Fact checking Mark Rutte

De eerste toespraak van Mark Rutte voor het Europees Parlement in zijn nieuwe functie als secretaris-generaal van de NAVO stond bol van het gebruikelijke militaire geklaag over het budget. Volgens Rutte hoeft maar een klein deel van de uitgaven voor pensioenen, gezondheidszorg en sociale zekerheid te worden verschoven naar defensie om de krijgsmacht te versterken. Rutte is spreekbuis van Donald Trump, die een verhoging van de Europese militaire begrotingen eist richting 5% van het Bruto Binnenlands Product (BBP).

Toen Trump werd ingehuldigd, tweette @SecGenNATO:

“Met Trump weer aan de macht, gaan we militaire uitgaven en productie een turbo-boost geven. (…) Samen bereiken we vrede door kracht – met @NATO!”

Rutte herhaalde dit punt op het World Economic Forum in Davos, maar gaf geen specifiek cijfer voor de NAVO-leden. In de media sprak hij over een doelstelling van 3,7% van het BBP. Of minder. Of meer. Door de doelstelling vaag te houden wordt het lastig om concreet te debatteren en kritiseren. Vastgesteld kan wel worden, dat elk procent BBP extra de Europese NAVO-leden gezamenlijk $195.422.720.000 zal kosten.* Een stijging van 2% BBP (de huidige doelstelling) naar 5% BBP betekent bijna $600 miljard extra aan militaire uitgaven. Militaire uitgaven van 3,7% van het BBP betekent grofweg 330 miljard dollar extra van de gezamenlijke huishoudboekjes van de Europese NAVO-leden naar krijgsmacht en bewapening.

Stijging van militaire uitgaven zien we overal in Europa. EU-president Von der Leyen sprak over “een nieuw tijdperk van harde geostrategische concurrentie”, waarbij ze voorbij gaat aan het feit dat er een breed scala aan mogelijkheden is om te reageren op geostrategische concurrentie, niet alleen militair. Het kostbare en gevaarlijke militaire antwoord op alle geostrategische vraagstukken domineert in Europa. Zelfs sommige conservatieven maken zich zorgen over de torenhoge kosten van de ‘onrealistische militaire uitgaven‘ zoals voorgesteld door Von der Leyen, de EU en de NAVO. Groenen en socialisten daarentegen, zoals de Duitse minister van Economische Zaken Habeck, sluiten aan bij het koor voor hoge militaire budgetten en pleiten voor 3,5% BBP. De baas van de Italiaanse centrale bank, Fabio Panetta, daarentegen waarschuwt dat militaire productie het groeipotentieel van een land niet vergroot. Economische ontwikkeling komt voort uit productieve investeringen, niet uit wapens.

Om de urgentie van hoge militaire uitgaven te benadrukken beweerde NAVO-secretaris-generaal Rutte in het Europees Parlement dat Rusland in drie maanden tijd meer wapens produceert als alle NAVO-landen samen in een heel jaar.** Een onwaarschijnlijk cijfer dat riekt naar ‘alternatieve feiten’. Tijd voor een fact check.

Rusland heeft zijn militaire budget de afgelopen jaren fors verhoogd. In 2021 (vóór de invasie in Oekraïne) was het €64 miljard, de huidige besteding ligt ergens tussen de €119 miljard en €140 miljard. Het eerste cijfer is het officiële Russische cijfer en lijkt de werkelijkheid te benaderen. Het tweede cijfer is afkomstig van het Poolse Instituut voor Buitenlandse Zaken (PISM, kritisch over Rusland). Aan de andere kant gaven Europese NAVO landen in 2024 volgens jaarlijkse NAVO-cijfers $405 miljard dollar uit aan hun krijgsmacht, waarvan $130 miljard aan wapens en onderzoek en ontwikkeling (R&D). We laten de Verenigde Staten en Canada uit de vergelijking weg. Alleen al de Europese NAVO uitgaven aan bewapening zijn vergelijkbaar is met de totale militaire uitgaven van Rusland.

Het Europees Defensieagentschap rapporteerde in zijn rapport Defense Data 2023-2024 een record-aandeel aan wapenuitgaven door de EU-lidstaten in 2023: 26% van de totale militaire uitgaven. De NAVO als geheel besteedt een derde aan materieel (zie tabel). Dit aandeel is aanzienlijk groter dan de 20% die de NAVO als doel heeft gesteld tijdens de top in 2014 in Newport, Wales. Sinds tien jaar is de troepensterkte groter dan ooit, maar het aandeel uitgaven aan militaire salarissen neemt voortdurend af ten gunste van meer materieel (en dus ten gunste van de omzetten van de militaire industrie, zie bijvoorbeeld figuur 1 in een recent rapport van de Stockholm International Peace Research Institute, SIPRI). Dit is een oorlog-gedreven productiegroei van de militaire industrie.

