De verbanningswet van Ellian en Eerdmans

“Slachtoffers en nabestaanden hoeven straks mogelijk niet meer bang te zijn hun dader tegen te komen. VVD en JA21 willen dat rechters standaard een gebiedsverbod opleggen bij zware misdrijven”, aldus de Telegraaf gisteren op Twitter. De Kamerleden Ulysse Ellian van de VVD en Joost Eerdmans van JA21 willen mensen die voor een misdrijf zijn veroordeeld kunnen verbannen uit de gemeente waar ze wonen. Allemaal vervat in een kort voorstel zonder de meest basale beschermingen voor fundamentele grondrechten.

Maurits de Liefde van de Telegraaf laat het voorstel nog zo onschuldig klinken: daders van ernstige misdrijven mogen niet meer “in de buurt” van het slachtoffer komen. Maar: wat betekent “in de buurt”?

Dat is te lezen in het wetsvoorstel. Een rechter moet (!) een verdachte van een “ernstig misdrijf” die bestraft is met twee jaar cel of met tbs automatisch een gebiedsgebod opleggen van ten minste tien jaar, in een straal van ten minste vijf kilometer. Dat is gigantisch groot.

Woont een slachtoffer in een stad, dan betekent een gebiedsverbod met een straal van vijf kilometer feitelijk een verbanning uit die stad. Hieronder zie je voorbeelden in Leiden, Rotterdam, Arnhem en Leeuwarden.

Wat mag je niet doen in die straal van vijf kilometer? Daar mag iemand niet wonen, zich vestigen, verblijven, of op andere wijzen ophouden. Met andere woorden: in die vijf kilometer mag je niet meer komen, voor ten minste tien jaar.

Dat betekent dat als een veroordeelde in dezelfde gemeente woont als hun slachtoffer zij waarschijnlijk moeten verhuizen. Werken ze in die gemeente, dan zullen ze ander werk moeten vinden. Familie moet meeverhuizen, of die mogen ze niet meer thuis bezoeken.

Heeft de veroordeelde kinderen en/of een gezin? Dan zullen die kinderen mee moeten. Zijn de ouders van een veroordeelde ergens begraven? De veroordeelde mag hen minstens tien jaar niet bezoeken. Heb je een hobbyclub of een kerk of een andere gemeenschap? Die ben je kwijt.

En als je in bijvoorbeeld Groningen woonde heeft het geen zin om naar een satellietgemeente van Groningen te verhuizen. Immers, je mag Groningen niet meer in. De stad of de provincie, afhankelijk van het humeur van de rechter.

Dit is allemaal in strijd met het fundamentele recht op privé- en gezinsleven en de vrijheid van vereniging. Verbanning is een straf die iemands leven compleet kan verwoesten, en het is goed dat de staat die mogelijkheid niet heeft.

Dat helpt ook niet in het voorkomen van toekomstig geweld. Niet elk misdrijf is ook moreel verwerpelijk, maar bij geweld- en zedenmisdrijven is het belangrijk om herhaling te voorkomen. Dat soort rehabilitatie vereist een voorzichtige aanpak.

Tot nu toe heb ik het steeds over ten minste, want het wetsvoorstel bevat geen maximum tijd of omvang van het gebiedsverbod. Een flagrante schending van het rechtszekerheidsbeginsel. In theorie zou iemand door de rechter dus levenslang uit Nederland verbannen kunnen worden.

Wat voor rechtsbescherming is er ingebouwd? Volgens Ellian en Eerdmans is één waarborg dat de rechter gaat over de duur en de omvang van de verbanning. Terwijl: de rechter wordt letterlijk verplicht om een gigantische ‘minimale’ verbanning op te leggen.

Hierdoor wordt de rechter tot een soort handpop van Eerdmans en Ellian, die zich achter de zogenaamde ‘onafhankelijkheid’ van de rechtspraak kunnen verschuilen. Het OM gaat vervolgens over de vraag of ze wel of niet vervolgen, dus hun oordeel is de enige andere bescherming.

Dat een zogenaamde ‘waarborg’ bestaat uit het oordeel van het OM (de mensen die verantwoordelijk zijn voor vervolging) is natuurlijk geen geruststelling. Bovendien zal dat leiden tot klassenjustitie en racisme, waarbij het OM witte rijken minder snel zal vervolgen.

