaar. Straf: maximaal 6 maanden cel. (Moet nog wel als wet door Tweede en Eerste Kamer)”, aldus NOS-journalist Arjan Noorlander op Twitter gistermiddag. Onze taal heeft geen woord sterk genoeg om mijn afschuw over dit amendement te vatten. De criminalisering van ongedocumenteerden is op zichzelf onacceptabel, en kan alleen maar leiden tot vervolging, geweld en de dood.

Vooraf: in dit draadje spreek ik van “ongedocumenteerden”. De politieke term “illegalen” is ontmenselijkend. Het reduceert mensen tot hun verblijfsstatus, een juridisch verzinsel. De term wordt gebruikt door overheden om vijandigheid op te roepen.

Het aangenomen amendement is tekstueel vrij eenvoudig: in de Vreemdelingenwet wordt een strafbaarheid opgenomen voor mensen die geen “geldige verblijfstitel” hebben. De straf is een gevangenisstraf van ten hoogste zes maanden of een geldboete van maximaal 5.150 euro.

De geldige verblijfstitels staan in artikel 8 van de Vreemdelingenwet 2000, maar in de praktijk zal het voornamelijk gaan over mensen die ofwel geen verblijfsvergunning hebben aangevraagd, ofwel wiens verblijfstitel om wat voor reden dan ook is verlopen.

Dat is de eerste reden dat de strafbaarstelling van ongedocumenteerden zo onrechtvaardig is: ons systeem van wie in Nederland mag wonen en wie niet is exclusief, verouderd en racistisch tot in het extreme. Deze criminalisering maakt dat alleen maar erger.

Neem het vluchtelingenrecht. Dat is gebaseerd op een definitie van de Tweede Wereldoorlog: vluchtelingen zijn mensen die om bepaalde bijzondere kenmerken, zoals ras, religie of nationaliteit, te vrezen hebben voor geweld of vervolging.

Dit sluit mensen uit die vluchten voor bijvoorbeeld oorlog of honger. Mensen die vluchten voor oorlog mogen niet worden uitgezet als ze voor hun leven vrezen. Dit onderscheid wordt door de wet-Faber binnenkort vastgelegd in een tweestatussenstelsel.

Mensen die vluchten voor hongersnood of armoede worden in de politiek soms “economische vluchtelingen” genoemd. Ook dat is een politieke term, bedoeld om ze te onderscheiden van zogenaamde “echte” vluchtelingen. Terwijl: van honger ga je ook dood.

Er zijn dus allerlei mensen die voor hun eigen leven of gezondheid te vrezen hebben, of dat van geliefden, die door Nederland worden uitgesloten van bescherming en mogelijk worden teruggestuurd naar hun land van herkomst. Logisch dat ze dat willen voorkomen.

Dat wordt alleen maar versterkt door het beleid dat Nederland het “strengste asielregime ooit” zou moeten krijgen. Dus dat onmenselijke systeem wordt nog onmenselijker gemaakt.

Als Nederland dan toch mensen opvangt is dat vaak onder erbarmelijke omstandigheden. Vluchtelingen die gedetineerd zijn in de zogenaamde “Procesbeschikbaarheidslocatie” werden uitgehongerd, en uitgezet als ze de locatie ontsnapten om eten te halen.

Ook in de noodopvang en de aanmeldlocatie in Ter Apel is de situatie van gevluchte kinderen onleefbaar, en dat wordt alleen maar erger met het huidige beleid. Maar daaraan proberen te ontsnappen wordt dus mogelijk strafbaar.

Hierin leidt de strafbaarstelling tot verdere gruwelijke omstandigheden. Het maakt vluchtelingen nóg afhankelijker van het COA en de IND. Dat maakt vervolgens de kans op geweld en onmenselijke behandeling groter, en het maakt mensen kwetsbaarder.

Dit wordt alleen maar erger vanwege het geniepige aanpassen van artikel 66a lid 7 van de Vreemdelingenwet 2000. Dat zorgt ervoor dat ongedocumenteerden die ongewenst worden verklaard nooit meer rechtmatig in Nederland kunnen verblijven.

En de afhankelijkheid van het COA is maar één aspect. Nu al durven on gedocumenteerden vaak niet naar de dokter omdat ze bang zijn verraden te worden. Dat wordt alleen maar erger als ongedocumenteerd zijn ook strafbaar wordt.

Hetzelfde geldt voor allerlei andere hulp. Huisvesting, bijvoorbeeld. Nu al gaan mensen dood omdat ze niet terecht kunnen in opvang, en dus buiten moeten slapen.

