De Bom En De Staat

Een antimilitaristisch artikel uit 1965 opent met twee alinea’s uit een artikel uit 1946 van de Italiaanse activistische anarchiste Marie-Louise Berneri (1918-1949). Die had namelijk al het volgende opgemerkt:

‘Door de geschiedenis heen is het potentiële voordeel, dat wetenschappelijke vooruitgang in handen van mensen heeft gelegd, bijna altijd ondermijnd door het daadwerkelijke gebruik ervan ten behoeve van de heersende groepen in de maatschappij. Dit geldt ook voor de atoombom. Vrees voor de toekomst zal niet worden weggenomen door vrome voornemens of politieke veranderingen. Verdragen betreffende de atoombom zullen net zomin worden gerespecteerd als de andere stukjes papier die de politieke geschiedenis hebben opgesierd.’

‘Het is tijd dat wetenschappers hun verantwoordelijkheid in deze kwestie erkennen. Als ze klagen over het wrede lijden dat hun vindingrijkheid miljoenen ongelukkigen heeft aangedaan, laat ze dan weigeren hun hersenen en arbeid in dienst te stellen van politieke groeperingen, die wetenschap zelden gebruiken om het lot van arbeiders te verbeteren. Die lui aarzelen echter nooit om de wetenschap in oorlogstijd voor hun eigen doeleinden te gebruiken’. Marie-Louise Berneri in Freedom, januari 1946.

Het artikel uit 1965 verscheen opnieuw in 2025 op de site van Socialisme libertaire (zie Online). Ik vertaalde en bewerkte dat onder toevoeging van enkele overwegingen die we heden zien terugkomen. De wereld kan veranderd zijn, maar het is niet in de zin zoals gemoeten. De ‘schurken zonder grenzen’ zijn namelijk dezelfde gebleven. Kortom, goed voor het historisch besef. [ThH]

De bom staat niet op zichzelf 

Nog een wapen… een zeer afschuwelijk wapen, ongetwijfeld. Een dat de macht van regeringen om volkeren te vernietigen bijna tot in het oneindige uitstrekte. Een macht die zich in de loop der eeuwen geleidelijk had ontwikkeld, van vuur en zwaard naar pijl en boog, naar musketten en kanonnen, naar geweren en artillerie, naar machinegeweren en tanks, naar vliegtuigen en bommen – en naar DE BOM. Het toppunt van autoriteit over de mensheid.

Dit is geen op zichzelf staand fenomeen. De bom ontstaat niet uit het niets. Die is de laatste schakel in de keten, en vanwege wat er in een nucleaire oorlog zou kunnen gebeuren, kan het ook het einde van de keten voor de mensheid betekenen. Dit, en dit alleen, geeft kernwapens hun bijzondere betekenis. Het is dit, en dit alleen, dat respectabele geestelijken – die bommenwerpers met ‘conventionele’ bommen zegenden – en patriottische politici – die de troepen in ‘gewone’ oorlogen en ‘politionele acties’ prezen – ertoe heeft aangezet om samen respectvolle oproepen aan hun regeringen te doen om iets aan de bom te doen.

Het was allemaal tevergeefs. Van één staat die in 1945 de bom in bezit had, is het ledenaantal van de club gegroeid tot vier, en een vijfde staat nu op de stoep. Drie van deze landen zijn openlijk kapitalistisch en christelijk (‘Broederliefde’), de vierde en vijfde zijn communistisch (‘Internationale Broederschap’). Wat ze allemaal gemeen hebben, is hun bereidheid en vermogen om de wereld te vernietigen als hun macht ernstig wordt bedreigd. [Het zijn inmiddels negen landen die over een kernmacht beschikken; meer informatie, zie Wikipedia, Online; thh.]

Politici hebben deze aansporingen uiteraard ter harte genomen. Op een verkiezingsposter toonden de Engelse Conservatieven cynisch een demonstrant met een lolly van de CND (Committee on Nuclear Disarmament). Zelf beweerden zij het Verdrag voor een Stop Kernproeven te hebben opgesteld. Dat, zoals we allemaal weten, zal nietig worden verklaard op de dag dat een van de kernmachten een nieuwe reeks tests wil uitvoeren. Vervolgens leek tijdens de verkiezingscampagne de Labour Party erop gebrand te zijn dat Groot-Brittannië de onafhankelijke afschrikking zou afschaffen. Nu [let op: het artikel is van 1965; thh.] ze aan de macht is, rekt ze de zaak.

