Mauricio Rosencof en het zwijgen van zijn vader

Mauricio Rosencof is in Uruguay, en het Spaanstalige gebied, bekend als schrijver van toneelwerken en andere geschriften. Maar ook vanwege zijn verleden als een van de negen ‘gijzelaars van de dictatuur’. Hij zat 14 jaar gevangen, een groot deel van de tijd onder gruwelijke omstandigheden. Nu heeft hij een boekje geschreven over zijn vader Isaac Rosencof, die als Poolse jood in 1930, als enige van zijn familie, naar Latijns Amerika emigreerde.

19 mei, 2025 5 min leestijd

In 1933 wordt in Florida, Uruguay, Mauricio geboren. Isaac had zijn vrouw Rosa, en eerste zoon Leon uit Polen over laten komen en verdiende zijn inkomen als kleermaker en textielsnijder. Ze zijn links, lid van de vakbond van kleermakers en onderdeel van de linkse joods krant ‘ Unzer Fraint’.

Mauricio wordt begin jaren 1960 journalist en in die functies deelnemer aan een legendarische protesttocht van suikerrietkappers, samen met de leider van de boerenbond die de suikerarbeiders hadden gesticht, Raul Sendic. Uit die kring ontstaat niet veel later de stadsguerrillagroep MLN Tupamaros, waarvan Mauricio Rosencof een prominent lid wordt.

Als de militairen in 1973 de macht overnemen en de Tupamaros en allerlei andere linkse organisaties en vakbonden verslagen worden, worden negen leiders van de Tupamaros, waaronder Mauricio, die eerder al gevangengenomen was, als gijzelaars in kazernes in kerkers onder de grond gestopt. De buitenwereld wordt duidelijk gemaakt dat ze er aan zullen gaan als er nog een actie door de Tupamaros wordt uitgevoerd. Ze overleven ternauwernood, worden uitgehongerd en zitten jaren in isolatie in kazernes waar ze dagelijks worden mishandeld. Pas in 1985 komen er weer verkiezingen en trekken de militairen zich terug, en worden de gevangenen vrijgelaten. Mauricio Rosencof zat al die tijd in een groepje van drie Tupamaro-leiders; zijn metgezellen waren Eleuterio Fernández Huidobro en de latere president van Uruguay José ‘ Pepe’ Mujica, die afgelopen week op 89-jarige leeftijd is overleden. Eleuterio Fernández Huidobro was al eerder in 2016 overleden, en omstreden geworden omdat hij als minister van Defensie in de regering van Mujica het op een akkoordje gooide met de militairen. Maar dat was allemaal ver na de ‘ kerkerjaren’.

Over de jaren in gevangenschap is een film gemaakt, met als basis het boek dat Rosencof en Huidobro over hun gevangenschap uitbrachten (oorspronkelijk als ‘podcast’ avant la lettre) en dat ook in Nederlandse vertaling verscheen (Schipbreukelingen, Herinneringen uit de Kerkers van de Dictatuur).

De Tupamaros hebben zich na de terugkeer van de democratie als politieke partij georganiseerd, en zijn deel uit gaan maken van het linkse platform Frente Amplio. Ze wonnen in de jaren 2000 verschillende keren de landelijke verkiezingen en Pepe Mujica werd president tussen 2010 en 2015, en werd door zijn onconventionele regeerstijl erg populair. Dat bleef hij tot zijn dood, afgelopen week op 13 mei. Rosencof was een van degenen die op zijn uitvaartplechtigheid een toespraak hield.

Mauricio Rosencof leidde ook het departement voor cultuur van de gemeente Montevideo, de hoofdstad waar bijna de helft van de bewoners van Uruguay verblijven. Maar hij bleef vooral ook schrijven en publiceerde veel boeken, toneelstukken en columns.

Zijn jongste boek, Los silencios del viejo (uit 2022) is nu ook in het Duits vertaald verschenen onder de titel Das Schweigen Meines Vaters. Het is een klein boekje, van 160 pagina’s, met korte flarden tekst, soms halve gedichten.

Ze vertellen, vanuit verschillende perspectieven over het leven van zijn vader in Uruguay, of wat Mauricio zich daarvan herinnert. Aan de hand van een foto die in zijn werkplaats hing, en in het boek gereproduceerd is wordt het verhaal verteld van de familie en vrienden van zijn vader, die hij nooit meer heeft gezien en die allemaal in de Holocoast zijn omgekomen. Over de brieven die in de eerste jaren van de emigratie nog kwamen maar plotseling ophielden te komen. Over de partizanen van toen en zijn eigen ervaringen met gewapend verzet. En over de oudere broer Leon, die op vroege leeftijd overlijdt aan een hersenvliesontsteking, waarna Mauricio als enig kind overblijft.

Een tweede lijn in het boekje zijn de tochten die vader Isaac maakte om zijn zoon te bezoeken in de gevangenis. Hij moest dan (soms zes) uren in aftandse treinen zitten om zijn zoon – die vaak door de ontberingen bijna niet herkenbaar was – 10 minuten te mogen zien. Hoe de vader dan vaak etenswaar of een moeizaam verworven paar schoenen meenam en zoon Mauricio nooit heeft durven vertellen dat de militairen die dingen altijd inpikten en nooit aan hem gaven.

Een derde lijn in het boekje zijn de getuigenissen van een verre nicht, een van de weinige overlevenden in de familie. Ternauwernood de concentratiekampen Auschwitz en Ravensbrück overleefd is ze naar Los Angeles in de VS geëmigreerd, waar ze geïnterviewd werd door de USC Shoah Foundation, en delen van die interviews overgenomen werden in het boek van Mauricio.

Het is een ontroerend boek geworden. Vader en Moeder Rosencof werden, terwijl zoon Mauricio gevangen zat, tijdens de dictatuur uit hun huis gezet en moesten in een bejaardentehuis onderdak vinden, hun meeste spullen raakten kwijt. Een boek van zijn vader heeft hij nog, met foto’ s die uit de concentratiekampen gesmokkeld waren (of bij de bevrijding gered). Uit 1945, ‘ printed in Palestine’ .

Zijn vader, waar hij door de gevangenschap een intense band mee had, sprak weinig en zeker niet over het leven vroeger in Polen. Maar nu snapt Mauricio dat dat kwam omdat er zoveel verleden en leven te herinneren was. Daar kun je alleen maar zelf stil van worden…

Das Schweigen Meines Vaters (Assoziation A, 2024), 160 p 18 €, ISBN 978-3-86241-506-9