De $130 miljard uitgaven aan materieel en R&D door Europese NAVO landen is in financiële omvang vergelijkbaar met de totale Russische militaire uitgaven. Van wat Europa aan wapens uitgeeft, moet Rusland ook zijn operaties, infrastructuur, salarissen en extra afschrijvingen betalen, zoals compensaties voor families van gedode soldaten en toelagen voor rekruten die zich aanmelden. “Deze toelagen zijn gemiddeld vijf keer zo hoog geworden en variëren, afhankelijk van de regio, van 8.000 tot 30.000 dollar.”*** schrijft Alexandra Prokopenko in het tijdschrift Foreign Affairs: “De geschatte kosten van deze rekruteringsinspanningen liggen tussen de 16 miljard en 25 miljard dollar per jaar. Dit cijfer is exclusief de extra uitgaven voor het verstrekken van compensatie aan gewonde soldaten en de families van gesneuvelden, omdat officiële cijfers daarover geheim zijn.” Een andere bron schatte deze compensaties op 900 miljard roebel (€8,7 miljard); dat zijn de kosten om mensenlevens te compenseren. Samen drukken rekrutering en compensatie ongeveer $25 tot $33 miljard op de Russische militaire begroting.

(tekst gaat door onder tabel)

Kunnen we de waarde van een dollar in Rusland vergelijken met de waarde van een dollar in het Westen? Zoals Rutte betoogde in zijn toespraak in het Europees Parlement, is productie in Rusland goedkoper dan in de technologisch geavanceerde NAVO-landen. Maar Rusland heeft zijn eigen specifieke kosten, een veel lager budget en, om een voormalige Amerikaanse generaal te citeren: “Je krijgt waar je voor betaalt, en we geven veel meer uit – en krijgen goede (en noodzakelijke) waar voor ons geld.” Zijn woorden hadden betrekking om soldaten, maar voor wapens geldt hetzelfde; de kwaliteit van in het Westen geproduceerde militaire goederen geeft gewoon een betere prijs-kwaliteitverhouding.

Er is nog een Russisch nadeel. De Russische wapenexport is ingestort sinds het land de oorlog in Oekraïne begon. Dit betekent minder inkomsten voor de Russische wapenindustrie en hogere kosten per eenheid militaire productie.**** Export wordt over het algemeen gebruikt om de enorme ontwikkelings- en onderzoekskosten over meer eenheden te spreiden. Bovendien: “Aangezien de Russische regering het tekort van 160.000 arbeiders in militaire fabrieken toegeeft, voorspellen experts in Rusland ook een verlies van wel 40 procent van Ruslands onderzoeks- en onderzoekscapaciteit en technische capaciteit als gevolg van verminderde inkomsten uit wapenverkoop,” schrijft een militaire website.

Een recent rapport van Greenpeace onderstreept dat: “Zelfs zonder het gigantische militaire apparaat van de VS zijn de Europese NAVO-staten duidelijk superieur: hun militaire begroting is hoger dan de Russische staatsbegroting. Ze hebben 1,9 miljoen soldaten, Rusland heeft er slechts 0,5 miljoen ten westen van de Oeral. Ze hebben 6.300 gevechtstanks, Rusland heeft er slechts 2.000. Ze hebben 2.100 gevechtsvliegtuigen, Rusland slechts 1.000. Ze hebben 140 oorlogsschepen, Rusland heeft er maar 30. Bovendien zijn de wapensystemen van de NAVO moderner dan die van Rusland.” Deze laatste opmerking brengt ons bij een aspect dat verwaarloosd wordt in de aangewakkerde angst voor de Russische beer: de zeer verschillende technologische positie van Europa en Rusland.

Bij de militaire productie van geavanceerde wapens wordt gebruik gemaakt van micro-elektronica. In de VS wordt dit deel van de industrie als zo strategisch beschouwd dat het financiële steun krijgt van het Pentagon. Rusland is voor dit deel van zijn wapentuig afhankelijk van buitenlandse producenten (zie hierover bijvoorbeeld Chipwar). Sommige wapensystemen hebben wel 40 of 50 westerse componenten nodig. Vanwege sancties moet Rusland deze componenten stiekem importeren uit landen die nog steeds bereid zijn te leveren. Door deze afhankelijkheid kunnen leveranciers hun winstmarges vergroten; wederom een extra kostenpost voor Rusland als het state-of-the-art wapens wil produceren.

De Russische productiesector – waar de wapenindustrie deel van uitmaakt – groeide in de eerste negen maanden van 2024 met 7,6%. “Maar de aanvankelijke economische expansie in oorlogstijd vertraagt. Tussen het tweede en derde kwartaal van 2024 daalde de Russische bbp-groei van 4,1 procent naar 3,1 procent. Industrieën die betrokken zijn bij de defensieproductie breiden nog steeds uit, maar in een tempo dat ruim onder hun pieken in 2023 ligt. Met andere woorden, de Russische economie begint tegen een muur aan te lopen”, schrijft Prokopenko.

