Opmerkingen over de Marokkaanse en Malagassische Gen Z

(Verschenen in lundimatin#492, op 17 oktober 2025, vertaling globalinfo.nl)

Hoewel de gebeurtenissen in Marokko, althans voorlopig, tot rust lijken te zijn gekomen, lijkt de situatie in Madagaskar duidelijk revolutionair te zijn. We hadden graag ook over Nepal en de Filippijnen gesproken, maar we hebben ons beperkt tot de waardevolle toevalligheden van onze ontmoetingen.

Even ter verduidelijking: ik schrijf hier als lid van lundimatin, afkomstig uit de Afrikaanse diaspora, in de overtuiging dat de strijd hier moet aansluiten bij de wereldwijde golf van opstanden die we van veraf gadeslaan. Ik ben me er terdege van bewust dat ik enerzijds geen nieuwe ontdekking doe en dat anderzijds de kwestie van de positionering en de mogelijkheden van de strijd binnen de westerse mogendheden anders ligt en onopgelost blijft. Voor een grondiger studie zou ik ook de personen moeten vermelden die mij hebben geïnformeerd – ik dank hen hartelijk (hun woorden zijn hier te lezen wanneer er citaten worden aangehaald) –, maar dit is slechts een onvolledig en misschien nutteloos tussentijds verslag voor wie al op de hoogte is van de recente en lopende gebeurtenissen.

Dat is de vraag die elke opstand oproept: wat zorgt ervoor dat een routinematige orde omslaat in een opstand? Op dit moment lijkt het probleem mij als volgt te zijn: hoe verspreidt deze opstand zich van het ene land naar het andere, terwijl de technologieën voor bewaking en repressie nog nooit zo effectief zijn geweest? En welke vormen neemt deze opstand aan?

Wat Marokko betreft, lijkt het erop dat we eerst het idee moeten loslaten dat de opstanden uit het niets zijn gekomen: ze maken deel uit van wat mij is beschreven als een kruitvat, namelijk een lange geschiedenis van woede en strijd die zal voortduren en weer de kop op zal steken, zelfs als de huidige beweging aan kracht zou inboeten (wat sinds afgelopen woensdag het geval lijkt te zijn). Wanneer we het hebben over de “Arabische Lente”, wordt Marokko zelden genoemd, hoewel de beweging van 20 februari toen krachtig was. We kunnen ook de Hirak-beweging in het Rifgebied in 2016 noemen, die zich uitbreidde naar andere steden in het land. Sindsdien is “de boom blijven groeien”. De mensen verzetten zich fel tegen de logica van de “makhzen”, een term die verband houdt met een complexe en oude geschiedenis en die verwijst naar het politiesysteem.

De beweging waar we het over hebben, begon eind september naar aanleiding van het overlijden in augustus van acht vrouwen in een ziekenhuis in het zuiden van het land (Agadir), waar ze waren gekomen om via een keizersnede te bevallen. Daar vonden dus de eerste demonstraties plaats, die zich vervolgens over de rest van het land verspreidden – ik vraag me af hoe? – een factor waarmee rekening moet worden gehouden, naast vele andere, is een ‘reel’ die viral is gegaan, waarin een hooggeplaatst lid van de regering zich minachtend tot de demonstranten richt en hen ongeveer zegt: “dat ze hun rotzooi maar in Rabat moeten voortzetten”. Deze heer werd op zijn woord genomen.

Sociologisch gezien leek de categorie ‘Gen Z’ mij niet erg nauwkeurig. Ik vraag om opheldering: het zijn in de eerste plaats studenten die de straat op zijn gegaan – vandaar deze benaming, ontleend aan de Nepalese beweging, en vandaar ook de organisatiemethoden uit de wereld van de gamers: bijvoorbeeld Discord-forums, waarmee de politie in verwarring kan worden gebracht door meerdere discussiekanalen te creëren, zodat ze niet meer weet waar ze moet beginnen. De studenten kregen al snel gezelschap van een grote volksbeweging. Vooral in het zuiden, waar de situatie echt op een opstand is uitgelopen (stad Lqliâa), zijn er veel landarbeiders (die met lege magen tomaten en avocado’s verbouwen voor de Europeanen) en ook veel werkloosheid.

