Klimaatstrijd als revolutionaire strijd

woensdag 9 juli 2025

Een ramp in Texas. Een ramp bij Marseille. Rampzalige hittegolven daar en hier. Meer griezelige narigheid op komst. Gemeenschappelijke noemer: de klimaatcatastrofe die in volle gang is en ogenschijnlijk onstuitbaar over de planeet dreunt. Daartegenover: ontkenning, bagatellisering maar ook alarm, paniek – en een gevoel van onmacht tegenover iets dat zowel verschrikkelijk is als inmiddels voelt als onontkoombaar.

Feit is inderdaad dat de klimaatramp allang niet meer te voorkomen is. Feit is ook dat het inperken en terugdringen ervan nog steeds tot de mogelijkheden behoort. Niet alles is verloren! Het huidige klimaatbeleid, maar ook de gangbare vormen van klimaatactivisme, is echter totaal ontoereikend. En het het gaat bepaald niet enkel om een flink tandje erbij. Het is meer dan tijd om klimaatstrijd als revolutionaire strijd op te vatten, als een strijd tegen het complete systeem dat ons eronder houdt en met vernietiging bedreigt.

1.

De recente actualiteit maar even, ter illustratie van de toestand. Texas, in de VS. ‘De rivier Guadelupe trad na hevige regenval in de nacht van donderdag op vrijdag snel buiten haar oevers.’(1) Dat was de nacht van 4 op 5 juli 2025. En wat voor regenval: op een plek 16,5 centimeter in 3 uur tijd, hier en daar 38,1 centimeter gedurende een dag. Dat is de gemiddelde regenval van een hele zomer. Het rivierwater steeg binnen twee uur met bijna tien meter.(2) Gevolgen: de boel overstroomde bliksemsnel, mensen kwamen niet op tijd weg en verdronken. Inmiddels staat het aantal doden op 109 en het aantal vermisten op minstens 161.(3) Schade is er ook. Die wordt geschat op tussen de 18 en 22 miljard dollar.(4)Allemaal vanwege die snelle en intense regen. Er is discussie of de waarschuwingen op tijd gegeven waren. Misschien niet. Maar met dit tempo van heftige regenval is op tijd waarschuwen ook wel buitengewoon moeilijk.

De klimaatconnectie? Felle regenbuien zijn er vaker, en het betreft een streek met diepere rivierbeddingen in rotsachtig droog land. Als het plenst zakt het water niet weg maar stroomt naar rivieren die dan snel gevuld raken en overstromen. Maar dat het zo hard regent, dat er zulke hoeveelheden naar beneden kwamen, heeft met opwarming van de atmosfeer te maken. Nicolien Kroon, meteoroloog ofwel weerkundige: ‘Een opwarmende atmosfeer kan meer vocht vasthouden, dat kan zorgen voor intensievere regenval De warme wateren van de Golf van Mexico en extra vocht uit de Stille Oceaan voedden de storm, waardoor deze uitzonderlijk veel neerslag bracht.’(5) Warmere lucht kan dus meer waterdamp bevatten, en als die dan condenseert tot wolken en regendruppels, dan is er ineens wel heel veel water beschikbaar om naar beneden te komen. De kans op dit soort stortregens is dus wel degelijk groter vanwege de opwarming van de atmosfeer. Die opwarming is ene gevolg van de uitstoot van broeikasgassen door vervoer, industrie, energiewinning, veehouderij en zo nog het een en ander. De 109 doden en 161 vermisten zijn dus slachtoffers, niet enkel van de regen maar van de klimaatontregeling waar de industriële kapitalistische maatschappij en haar heersers verantwoordelijk voor zijn.

2.

Marseille, Frankrijk. De omgeving brandt al sinds gisteren, 8 juli 2025. Het begon in een buurgemeente. Inmiddels is er veel rook, zijn er al mensen geëvacueerd, is het vliegverkeer op de luchthaven van de stad stilgelegd, en ligt ook een dele van het treinverkeer stil. Er is ook brand bij Narbonne, een flink eind westwaarts, en in Catalonië in de Spaanse staat. Daar heeft ‘de brandweer door de sterke wind grote moeite met het blussen’.(6) De zomer is nog niet halverwege en kent nu al verzengende hittegolven.