De macht om te vernietigen

De ommezwaai van de Labour Party is natuurlijk niet nieuw. Wijlen Aneurin Bevan (1897-1960) flirtte, toen hij begin jaren vijftig de ‘Bevanitische Opstand’ leidde, met anti-Bom-sentimenten. Toen echter de verkiezingstijd naderde, voelde Labour dat het een kans had en dat Bevan zelf minister van Buitenlandse Zaken kon worden Op dat moment veranderde hij van gedachten en verklaarde dat een staatsman niet ‘naakt een internationale conferentiezaal kon binnenlopen’.

Hij had gelijk. Geen enkele staatsman kan dat. De voortdurende onderhandelingen, spanningen en crises tussen staten vormen immers machtspolitiek. De dominante rol die de kernmachten spelen in de wereldpolitiek is niet gebaseerd op morele superioriteit, noch op enige zorg voor het welzijn van volkeren. Neen het is gebaseerd op hun pure vermogen om de volkeren van de aarde te vernietigen [Wat we Israël ­– een kernmacht – zien doen, nog met conventionele wapens, met de Palestijnen is een hedendaags voorbeeld; thh.].

De waarheid is dat geen enkele staat vrijwillig ook maar een greintje van zijn macht opgeeft [Een hedendaags voorbeeld: Ali  Khamenei in Iran; thh.]. De fout van de gerespecteerde Campagne voor Nucleaire Ontwapening (CND) ligt in het feit dat haar leiders en leden het tegenovergestelde geloofden.

De CND geloofde dat de Britse regering open zou staan ​​voor morele argumenten. Eerlijk gezegd geloofden de meeste aanhangers niet echt dat de Conservatieven open zouden staan ​​voor die argumenten; maar ze dachten dat Labour dat wel zou doen. Dat is niet zo; dat is nooit zo geweest (althans niet sinds 1914) en dat zal het ook nooit meer worden. De Labour Party aan de macht moet de Britse staat leiden in een wereld waar machtspolitiek heerst, en ze kan zichzelf de machtsinstrumenten niet ontnemen. 

Lezers mogen hun eigen conclusies trekken over de eerlijkheid van de politieke dames en heren. Dat is hier niet onze zorg. Wat wij zeggen, is dat rekening gehouden moet worden met de aard van de staat. Wat wij betogen, is dat oorlogen niet zullen ophouden, de terreurwapens die in oorlogen worden gebruikt, niet zullen worden afgeschaft totdat de instellingen die erop gebaseerd zijn, zijn afgeschaft.

Het is een feit dat de afgelopen vijf jaar voor veel anti-Bomactivisten duidelijk is geworden. Er waren in 1960 evenveel anti-Bomactivisten die in 1965 anarchist werden als er in 1939 anti-oorlogsactivisten waren die in 1946 anarchist werden. De logica van de redenering is onvermijdelijk en heeft ertoe geleid dat het Engelse ‘Comité van Honderd’ in essentie anarchistische methoden van directe actie heeft gebruikt [Ik wijs erop dat er zelfs een geheim stuk van de toenmalige Nederlandse binnenlandse veiligheidsdienst (BVD) bestond over dit comité. Dat stuk is vrijgekomen; zie Online. Lees ook over Colin Ward in het kader van  dit activisme, zie Online; thh.]. [..] We zitten nu in het jaar 2025; veel is veranderd in de wereld, maar veel ook niet, zo leert deze oude tekst.

Het [oorspronkelijke] artikel verscheen in Freedom van 17 april 1965, vertaald in het Frans door P. Sempé. Het Franstalige artikel is op genomen in Anarchisme et non-violence nr. 2 (oktober 1965) (zie Online). Het is opnieuw gepubliceerd door de site Socialisme libertaire, 30 juni 2025, zie Online. Bewerkte vertaling, ten behoeve van het historisch besef, door Thom Holterman.