“Ze zijn er meteen op los gaan slaan”: het niveau van geweld bij de onderdrukking lijkt te hebben verrast, het was brutaler dan normaal. Twee mensen werden door de politie vermoord, een ander raakte ernstig gewond. Ze werden het doelwit toen ze op auto’s van de gendarmerie dansten, gekleed in uniformen die ze in de drukte hadden gevonden; De relschoppers waren bezig de gendarmerie aan te vallen. Vervolgens werden er helikopters ingezet zodra er iemand gewond raakte, om niet meer olie op het vuur te gooien. Het gaat om zeer geavanceerde drones waarmee de ordestrijdkrachten informatie kunnen verspreiden.

“De techniek van de ordehandhaving”, zegt mijn vriend, is overontwikkeld. Ik moet meteen denken aan het laatste boek van Mathieu Rigouste, La guerre globale contre les peuples (De wereldwijde oorlog tegen de volkeren, zie hier) waarvan de kritische relevantie voor de actualiteit mij met de dag noodzakelijker lijkt. Het is namelijk hier dat we het over Israël moeten hebben, dat we opnieuw tegenkomen in Madagaskar en dat – het is een bekend feit – de Marokkaanse staat heeft opgeleid in het handhaven van de orde en het heeft voorzien van nieuwe repressieve technologieën. Is het al vaak genoeg gezegd: Gaza dient als laboratorium voor repressie op wereldschaal. Het gaat niet om opzet, maar om effecten, de belangen van het militair-industriële complex worden door het complex zelf in stand gehouden.

Als reactie op de protesten heeft de regering zware gevangenisstraffen opgelegd: drie jaar, vier jaar, zelfs vijftien jaar voor een demonstrant… De repressie is verschrikkelijk. Een van de uitdagingen is om de orde te herstellen tegen het begin van de Afrika Cup, die in december plaatsvindt en een belangrijke structurele investering vertegenwoordigt. Afgelopen woensdag ging het gerucht dat er een pauze zou worden ingelast, ongetwijfeld om eerst de wonden van de repressie te helen, maar ook, zo lijkt het, in afwachting van een toespraak die koning Mohammed VI had beloofd. Het is moeilijk te zeggen wat de relschoppers van het koningshuis vinden, maar het is zeker dat dit heel andere kwesties oproept dan in de oude Europese staten. De koning leek mij voor sommigen, naast vele andere dingen, een soort tegenmacht te vertegenwoordigen die zich tegen de regering zou kunnen verzetten (hij staat bekend als progressiever). Dit is echter nog lang niet voldoende om de volksbeweging te smoren, die sinds afgelopen woensdag nog niet volledig tot leven lijkt te zijn gekomen. Is dit het gevolg van het harde optreden van de politie, of slechts een tijdelijke rustperiode?

“Alles zal zich nu afspelen.” Mijn derde gesprekspartner heeft het over Madagaskar, en het lijkt erop dat de situatie daar nog beslissender is dan in Marokko: president Rajoelina, overweldigd door de omvang van de opstand, is door Frankrijk naar het eiland Réunion geëvacueerd. Dat is ongehoord. Een deel van het leger heeft zich tegen hem gekeerd, weigert de beweging te onderdrukken en sluit zich soms zelfs bij haar aan. De gendarmerie, een zeer sterke instelling binnen de staat, doet dat echter niet. Ook hier zien we weer de “GenZ”, Discord, de doodshoofdvlag en de strohoed uit de manga One Piece.

Op 25 september, twee of drie dagen voor de demonstraties in Agadir, gaan de studenten van de polytechnische school van Ankatso spontaan de straat op, al snel gevolgd door andere studentengroepen. De levensomstandigheden op deze school zijn ondraaglijk: geen elektriciteit, geen water. De energiekwestie is van cruciaal belang, zowel voor de revolutie die gaande is als voor de regering die aan de macht was (en dat nu niet meer is). Het jaar 1960 en de onafhankelijkheid van Madagaskar hebben het land geen energieonafhankelijkheid opgeleverd. De elektriciteitscentrales, die op olie draaien – en ook de pompen aandrijven die nodig zijn voor de watervoorziening – staan centraal in een reeks corruptiepraktijken, in een context van schaarste. De frequente “stroomonderbrekingen” bestaan uit het regelmatig stilleggen van de elektriciteitscentrales (en dus ook de watertoevoer) om geld te besparen.

