De schijn van keuze: Nederland na de verkiezingen van 2025

De Nederlandse kiezer heeft gesproken. En opnieuw blijkt dat er in de politieke markt net zo weinig keuze is als in de supermarkt. De namen en verpakkingen verschillen, maar de inhoud is al jaren dezelfde ranzige eenheidsworst: neo-liberaal kapitalisme, verpakt in technocratische efficiëntie of nativistische leugen-op-leugen-op-leugen.

Met het vertrek van Mark R. leek een tijdperk ten einde, maar het bleek een personele wissel binnen hetzelfde regime. Rob J., de nieuwe zonnekoning van D66, heeft het stokje overgenomen als beschermer van de theoretisch opgeleide, internationaal georiënteerde technocratie – de Nederlandse afdeling van de Transnationale Capitalistische Classe (TCC).

J.’s glimlach, zijn geloof in Europese samenwerking, digitalisering, innovatie in duurzaamheid vormen de nieuwe toonzetting van het oude liedje: de overtuiging dat problemen van ongelijkheid en ecologische uitputting kunnen worden opgelost door meer technologie, meer markt, meer global governance. Hij vertegenwoordigt de laag van de samenleving die direct profiteert van het wereldwijde kapitalisme – de consultants, beleidsmakers, dataprogrammeurs en kenniswerkers die wonen in de stedelijke hubs van Empire (Hardt & Negri).

Het is verleidelijk om zijn overwinning te zien als een afwijzing van populisme. De PVV verloor terrein, maar de overige extreem-rechtse partijen namen de kiezers over. Wie iets dieper kijkt, ziet dat het populistisch project verre van mislukt is: het is geïnstitutionaliseerd. De schijnoppositie (controlled opposition) blijft. Zonder de dreiging van Wilders en zijn klonen zou het transnationaal kapitalisme zich niet kunnen legitimeren als democratische middenpartij, als redelijkheid en stabiliteit.

De extreem-rechtse partijen zijn de perfecte spookvijand. Ze blaten over migratie, identiteit en “woke” universiteiten, maar raken nooit aan de kern van de macht: de verstrengeling van kapitaal, media en politiek die de hele aardkloot heeft omgevormd tot een geoliede machine van de mondiale economie. Hun verzet is theater, opium voor het – een cultuurstrijd die de aandacht afleidt van de afbraak van openbaar nut, van de financiële extractie door multinationals, van de belastingontwijking die de Nederlandse elite zelf organiseert. Zij vormen de reactionaire flank van het wereldwijd kapitalisme, een gecontroleerde oppositie die de sociale frustratie kanaliseert zonder het systeem te bedreigen.

Ondertussen brokkelt het alternatief (links) verder af. De partijen die ooit spraken over solidariteit, collectief eigendom en economische rechtvaardigheid zijn opgeslokt door een morele politiek van identiteit en bestuur. Ze verdedigen soms terechte waarden – gelijkheid, inclusie, klimaatverantwoordelijkheid – maar verliezen de taal van klasse, van arbeid, van eigendom. Daardoor weten ze geen brug meer te slaan naar degenen die de neo-liberalisering meemaken als onzekerheid, als loonstagnatie, als onbetaalbare woningen.

Het resultaat is een samenleving waarin mensen die structureel lijden onder de neo-liberale afbraak – precair werk, torenhoge huren, een zorgstelsel dat draait op spreadsheets en winsten – hun woede uiten door te stemmen op partijen die dezelfde economische logica in stand houden, alleen met andere leugens. Dit is de culturele hegemonie, het vals bewustzijn: de overname van de publieke opinie door de taal en beelden van de machthebbers. Het Spektakel.

De hegemonie wordt zorgvuldig bewaakt. De Nederlandse media zijn lang geen neutrale waakhonden, maar bedrijfsonderdelen binnen conglomeraten als DPG Media en Endemol-Shine. Ze bewaken niet de democratie, maar het marktaandeel. Ze beslissen wat redelijk klinkt, wat radicaal is, wie serieus genomen mag worden. En wie buiten de mainstream valt, belandt in de algoritmische periferie van Silicon Valley – ook daar onder toezicht van dezelfde klasse die de datacenters bouwt, de advertenties verkoopt en de publieke opinie stuurt.

Zo ontstaat een volmaakt ecosysteem van gecontroleerde meningsvorming: DPG-kranten als moreel kompas, talkshows als veiligheidsklep, en sociale media als schijnbaar vrije ruimte waarin de polarisatie dient om mensen uit elkaar te houden. De elite hoeft geen censuur toe te passen; het algoritme censureert.

Dat is de tragiek van de verkiezingsuitslag van 2025. Het electoraat heeft niet “fout” gestemd – het heeft gestemd binnen de grenzen van wat het kapitalistisch systeem toestaat te denken. Wilders mag verliezen, D66 mag regeren, maar de koers blijft gelijk: verdere extremen in de transnationale orde, verdere digitalisering van het leven, verdere uitholling van collectieve macht.

Wat rest, is de illusie van keuze. Het neo-liberalisme heeft niet alleen de economie hervormd, maar ook het bewustzijn. De marktlogica is geïnternaliseerd; efficiëntie is de nieuwe moraal. Zelfs de kritiek op het systeem wordt door het systeem gecommodificeerd. De nativistische roep om bescherming dient uiteindelijk de globale orde – want ze houdt de verontwaardiging veilig binnen het speelveld van symbolen.

Zo lang de linkse oppositie geen nieuw, helder verhaal weet te vertellen – een verhaal dat niet moraliseert, maar structureel analyseert; dat niet preekt, maar organiseert – zal de cyclus zich blijven herhalen. Dan blijft de politiek een pingpong tussen technocratisch bestuur en cultureel theater, tussen D66-glimlach en PVV-woede, terwijl de fundamenten van de samenleving in sneltreinvaart verder worden geprivatiseerd.

Het electoraat verdient beter dan een keuze tussen twee vleugels van hetzelfde regime. Maar om dat beter te krijgen, moet het eerst doorzien hoe diep het vals bewustzijn reikt – en hoe de ware macht zich niet schuilhoudt in het Binnenhof, maar in de directiekamers van multinationals, mediagroepen en dataplatforms.

Zo lang de macht onzichtbaar blijft, zal elke verkiezing opnieuw worden verkocht als “verandering”, terwijl ze weer de opvolging regelt binnen het Empire dat ons allemaal klein houdt.

Arjen van de Merwe