LOS & VAST – 14: Verzet – Een Andere Wereld Is Mogelijk – Verwerping Patriarchale Orde

Rubriek Thom Holterman:  De dingen waarover wij ons heden druk maken hebben een andere dimensie dan die eeuwen geleden de gemoederen bezighielden. Maar ‘systemisch’ gezien, is er geen verschil. Dit neem niet weg dat een andere wereld mogelijk is. Zo las ik dat Voltaire van koetsreizen hield en Rousseau van voetreizen. Het betreft hier twee bekende figuren uit de tijd van de Franse Verlichting (18^de eeuw) en hun verschil van inzicht in het zich verplaatsen.

Dit verschil hangt mede samen met het gedrag van de rijken, die zich verplaatsten in een gesloten ‘doos’ (koets), zonder iets van de weelde van de natuurlijke omgeving te beleven.  De ‘benenwagen’ gebruiken was voor eenvoudige mensen. Zij herontdekten het privilege van het lopen om zo de bomen te kunnen bewonderen.

Lopen, bewegen, het leverde tot in de 19^de eeuw een politiek-filosofische scheiding op. Over die ontwikkeling verscheen onlangs een Franse vertaling van een boek. Het is oorspronkelijk van de specialist van het vak Geschiedenis van de wetenschap, Andreas Mayer, La Marche, Histoire d’une fascination savante (1770-1914). Ik ontleen mijn kennis over die problematiek aan de bespreking ervan in Le Monde van 17 oktober 2025.

Het lijkt een bagatel: voetreis of koetsreis. Als je het verschil in het teken zet van mechaniek en industrie dan vertaalt ‘koetsreis’ zich in de loop van de tijd tot het verschijnsel van de disciplinaire maatschappij. ‘Het is wachten op demechanistische benadering van lichamelijke ervaringen’ (vergelijk het tayloristisch-fordistisch model, zie Online). Dat betekent overigens niet een onmogelijkheid van een andere wereld. ‘Ik wil dat gedachtegoed gewoon niet’, zou die mevrouw van de VVD echter zeggen… 

‘Ik geef je zonder iets terug te verwachten’

De industrie weet wat. Alles zou eraan, uiteindelijk, ondergeschikt gemaakt worden. Ook de Innu, de oorspronkelijke bewoners (First Nations) van Oost-Canada, zijn daardoor getroffen. De Innu schrijfster en dichteres, Naomi Fontaine, heeft haar boeken besteed aan kwesties die daarmee samenhangen. In een groot vraaggesprek met Le Monde des Livres(van 17 oktober 2025) vertelt zij erover.

Op zevenjarige leeftijd kwam zij in Quebec terecht en dertig jaar later keerde zij naar Uashat (indiaans reservaat nr. 27, Canada) terug waar zij geboren was. Inmiddels was zij verstedelijkt en gediplomeerd (Universiteit Laval). Zij bleek van twee culturen te zijn en zette een zoektocht naar haar identiteit in.

De Innu zijn traditioneel nomaden. Zij verlaten in de herfst de kust en trekken naar het binnenland honderden kilometers verderop, met vrouw en kinderen, waar zij kuddes rendieren en andere pelsdieren tegenkomen, ze peddelen tegen de stroom in en ze trekken zwaarbeladen sleden. Hun autonomie duurde tot de jaren 1950. De regio werd toen ingenomen door de houtindustrie en de mijnindustrie. Enorme stuwmeren zetten hun land onder water, met het doel elektriciteit te leveren aan Noord-Amerikaanse grote steden. De Innu hadden tenslotte geen andere keuze dan om zich te vestigen en hun kinderen toe te vertrouwen aan school- en opleidingsinstituten, die deze kinderen gingen aanpassen aan de dominante cultuur. [Lees daarover ook de aangrijpende geschiedenis van de Sioux auteure Zitkála Sá, Waarom ik heiden ben; zie Online.]

Een andere wereld is mogelijk en Naomi Fontaine was zich dat bewust. Zij vertelt erover over in poëtische bewoordingen die doen denken aan een ‘voetreis’. Zij benadrukt: ‘De tijd wordt niet uitgedrukt in uren maar in bewegingen: de tent opzetten, in de morgen afbreken. De avond beginnen is: de grond bedekken, houthakken’. Al trekkend ‘ontdekt men de heilige plaatsen doordrenkt van de aanwezigheid van de voorvaderen. Wij kennen, zegt zij, ‘een woord veel sterker dan ‘wederzijdse hulp’, en dat heeft de betekenis van ‘ik geef je zonder iets terug te verwachten’. Zij is op dreef: ‘De jongeren moeten dit alles opnieuw leren. Mijn strijd, die is het dekoloniseren van de ‘mijne’ (les miens), om zich te laten horen, bij ons en daarbuiten, de grote kracht van ons volk. In onze genen zit gegrift de duizenden winters van verzet’, aldus Naomi Fontaine.

Verwerping van de patriarchale orde

Ik heb het vermoeden dat verzet in vrouwen zit, althans in veel vrouwen en wel over de hele wereld. Je kunt al beginnen in de mythes, zoals bij de Bijbelse Eva, het eerste symbool van de emancipatie (zie Online). Verzet is de tegendruk die opgeroepen wordt door overheersen. In relatie tot vrouwen denk ik aan het te bestrijden patriarchaat. Omdat verzet langs die weg gedacht een generieke term is, heeft het feminisme zich in een oneindige diversiteit ontwikkeld. Dat bepaalt precies de inhoud van een verschenen, omvangrijke bundel onder de titel Théories féministes (Paris, 2025, 768 blz.), samengesteld onder redactie van de Franse filosofe Camile Froideveau-Metterie.

De bundel omvat 130 teksten, geschreven door meer dan 100 auteurs (v./m.). Toegelicht worden velerlei opvattingen over feministische gedachten, analyses en theorieën. De nadruk ligt op het omverwerpen van de patriarchale orde in de wereld. Het spoor van verzet wordt gevolg vanaf de ‘drive’ van de eerste vrouwen om intellectuele autonomie te verwerven tot hedendaagse vormen ervan. Dat wordt weer verbreed met een project van emancipatie, van handicap tot mentale gezondheid. Uiteraard komt men tegen de strijd voor bevrijding van het lichaam, van de seksualiteit en ‘baas in eigen buik’, naast kwesties rond psychoanalyse en religie.

Tezamen levert dit de oneindige diversiteit op van het feminisme met als kerndoel de liquidatie van de patriarchale orde. Met zoveel inzet kan het niet anders dan dat een andere wereld voor mogelijk wordt gehouden. De bespreekster van het boek in Le Monde (van 17 oktober 2025) vat het samen met haar verwijzing naar ‘een intellectuele en politieke revolutie’.

Thom Holterman