Aanval Spaans Extreemrechts Op Eco-bescherming Afgeslagen

Menig anarchist huldigt de visie dat het recht als bastion functioneert voor de instandhouding van de bestaande maatschappij en de daar heersende kapitalistische economie. Dit bestrijd ik niet. Wel huldig ik daarbij een bredere kijk op het recht als menselijk verschijnsel. Overigens is aan te tonen dat anarchisten zelf ook gebruikmaken van recht.* Bovendien blijken delen van het recht in de bestaande maatschappij ten behoeve van ‘bescherming’ inzetbaar. Ik zal dit duidelijk maken met een recent voorbeeld.

Het voorbeeld gaat over het verschaffen van ‘rechtspersoonlijkheid’ aan een Spaanse lagune. Daarmee kan de cumulatie van vervuiling van het milieu en de biodiversiteit door het lagune-beheer bestreden en beschermd worden. Maar dat is tegen het zere been van hen die juist profiteren van de afwenteling van vervuiling op de maatschappij, de ‘patrons’ van het bedrijfsleven. En dan staat extreemrechts op als ‘de gewapende arm van het kapitalisme’. Waar draait het allemaal om? [ThH]

Over de beschermingswaardigheid van leven en milieu

De juridische strijd speelt zich af rond het begrip rechtspersoonlijkheid. Die dekt de politieke strijd af. Om te begrijpen waarover het gaat het volgende. Een persoon wordt gezien als ‘drager van (subjectieve) rechten en plichten’. De persoon is ‘rechtssubject’. Het recht kent twee soorten rechtssubjecten. In de eerste plaats mensen van vlees en bloed (natuurlijke personen) en ten tweede rechtspersonen (een organisatie). Die tweede positie is handig omdat die niet-natuurlijke persoon toch drager van rechten en plichten kan zijn. Zo is een ‘naamloze vennootschap’ (nv) een rechtspersoon, maar bijvoorbeeld ook een gemeente. Wat die kunnen doen, welke organisatievorm ze hebben, wie namens hen mag optreden, dat is in afzonderlijke wetten beschreven. Ik heb extreemrechts daar nog niet tegen horen opponeren. Wat wil evenwel het geval?

In de Spaanse zuidoostelijke regio Murcia komt de lagune van Mar Menor voor. Het is de grootste zoutwater lagune van Europa. Voorheen bestond er een schat aan biodiversiteit, die nu dood is van wege vervuiling veroorzaakt door opeenstapeling van toerisme, landbouw en van mijnindustrie. Ik ontleen dit aan het artikel van de sociaalwetenschapper Marie-Angèla Hermitte en de advocate Marine Yzguierdo over deze kwestie in Le Monde van 20 december 2024. Zij wijzen erop dat na 2019 een Spaanse docente rechtsfilosofie van de universiteit van Murcia een procedure in de regio lanceerde om de lagune te beschermen. Hoe slecht het er milieutechnisch voorstond, bereikte ook Nederland: ‘Spaanse lagune spuwt dode vissen uit’ (RTL Nieuws augustus 2021, zie Online). De docente slaagde erin 600.000 handtekeningen te verzamelen voor een wetgevend volksinitiatief. Het verzoek was Mar Menor en zijn waterhuishouding juridische persoonlijkheid te verlenen. Dit werd aangenomen.

Het leverde parlementaire actie op wat in september 2022 leidde tot een wet waarin de toekenning van rechtspersoonlijkheid aan Mar Menor geregeld was ten behoeve van het verdedigen van zijn rechten op bestaan en evolueren overeenkomstig een ‘ecologische wet’. De wet voorziet in de oprichting van een bestuursstructuur bestaande uit drie organen: 1) een raad van vertegenwoordigers in de administratieve zin, 2) een raad van bewakers van ecosystemen en 3) een wetenschappelijke raad.

En nu komt het: zodra deze wet tot stand gekomen was, richtten 52 volksvertegenwoordigers van extreemrechts (Vox) zich tot het Spaanse constitutionele hof (een rechterlijke instantie die de grondwettelijkheid van wetten toetst). Wat extreemrechts zich niet bij de ‘naamloze vennootschap’ of bij een ‘gemeente’ afvraagt, doet ze nu wel: ‘Hoe kan een lagune als mens beschouwd worden… het is rechten verlenen aan iets wat alleen aan mensen kan toekomen.’

Marie-Angèla Hermitte en Marine Yzguierdo beschrijven nu verder de reactie van het Spaanse constitutionele hof, wat ik eveneens bewerkt vertaal. Kort en goed, het Hof verwerpt de bezwaren van extreemrechts. Het voert ervoor aan: 1) de constatering dat de grote zoutwater zone belangrijke internationale beschermende aandacht gekregen had van onder meer de Europese Unie, wat zonder resultaat gebleven was, en 2) de aangenomen wet paste in het grondwettelijke systeem, waarvan het doel is de kwaliteit van leven te beschermen en te verbeteren.