Dat wantrouwen van autoriteiten is juist gevaarlijk voor de tienduizenden ongedocumenteerde arbeidsmigranten van buiten de EU in Nederland. Zij durven namelijk vaak niet naar de arbeidsinspectie of een vakbond te gaan vanwege diezelfde angst.

Dit betekent dat het Nederlandse arbeidsrecht feitelijk niet voor hen geldt. Mensen krijgen betaald onder het minimumloon, worden zonder geldige reden ontslagen, en werken onder gevaarlijke, erbarmelijke omstandigheden.

Maar het gaat ook om het afsluiten van verzekeringen, het halen van een rijbewijs, hulpverlening opzoeken bij (seksueel) geweld, zelfs het bellen van de brandweer… Het maakt de samenleving extreem gevaarlijk voor ongedocumenteerden. Het plaatst hen er zelfs buiten.

Het kan niet genoeg benadrukt worden: hierdoor zullen mensen sterven. Ofwel omdat ze geen medische hulp durven zoeken, ofwel omdat ze geen huisvesting krijgen, ofwel omdat ze gevaarlijk werk moeten doen zonder dat de baas zich gebonden voelt aan de Arbeidsomstanidghedenwet.

En waar komen deze mensen terecht als ze gearresteerd worden? Op dit moment wordt er ook gewerkt aan een wet die dat vast moet leggen. Zogenaamde “vreemdelingenbewaring” wordt dan losgetrokken van het gevangeniswezen, waardoor andere regels gelden.

Als je art. 16 Pwb (over gevangenissen) en art. 21 Wtvb (vreemdelingenbewaring) vergelijkt, zie je dat de Wtvb voorsorteert op groepsgewijze detentie, met veel macht voor de minister om eenzijdig te bepalen wat het minimum is.

Gezien het feit dat nu al wordt bezuinigd op het gevangeniswezen, en het extreem-rechtse beleid al gericht is op “bezuiniging”, laat het zich raden wat voor afschuwelijke omstandigheden deze concentratiekampen zullen hebben.

En daarnaast wordt met een geniepige eindzin de strafbaarstelling uitgebreid naar iedereen die een vluchteling helpt onderduiken. Zij zijn dan medeplegers. Maar het echte venijn blijft ongenoemd: de medeplichtigheid uit artikel 48 Sr.

De angst voor medeplichtigheid zal ongedocumenteerde mensen nog verder van de samenleving af duwen. Durven hulpverleners, activisten, artsen en dergelijke straks nog wel hulp te verlenen aan ongedocumenteerden? Worden mensen straks verplicht om hun buren te verklikken?

En hoe zit het met anders al machtige organisaties en mensen? Worden verhuurders straks een soort grensbewakers? Gaan huisbazen je paspoort controleren als je iets wil huren? Moeten we ons al meer gaan legitimeren dan we nu al moeten?

Dit is overigens niet de eerste keer dat een poging wordt gedaan om ongedocumenteerden te criminaliseren. In 2012 was dit een speerpunt van de regering-Rutte II (VVD/PvdA). Daar was de Raad van State toen vernietigend over.

Volgens de RvS zou het verbod juist de meest kwetsbare mensen dwingen om zich af te sluiten van de samenleving, met als gevolg dat mensen slachtoffer worden van onder andere mensenhandel en andere uitbuiters. Uiteindelijk werd het wetsvoorstel dan ook ingetrokken.

Het huidige wetsvoorstel kent alleen maar grotere gevaren, want in het PVV-amendement maakt van ongedocumenteerd zijn een misdrijf in plaats van een overtreding. Dat maakt dat de politie ook meer bevoegdheden heeft om op te sporen.

Dat is wat dit amendement betekent. Nóg verdere isolatie van een al kwetsbare groep, verharding van het al onrechtvaardige migratiebeleid, meer macht voor de politie, en uiteindelijk ook concentratiekampen en doden als gevolg. Alles wat we nu al hebben, maar dan erger.

Het grootste probleem ligt niet bij de ongedocumenteerde mensen, maar bij de grenzen die onze extreem-rechtse (en rechtse, en parlementair linkse) politiek koste wat het kost wil bewaken. Ook al kost dat mensenlevens.

Laten we juist meer mensen opnemen. Grenzen zijn verzonnen strepen op een kaart. Daar hoeven we ons niets van aan te trekken. Hoe onrechtvaardig is het dat we mensen die aan één kant van die denkbeeldige streep zijn geboren der dood veroordelen?

En zie de fascisten van PVV en VVD voor wat ze echt zijn. Moordenaars en tirannen, die moedwillig over lijken gaan voor hun eigen economische en politieke gewin. Het zijn de monsters van onze samenleving. Richt je woede op hen, de kampcommandanten van onze tijd.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)