De klimaatconnectie? Het is duidelijk dat het gemiddeld warmer wordt, en dat het gevaar van extreem weer – langdurige droogtes afgewisseld met plensregens – groeit. Juist die droogtes werken branden in de hand, terwijl de vorm van de regenval ervoor zorgt dat het land niet doordrenkt raakt met vocht maar meteen weer opdroogt als grote hoeveelheden regenwater meteen wegspoelen. Ideale condities voor het ontbreken en om zich heen grijpen wat met een steeds minder toepasselijk woord ‘natuurbranden’ wordt genoemd. Want weliswaar is het de natuur die brandt. Het is echter de menselijke activiteit die de branden helpt ontketenen. En wederom gaat het dan om de uitstoot van broeikasgas die de temperatuurstijging in de hand werkt. Marseille zelf staat niet in brand, evenmin als Narbonne. Maar met de escalatie van hittegolven en lange droogte die de klimaatcatastrofe met zich meebrengt, is het een kwestie van tijd voor er een complete stad door verzengende vuurzeeën wordt verzwolgen.

3.

Terwijl we dit soort rampen aan ons voorbij zien treffen – zolang we niet rechtstreeks worden geraakt zoals bij de hittegolf van vorige week – kunnen we ook lezen wat ons mogelijk nog aan klimaatrampen te wachten staat. Ik las een angstaanjagend artikel over de kans op vulkaanuitbarstingen. Vulkaanuitbarstingen? Die hebben toch niets met weer, klimaat, klimaatverandering te maken? Jawel dus. Recent onderzoek in Chili heeft vastgesteld dat er op West-Antarctica 100 vulkanen zonder het ijs liggen – en dat het smelten van dat ijs de kans dat die vulkanen tot uitbarsting komen doet toenemen. Dikke lagen ijs houden als het ware die vulkanen rustig. Verdwijnen die dikke lagen, dan verdwijnt ook dat kalmerende effect en dan kunnen vulkanen actiever worden.(7) Welnu, en het ijs van Antarctica wordt dunner en dunner vanwege afsmelting. Die afsmelting is gevolg van, inderdaad, temperatuurstijging van de atmosfeer en ook de oceaan. En die temperatuurstijging, waardoor kwam die ook maar weer? Inderdaad.

Zo kunnen ons reeksen vulkaanuitbarstingen te wachten staan, die zelf ook weer tot het smelten van resterend eis kunnen leiden, waarmee de klimaatramp verder versneld worden. Tegelijk kunnen er tegengestelde effecten zijn: vulkanische as in de atmosfeer kan inkomende zonnestraling afremmen en tijdelijk de opwarming beperken of zelfs afkoeling genereren. Maar dat is dus tijdelijk – de enorme ijskappen komen daarmee niet terug, en de klimaatcatastrofe dendert dus vooral door. Bovendien brengen vulkaanuitbarstingen zelf ook weer broeikasgassen in de atmosfeer, zoals het snel werkende methaan. Hoe dat allemaal precies uitpakt? Niemand die het zeker weet. Griezelig is het allemaal wel. Het laat zien hoe onverwacht verregaand de opwarming van de aarde doorwerkt. Het laat zien hoe ernstig de situatie al is – en dreigt te worden.

4.

Het is begrijpelijk dat mensen die dit alles tot zich door laten dringen, in paniek raken, door ontzetting bevangen raken, de gedeprimeerd worden of erger, en er aan twijfelen of er nog wel iets aan te doen is. Begrijpelijk – maar laat de paniek, de ontzetting en de klimaatdepressie niet de baas worden! De passiviteit waar die o zo herkenbare gevoelens o zo makkelijk aanleiding toe geven, is zelf een factor die de boel erger maakt. Het leidt er immers maar al te makkelijk toe dat er dan minder druk op beleidsmakers, bedrijven en instanties staat om zaken te veranderen – en zo dendert de machinerie van destructie des te ongestoorder door. Terwijl elke graad opwarming, elk deeltje CO2 extra in de atmosfeer, juist telt. Elke boom die niet wordt gekapt, elk stuk weg dat niet wordt aangelegd, elke varkenshouderij die de deuren sluit en iets minder destructiefs gaat doen, maakt iets uit. Een verbeten strijd tegen alles wat de klimaatramp aanwakkert, is nodig. Juist nu.