Wat met deze beslissing van het Hof nog eens benadrukt wordt, aldus Marie-Angèla Hermitte en Marine Yzguierdo, is dat het welbevinden van menselijke personen afhankelijk is van het welzijn van ecosystemen die ‘het leven ondersteunen’. Voor zijn beslissing keek het Hof ook over de grenzen heen en vond “twee grote logica’s”. De eerste is die van de grondwet van Equator, die rechten toebedeelt aan de natuur, evenals de Boliviaanse en de Nieuw-Zeelandse grondwetten. De tweede logica verwijst naar omvangrijke klimatologische beslissingen. Kortom, het bieden van bescherming ligt in reeds langer geleden uitgezette lijnen.

Het Hof reageert ook direct op de extreemrechtse verzoekers (Vox) om de wet als ongrondwettelijk te zien. Volgens Vox is alleen de mens in zijn ‘waardigheid’ (dignité) te beschouwen en dus zijn rechten uit te oefenen en te beschermen. ‘Integendeel’, oordeelt het Hof, ‘de juridische persoonlijkheid versterkt de menselijke waardigheid. Een waardig leven is slechts mogelijk binnen functionerende, natuurlijke milieus. De mensheid in symbiose (een nauw verband) met zijn omgeving die zij kan hervormen, maar die ze niet kan vernietigen als ze wil overleven.’

Wat is het probleem eigenlijk, vraag ik mij af betreffende het verzet van extreemrechts. Het zal niemand zijn ontgaan dat extreemrechts nauwe banden kent met ‘het kapitaal’. De vertegenwoordigers ervan, zoals de ‘patrons’ van het grote en multinationale bedrijfsleven, de superrijken streven, de ideologische machtsdenkers, streven naar vrijheid, ja voor hen zelf. Wie daar nog over twijfelt, moet overdenken welke betekenis het heeft, dat de multimiljardair Elon Musk (Tesla, X), in een opiniestuk in een Duitse krant, nogmaals zijn steun uitspreekt voor de extreemrechtse partij ‘Alternative für Deutschland’ (zie Online).

 Allen die buiten de vorenbedoelde kring vallen, (mogen) worden onderdrukt of afgevoerd, of ervaren minimaal overheersing. Extreemrechts zet dit kracht bij. Het was dan ook de leider van de ‘Franse ongehoorzamen’ (France Insoumie; LFI), Jean-Luc Mélenchon, die op 30 juni 2024 extreemrechts presenteerde als ‘le bras armé du capitalisme’ (de gewapende arm van het kapitalisme) (geciteerd in het artikel van Sandrine Cassini, ‘Le Pen et Mélenchon anticipent un duel présidentiel’, in: Le Monde, 20 december 2024).

De ‘patrons’, in Frankrijk en ver daarbuiten, klagen steen en been over al die regels waaraan zij zich moeten houden. Daar gaat je winst! Extreemrechts staat klaar om ze te helpen. Wat er dan gebeurt is af te lezen van recente gebeurtenissen in Hongarije met Orban aan de macht…

De ‘patrons’ huldigen een ongeremde anti-staat gedachte, leest men als kop boven een artikel in Le Monde van 13 december 2024. Maar let op, als er één ding is waarbij we politiek belazerd worden is dat die lui een anti-staat gedachte zouden aanhangen. Zie wat er echt gebeurt. Waar ze de kans krijgen, grijpen ze onmiddellijk de mogelijkheid aan om president van een statengroep (Trump/USA) of een staat (Melei/Argentinië) te worden dan wel een staatsmachine te beheren (Musk/USA).

Het citaat dat ik onlangs las, klopt dus niet. Het luidt, en ik vertaal: ‘Het fascisme van de 20^ste eeuw bewierookte de staat en zocht ernaar die te versterken. Het libertarische autoritarisme belooft integendeel die te vernietigen’, aldus Gaspard Koening en geciteerd bij Marie Charrel in haar rubriek in Le Monde van 13 december 2024). Neen, zij wijzen af van de staat wat hen als ‘patrons’ in de weg zit (regulering) om ongehinderd hun grote plundering van mens (uitbuiting) en milieu (destructie) voort te zetten. Extreemrechts zal hen daarbij helpen, zoals ook in Europa. Want nauwelijks verwerft deze groep met gelijkgezinden in ‘Europa’ een positie of zij ijvert ten behoeve van de agro-industrie voor verlichting en opheffing van verboden aangaande het gebruik van pesticiden en werpt het zich op het ontmantelen van het ‘Groene pact’…

Thom Holterman (mede gebaseerd op het artikel van Marie-Angèla Hermitte en Marine Yzguierdo getiteld ‘Une vie digne n’est possible que dans des milieux naturels fonctionnels’, in: Le Monde van 20 december 2024.)

* Ik kom daarop terug in de brochure die in de maak is onder de titel Anarchistisch recht.