Er is nog één procedurele mogelijkheid die de veroordeelde heeft, namelijk de rechter vragen om het gebiedsverbod op te heffen of te beperken. Maar de minimumomvang blijf altijd vijf kilometer. Dit alleen bij “bijzondere omstandigheden”, die zeer beperkt worden uitgelegd.

In zeer beperkte gevallen is een gebiedsverbod wenselijk. Slachtoffers van (seksueel) geweld kunnen er gebaat bij zijn als de dader niet opeens in hun straat, supermarkt of werkplaats kan staan. Maar een minstens tienjarige verbanning uit een hele gemeente gaat veel te ver.

Daarbij is het goed te realiseren dat deze wet niet alleen gaat over geweldsmisdrijven gaat. De definitie van “ernstig misdrijf” in dit wetsvoorstel sluit aan bij het taakstrafverbod, dat veel breder is dan alleen maar ernstige geweldsmisdrijven.

Zo valt iemand die “wederspannig” is (zich verzet tegen een arrestatie) en daarbij “enig letsel” veroorzaakt, ook onder het taakstrafverbod. “Enig letsel” houdt in feite alles in wat pijnlijk is, van een schram tot een blauwe plek.

Daarnaast wordt er nu ook gewerkt aan een uitbreiding van het taakstrafverbod. Ook mishandeling van politieagenten wordt strafbaar. Realiseer daarbij dat de juridische definitie van mishandeling veel breder is dan hoe mensen het woord vaak gebruiken.

Het kan dus zo zijn dat iemand die tijdens een arrestatie uitschiet en per ongeluk een agent raakt, daarvoor uit hun woonplaats kan worden verbannen als die agent in dezelfde stad woont. Zelfs al was de arrestatie onrechtmatig.

Dat is één van de grote risico’s met dit wetsvoorstel. Omdat de verbanning moet worden uitgesproken bij een veroordeling voor wederspannigheid of mishandeling van een agent (met een celstraf van twee jaar), zal de verbanning in de praktijk vooral in die gevallen gelden.

Dit wetsvoorstel is dus een stok achter de deur om geweld tegen agenten nog veel zwaarder te straffen. De verbanning uit de gemeente is natuurlijk al disproportioneel, maar de rechterlijke bevoegdheid gaat nog veel verder en is theoretisch onbeperkt.

Dat wijst op een ander fundamenteel gevaar van dit wetsvoorstel. Normale straffen in het Wetboek van Strafrecht zijn beperkt in duur en omvang. De verbanning is dat niet waardoor rechters gigantische straffen kunnen of zelfs moeten opleggen, zonder oordeel of dat proportioneel is.

Daarnaast leidt dit wetsvoorstel sowieso tot discriminatie op basis van beperking, want het enkele opleggen van tbs voor de genoemde misdrijven is genoeg om automatisch zo’n gebiedsverbod te krijgen. Mensen met een mentale beperking zullen dus vaker gestraft worden.

Wat laat dit wetsvoorstel zien? Allereerst een verloedering van politiek, journalistiek en maatschappij dat Eerdmans en Ellian niet onmiddellijk met pek en veren naar huis worden gezonden. Voor hun bizarre voorstel om een straf te ontwerpen zonder grens.

Mogelijk is het slechts een voorbode. Peilingen zijn niet zaligmakend, maar als de verkiezingen op 29 oktober iets beter voor rechts uitvallen dan verwacht, is een regering van PVV, VVD, JA21 en BBB mogelijk. Allemaal partijen die zo’n verbanning prachtig vinden, en nog wel meer kunnen bedenken.

Wat is er nog tegen de wet te doen? Allereerst kan je nog reageren op de internetconsulatie. Hoe meer maatschappelijke kritiek er is, hoe serieuzer de Raad van State dit neemt bij de advisering. Kleine moeite, mogelijk een plezier.

Maar dit soort wetgeving is natuurlijk een symptoom van een grotere verrechtsing binnen de Nederlandse staat en samenleving. Als we die verrechtsing niet bevechten, dan blijven mensen als Eerdmans en Ellian dit soort wetten uitpoepen tot we erin stikken.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)