In die strijd gaat het om methoden, maar vooral om perspectieven. Heel veel klimaatactivisme is een roep om beter beleid. Die roep is gericht aan bedrijven maar vooral aan de overheid. We gaan op de weg zitten bij parlement en ministerie, om daar van de overheid te eisen dat ze het fossiele kapitaal niet langer subsidieert. We staan met spandoeken in de stad om de overheid tot ehet uitroepen van de klimaatnoodtoestand te bewegen, en daar dan ook serieus klimaatbeleid op te laten volgen. Allemaal prima, as far as it goes. Overheden en bedrijven – en het systeem dat zij vormen – zijn verantwoordelijk voor het beleid dat klimaatrampen brengt. Het is op zichzelf logisch dat Extinction Rebellion (XR) van die overheden en bedrijven eist dat ze dat beleid snel omgooien in klimaatvriendelijker richting. Ik doe aan zulke actie dan ook nu en dan mee. Maar ik doe dat met gemengde gevoelens.

Het probleem zit namelijk dieper dan beleid. Het is een systeemprobleem. Het is waar dat de overheid bepaalde slechte maatregelen kan loslaten en door goede maatregelen vervangen. De overheid kan wel degelijk die fossiele subsidies schrappen. Dat ze dat niet doet, is onwil, geworteld in collaboratie met het fossiele kapitaal. De druk opvoeren met acties kan daar verandering in aanbrengen, zoals het opvoeren van die druk al tot grotere aandacht voor die subsidies heeft geleid. Tot zover: uitstekend!

Maar dan zijn de subsidies straks minder of weg – en dan is er nog steeds dat fossiele kapitaal. En als dat fossiele kapitaal weg is, dan zijn er andere destructieve industrietakken. En zelfs de relatief schone industrietakken zijn een probleem zolang groei, dwangmatige, op winst gerichte groei, de kern is van het systeem waaronder we leven. Heel veel zonne-energie en windenergie verzorgen is ook een vorm van planetaire destructie, met wel degelijk klimaatgevolgen. Dat beton bijvoorbeeld, nodig voor die grote windmolens. Het vervaardigen ervan genereert ook weer CO2. Er is nauwelijks een economische activiteit die geen vernietiging meebrengt als ze eindeloos volgens kapitalistische logica blijft groeien. Die logica zelf is het probleem.

5.

De overheid kan – weliswaar met enorme inspanningen en met grote tegenzin – bedrijfstak X, Y en Z aanpakken, tot iets schonere productie dwingen of zelfs sluiten. De overheid is echter deel van het kapitalistische dwangmatige groeisysteem. De overheid moet die groei faciliteren, want uit die groei komt via belastingen en leningen het geld waarmee diezelfde overheid zich draaiende houdt. Waar dat systeem zelf het klimaatprobleem genereert en – vanwege die dwangmatige groei – zal blijven genereren, daar zal de bijbehorende overheid nooit het klimaatprobleem in de kern weten aan te pakken. Die zal altijd uitwegen zoeken, ondernemingen proberen te beschermen, groei blijven bevorderen en daarmee destructie van onze planeet blijven genereren, zelfs als het onder druk van klimaatstrijd bepaalde vormen ervan inperkt.

De overheid zal ook altijd blijven liegen. Dat zit in de aard van wat overheden nu eenmaal doen: hun macht afdekken, de schade die zij, ermee verbonden ondernemingen en het systeem daar de overheid deel van is, aan het zicht proberen te onttrekken. Dat ministeries momenteel werken aan imagoverbetering voor nota bene giftige bestrijdingsmiddelen,(8) is daar een tekenend voorbeeld van. Een eerlijke overheid is net zoiets als vragen om warm poolijs en droge regen. Liegen is onderdeel van haar rol.

Druk op de overheid zal dus nooit genoeg worden om de klimaatramp daadwerkelijk te bezweren. Het systeem als zodanig – en daarmee de overheid die voorwaarden schept voor dat systeem en de werking ervan helpt garanderen – is het probleem. Dat systeem, compleet met de bijbehorende overheid – dient te verdwijnen, te worden ontmanteld en opgedoekt. Geen overheid gaat dat het systeem, en daarmee zichzelf, aandoen. Die taak valt toe aan actievoerders, aan bevolkingen die inzien dat ze zich dat destructieve systeem niet kunnen veroorloven en zich beginnen te organiseren om daadwerkelijk van dat systeem af te komen. Dat betekent revolutie, in een of andere vorm.