Rusland is een voormalige supermacht, een positie die het heeft verloren. Wat betreft landoppervlak is het een reus op het Euraziatische continent, en het beschikt over een groot aantal kernwapens. Maar de omvang van de economie is de helft van die van Duitsland en is grotendeels gebaseerd op de export van fossiele brandstoffen. De bevolking is kleiner dan die van Frankrijk en Duitsland samen. We moeten Moskou niet groter maken dan het is.

In januari 2025 ondertekende de Russische president Poetin de nieuwe nationale begroting. Een enorm deel, ongeveer 32,5%, is bestemd voor militaire uitgaven, vergeleken met een gerapporteerde 28,3% in 2024. Een ongezond bedrag voor samenleving en economie. Zelfs een regime als dat van Poetin moet investeren in sectoren die belangrijk zijn voor de bevolking, om ze aan zijn kant te houden. Opnieuw Prokopenko: “De huidige strategie van Poetin is onhoudbaar. Hij probeert tegelijkertijd oorlog te voeren in Oekraïne, hoge sociale en infrastructurele uitgaven in stand te houden om een illusie van normaliteit voor zijn binnenlandse kiezers te creëren, en de macro-economische stabiliteit te behouden. Het is onmogelijk om dat alle drie eeuwig te doen. Het bereiken van de eerste en tweede doelstelling vergt grote uitgaven aan contant geld, wat de inflatie aanwakkert en zo de verwezenlijking van de derde doelstelling verhindert. De scheuren in de Russische economie worden steeds duidelijker.”

Bovendien is het geld dat wordt geïnvesteerd voor de werving van nieuw militair personeel (volgens minister van Defensie Andrei Belousov zijn er in 2024 427.000 soldaten gerekruteerd) niet alleen een last voor de begroting. De oorlog leidt ook tot tekorten op de arbeidsmarkt. Werkgevers, die concurreren met krijgsmacht leger en militaire industrie, hebben de salarissen verhoogd om de weddes te evenaren. Dat zal de gemiddelde salarissen in de industrie opdrijven, de totale productiekosten doen stijgen en “het stijgende aantal doden en gewonden zal de demografische problemen en tekort aan arbeidskracht verergeren” voegt het Poolse instituut PISM cynisch toe.

De Russische beer is gemeen, maar in vergelijking met de NAVO een veel kleinere partij. Zelfs met de enorme Russische investeringen merkt het Oekraïense leger dat het gebruik van munitie door de Russische strijdkrachten afneemt; “een halvering”. Westerse tekorten worden breed uitgemeten door diegenen die de militaire uitgaven van de EU en de NAVO willen verhogen, maar voor Rusland zijn de oorlogsinspanningen nauwelijks draaglijk.

Secretaris-generaal Rutte overdrijft de militaire dreiging van Rusland om meer urgentie te creëren voor het verhogen van de NAVO-begrotingen, ten koste van pensioenen, sociale zekerheid en gezondheidszorg. Er worden alternatieve feiten geïntroduceerd om de Europese bevolking ervan te overtuigen hun welzijn op te offeren ten bate van het militair-industrieël complex.

Martin Broek
Bewapeningsanalist Stop Wapenhandel

Noten:

* Defence Expenditure of NATO Countries (2014-2024): GDP in million US dollars. Table 5. NAVO 2024. https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/2024/6/pdf/240617-def-exp-2024-en.pdf

** De opmerking werd overgenomen door de hoge vertegenwoordiger van de EU voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid, Kaja Kallas, tijdens een bijeenkomst van het Europees Defensieagentschap, in een angstzaaiende toespraak. Mark Channer, ‘EU’s top diplomat warns we must stop Putin ‘before he attacks’ Europe,’, LondonLovesBusiness, 25 januari 2025.

*** Ook de steun uit Pyongyang wordt betaald. De New York Times gaf de volgende cijfers: “Het noorden heeft tot 5,5 miljard dollar verdiend met wapenovereenkomsten met Rusland, aldus Olena Guseinova, onderzoeker aan de Hankuk University of Foreign Studies in Seoul. In een in oktober gepubliceerd rapport schatte ze ook dat Noord-Korea jaarlijks tot 572 miljoen dollar zou kunnen binnenhalen door troepen in te zetten – een enorm bedrag voor het noorden. De officiële export van het land bedroeg vorig jaar slechts 330 miljoen dollar.”

**** Dat is ook de reden waarom Rusland zijn best doet om wapens te verkopen. Recent werd melding gemaakt van (potentiële) verkopen aan Indonesië, Saoedi-Arabië, India, China en Algerije. Zie: Shivam Patel ‘Indonesia in talks to buy Russian-Indian missile as President Prabowo visits Delhi sources say,’ Reuters, 24 januari 2025; en Alisa Yurchenko ‘Sanctioned Russian Firms Sold $2B Air Defense System to Saudi Arabia, Leaked Documents Show‘, OCCRP, 24 januari 2025.