Het ‘anti-fascistisch’ nationalisme van D66 en andere ‘oppositie’-partijen

“De Rijksministerraad besluit in vertrouwelijkheid over ons land, inclusief wat raakt aan de veiligheid. Daar zit iemand aan tafel die Russische desinformatie verkondigt over de oorlog op ons continent. Hoe lang nog laten VVD en NSC dat gebeuren?”, aldus D66-Kamerlid Jan Paternotte op Bluesky. Dit is de aanval die de parlementaire oppositie kiest tegenover de PVV-regering: dat de PVV loyaal zou zijn aan Rusland. Deze nauwe strategie is gevaarlijk en contraproductief. Het doet Wilders weinig schade, en speelt nationalisme en militarisme in de hand.

Het is niet alleen D66 die deze lijn kiest. Ook PvdA/GroenLinks pakt uit op de Oekraïne-kwestie. Timmermans probeerde laatst nog een wig te drijven tussen de coalitiepartijen op het onderwerp. De oppositie is eensgezind in deze aanpak.

En die eensgezindheid is ook de aantrekkingskracht van deze strategie. De parlementaire politiek lijkt, met uitsluiting van de PVV en het FvD, eensgezind in haar steun voor Oekraïne en oppositie tegen Rusland. Dan is het makkelijk bondgenoten vinden.

Die steun vindt grotendeels weerslag in opiniepeilingen. Steun voor Oekraïne is onder het Nederlandse publiek nog steeds erg groot. Dat is niet vreemd, aangezien Rusland een veroveringsoorlog voert, en politieke steun lang eensgezind was.

Poetin is ook een gemakkelijke vijand. Het is een buitenlandse dictator die, na jaren sancties, nauwelijks invloed heeft in Nederland. Het lijkt de perfecte externe dreiging om Nederlanders, ongeacht partijvoorkeur, tegen te verenigen. Het lijkt een veilige optie.

Door sommigen wordt Poetin zelfs afgeschilderd als een fascist, waarmee steun aan Oekraïne wordt gelijkgesteld met anti-fascisme. Steun voor Poetin, daarentegen, is steun voor Russisch fascisme. Zo neemt een geopolitiek conflict ook ideologische proporties aan.

Dan kan je je afvragen: wat is er mis met eensgezinde oppositie tegen een dictator? Nou: allereerst is de strategie op zichzelf ineffectief. Daarnaast laat het Wilders en de PVV uit de wind voor hun binnenlands fascisme. Als kers op de taart werkt het vooral nationalistisch militarisme in de hand.

Als eerste de effectiviteit. De populariteit voor onvoorwaardelijke steun voor Oekraïne blijkt sterk af te nemen, zeker in de laatste maanden. Wat voorheen nauwelijks een politiek issue was, wordt nu opeens toch een splijtzwam.

Die eensgezindheid blijkt steeds meer een luchtspiegeling te zijn geweest. Ja, toen het in media en politiek not done was om Oekraïne te bekritiseren en steun voor Rusland uit te spreken, leek men verenigd op dit punt. Maar nu extreem-rechts beweegt, lijkt die eensgezindheid te verdampen.

En al steunen veel mensen Oekraïne nog steeds: het belang van internationale conflicten is voor kiezers steeds minder groot. Het maakt veel mensen helemaal niet uit dat Wilders een “Poetin-lover” is. Sterker nog, veel mensen zijn bereid Wilders daarin te volgen.

Wilders behaalt zijn populariteit deels door het aanwakkeren van sugrofobie: een combinatie aan haat en angst voor, onder andere, vluchtelingen en moslims. Daar geven zijn kiezers veel meer om dan om buitenlandse betrekkingen, dus daar moet hij worden weersproken.

Dat is het tweede probleem: dat durft de oppositie juist niet. Juist op de punten waar Wilders zich het meest een fascist toont, zijn xenofobie en islamofobie, laten zijn tegenstanders hem ongemoeid. Ze zijn het wellicht niet met hem eens, maar waar zijn de hoogdravende verklaringen en uitspraken?

Op het gebied van vluchtelingenbeleid opende de ‘linkse’ oppositie juist de aanval op Faber, met de stelling dat ze niet hard genoeg (!) zou zijn. Een brede motie om vluchtelingen op te sluiten in het onmenselijke detentieregime van de PBL werd aangenomen.

Daarnaast wil deze regering ook andere fundamentele grondrechten uitkleden, zoals het recht om te demonstreren tegen de onmenselijke behandeling van vluchtelingen, de klimaatramp, en nog vele andere onderwerpen die van levensbelang zijn.