In Madagaskar is de kolonialiteit van de macht overduidelijk. Het Franse rijk, hoe seniel het ook mag zijn, bezit nog steeds het gebied voor de kust van het land dat bekend staat als de verspreide eilanden, dat het graag wil behouden (belangen: potentiële energiebronnen, strategische aanwezigheid in de Indische Oceaan, enz.). President Rajoelina, die een dubbele nationaliteit heeft, is een vertrouweling van Macron (misschien volgt hij Lecornu op?). Frankrijk is erin geslaagd een waterkrachtcentrale van EDF te slijten om het uitgeputte nationale bedrijf Jirama te ondersteunen. De CEO van Jirama is niemand minder dan Ron Weiss, voormalig hoofd van de Israel Electric Group. De staat Israël heeft verschillende partnerschappen met Madagaskar. We vermoeden dat de handel in dood, controle en onderdrukking daar deel van uitmaakt, maar naast de Predator-spionagesoftware is er ook de dystopie van de “moderne boerderijen”.

Net als in Marokko past deze beweging in een lange geschiedenis van volksopstanden, die minstens teruggaat tot 1947. Het grote verschil met de meeste eerdere (en in ieder geval de meest recente) bewegingen is echter dat deze niet door een politieke leider is gekaapt. In 2009 slaagde Rajoelina erin de opstand te gebruiken om aan de macht te komen. Vandaag is de enige protagonist de “GenZ Madagascar”, geen eigennaam, geen partij. Hoewel sommigen momenteel proberen de beweging een structuur op te leggen, staat er nog niets vast.

Net als in Marokko beperkt GenZ zich niet tot een groep studenten (ik heb de indruk dat de betekenis ervan vaag is en bovenop een heleboel andere sociologische determinaties komt – misschien kunnen we zelfs hopen dat het tot een herconfiguratie ervan leidt). De beweging heeft een grote sociale reikwijdte. Zeer arme klassen nemen deel aan de rellen en plunderingen in Antananarivo. Uiteraard heeft de regering geprobeerd de plunderingen te gebruiken om de beweging in diskrediet te brengen (in het verleden heeft zij plunderingen met dit doel laten gebeuren, door mensen te betalen en de politie terug te houden). Maar deze keer is er niets aan te doen. Al binnen 24 uur na het begin van de mobilisatie werd de regering ontslagen en werd een generaal van het leger tot premier benoemd. Er werden zeer hoge premies aan de politie uitbetaald om de achterstallige salarissen te compenseren, waarna er werd opgeroepen tot een soort omgekeerde boycot: winkeliers werd gevraagd om systematisch te weigeren hun producten te verkopen aan politieagenten, gendarmes en hun families.

Zonder vooruit te lopen op wat er gaat gebeuren en zonder te vergeten dat het machtsvacuüm “de deur kan openzetten voor allerlei smaken” (angst voor de komst van weer een nieuwe tiran), was er sinds het begin van de beweging een opvallende collectieve en aanhoudende aanval op Ravatomanga, de rijkste man van het land, een walgelijke kapitalist die banden heeft met corruptie in de olie- en elektriciteitssector, al vijftien jaar deel uitmaakt van de hoogste machtskringen en “het recht van leven en dood heeft over de Malagassische economie”. Bedenk wel dat Carlos Ghosn uit Japan is weggehaald in een privé-vliegtuig van een van de bedrijven van Ravatomanga (!). Ravatomanga, de “Voldemort van het protest”, was tijdens de laatste protesten niet het doelwit: men wist dat zijn naam “niet straffeloos werd uitgesproken”. Maar vandaag heeft ook hij zijn biezen gepakt om zich op Mauritius te verschuilen.

Tijdens de volksopstand die, althans tijdelijk, een regering ten val bracht die toch door de grootste westerse mogendheden werd gesteund, kwamen drie belangrijke eisen naar voren: het aftreden van de regering, de arrestatie van Ravatomanga zodat hij voor de rechter kan worden gebracht, en de ontmanteling van de “onafhankelijke” nationale kiescommissie (die dat namelijk niet is). Zou een positief antwoord van de regering op deze eisen – of, als dat niet lukt, van de Afrikaanse Unie, die al tussen 2014 en 2019 aan de macht was – voldoende zijn om een einde te maken aan de beweging? Wat volgens mij zeker is, is dat als we willen dat de verschillende GenZ-bewegingen, waarvan de huidige prestaties voorbeeldig zijn, de koloniale en mondiale wortels van de “moderne” staatsmachten blijvend gaan ondermijnen, ze zich nog meer transnationaal moeten organiseren, tot in de imperiale machtscentra toe: ze wachten alleen nog op ons.