Want als we het zo gaan zien, dan is er – naast en in het verlengde van het gangbare klimaatactivisme – dus veel meer nodig. Dan gaat het niet louter om demonstreren, zelfs niet enkel om disruptief en burgerlijk ongehoorzaam demonstreren. Dan gaat het om directe actie, om actie waarbij we niet langer eisen, maar zelf in de praktijk brengen wat we willen. Dan gaat het erom dat we niet enkel verbeteringen aan overheden vragen. Dan gaat het erom dat we het samen zelf leren doen: het sluiten van destructieve ondernemingen, het stopzetten van destructieve transporten, en het opbouwen van alternatieve vormen van leven, van praktijken om in onze levensbehoeften voorzien.

Ja, dan kan het gaan om daadwerkelijke sabotage van bedrijfsactiviteiten, om het slopen van complete bedrijven en bedrijfstakken. De wet die zoiets verbiedt is het zoveelste wapen van het destructieve kapitalisme, en verdient geen respect en geen gehoorzaamheid. Dat geldt voor de hele legaliteit waarachter dit destructieve stelsel zich dag in dag uit verschuilt. Dat geldt dus ook voor de functionarissen van die wet, van politieagenten via officieren van justitie en rechters tot en met gevangenisdirecteuren. ‘Tout le monde deteste la police’ is een klimaatleus.

Deelmaatregelen en bijbehorende eisen om klimaatrampen helpen af te wenden zijn noodzakelijk. Meer dan een onderdeel, een stevige voorzet in de richting van een volledige en revolutionaire ontmanteling van het hele systeem kunnen ze echter niet zijn. Veel van wat XR doet heeft zin, en ik speel er met overtuiging plaatselijk een klein rolletje in. Maar het raakt de kern vaak niet. De klimaatstrijd is in de kern een revolutionaire strijd tegen het hele systeem, inclusief de overheid, de staat. Alleen als zodanig kan die strijd de kracht ontwikkelen die we nodig hebben om te winnen.

Noten:

(1) ‘Nog zeker 161 vermisten na overstromingen in Texas, dodental opgelopen tot 109´, Nu.nl, 8 juli 2025, https://www.nu.nl/buitenland/6361858/nog-zeker-161-vermisten-na-overstromingen-in-texas-dodental-opgelopen-tot-109.html

(2) Richard Viscombe & Guardian Visuals, ‘Everything we know about Texas flooding – with visuals’, The Guardian, 8 juli 2025, https://www.theguardian.com/us-news/2025/jul/08/texas-flooding-visual-guide-maps-footage

(3) ‘Nog zeker 161 vermisten na overstromingen in Texas, dodental opgelopen tot 109´, Nu.nl, 8 juli 2025, https://www.nu.nl/buitenland/6361858/nog-zeker-161-vermisten-na-overstromingen-in-texas-dodental-opgelopen-tot-109.html

(4) Richard Viscombe & Guardian Visuals, ‘Everything we know about Texas flooding – with visuals’, The Guardian, 8 juli 2025, https://www.theguardian.com/us-news/2025/jul/08/texas-flooding-visual-guide-maps-footage

(5) Michiel de Vries, ‘Slachtoffers in hun slaap verrast door overstroming: hoe kon het zo misgaan in Texas?’ RTL, 6 juli 2025, https://www.rtl.nl/nieuws/buitenland/artikel/5517184/meteorologen-zagen-enorme-regen-texas-aankomen-maar-precieze-plek

(6) ‘Natuurbrand bereikt rand van Marseille, vliegveld gesloten en treinen geschrapt’, NOS, 8 juli 2025, https://nos.nl/artikel/2574215-natuurbrand-bereikt-rand-van-marseille-vliegveld-gesloten-en-treinen-geschrapt

(7) Damian Carrington, ‘Melting glaciers and ice caps could unleash wave of vulcanic eruptions, study says’, The Guardian, 8 juli 2025, https://www.theguardian.com/environment/2025/jul/08/climate-crisis-melting-glaciers-ice-caps-volcanic-eruptions-chile-antartica-volcanoes