Maar welk onderwerp kiest de parlementaire oppositie om de aanval in te zetten? Juist, het onderwerp waarop ze de anti-rechtstatelijke en mensonterende partijen VVD en NSC op denken te kunnen overtuigen. Het is gevaarlijk opportunisme, waardoor de regering met veel wegkomt.

Dit vertoont veel gelijkenis met hoe we in Nederland naar de Duitse bezetting kijken. Steeds meer is fascisme iets dat Nederland van buitenaf werd opgedrongen door een buitenlandse bezetter. In plaats van iets dat ook in Nederland breed gesteund werd.

Let ook op hoe de oppositie alleen de persoon van Faber aanvalt, en niet Wilders direct. Want alleen Faber heeft de gewraakte uitspraken gedaan, terwijl het de partij en de ideologie van Wilders is die de werkelijke kracht achter Faber is. Zelfs nu durven ze Wilders niet aan te raken.

Dan het derde probleem: wat krijgen we terug voor deze heilloze strategie, die de regering ook nog eens uit de wind houdt? Een aangewakkerd nationalisme. Dat lijkt tegenstrijdig, aangezien het hier om een steun voor Oekraïne gaat, maar ook dat kan nationalistisch ingegeven zijn.

Nationalisme wordt vaak verward met chauvinisme, een ideologie waarin nationale trots ten koste van andere landen voorop wordt gezet. Dit wordt vaak geassocieerd met kortzichtige vooringenomenheid. Maar chauvinisme en nationalisme zijn niet synoniem.

Er bestaan ook minder ‘horkerige’ vormen van nationalisme, zoals “burgerlijk” of “liberaal” nationalisme. Wat voor nationalisme belangrijk is, is dat je naar de wereld lijkt door de lens van landen, “volkeren” en grenzen.

En dat burgerlijk nationalisme is precies wat hoogtij viert in de steun voor Oekraïne. Jan Paternotte heeft het dan ook over een oorlog tussen het autocratische Rusland en het democratische Oekraïne. Rusland is een gevaar voor “onze” vrijheid, en moet verslagen worden.

Het grote gevaar daarvan geeft hij zelf weer: in dezelfde zin waarin hij de democratische EU bezingt, roept hij op tot een enorme herbewapening. Wat voor nationalisme je ook aanhangt, het gaat altijd gepaard met militarisme. Ook de ‘democratische’ staat moet zich beschermen tegen externe vijanden.

Dat betekent niet alleen een uitbreiding van legers, maar ook een uitbreiding van de bevoegdheden van veiligheidsdiensten. Ook hier weer moet de natie “beschermd” worden tegen externe vijanden, en daarvoor moeten fundamentele vrijheden worden ingeleverd.

Angst voor Rusland wordt al sinds het einde van de Eerste (!) Wereldoorlog gebruikt om verhoogde militaire uitgaven te verantwoorden. Tot de Russische invasie van 2022 werd zelfs gezegd dat Rusland makkelijk de NAVO zou kunnen verslaan.

Die angst bleek, na 2022, gigantisch overdreven. Het is Rusland na drie jaar oorlog nog steeds niet gelukt om Oekraïne diep binnen te dringen, terwijl Rusland steeds moeilijker mensen en materieel bij elkaar kan schrapen.

Ondanks dat is de roep om de NAVO-norm te halen nog steeds groot. Als het angstbeeld niet Rusland is, dan wordt wel naar China of Iran gewezen. Burgerlijk nationalisme is een grote drijfveer achter het steeds groeiende defensiebudget, ten koste van andere zaken.

En wat dat betreft bespeelt de VVD de oppositie heel kundig. Door slim tussen oppositie en de PVV te laveren, kunnen ze én het PVV-kabinet in stand houden, maar ook heel veel geld naar de defensie-industrie sluizen. Onder daverend applaus van de oppositie.

Dat is het gevaar waar we recht in lopen. De oppositie denkt een slimme aanval te hebben bedacht, maar ondertussen wordt de racistische, xenofobe politiek van dit kabinet witgewassen, in ruil voor nog meer subsidie voor de defensie-industrie. Terwijl deze aanval Faber en Wilders ongedeerd laat.

En ja, het is prima om Wilders te pakken op zijn banden met Poetin. Maar dat moet een onderdeel zijn van een veel bredere aanval op zijn fascistische binnenlandse politiek. En op dat gebied is het in het parlement op dit moment oorverdovend stil.

Mijn oproep: laten we als anti-fascistische activisten opletten dat onze strijd tegen Wilders niet wordt misbruikt. Val Wilders over de hele breedte aan, en laat je niet verleiden tot een ‘strategisch’ bondgenootschap met de VVD, die er alleen hun eigen belangen mee dienen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)