De ideologie van modern Nederlands fascisme

“Ebru Umar: waarom zwijgt Nederland over de islamisering van het straatbeeld?”, kopte De Telegraaf twee dagen terug. Wat is de ideologie van hedendaags Nederlands fascisme? In tegenstelling tot twintigste eeuws fascisme kunnen we niet achteraf analyseren, want we zitten er middenin. Maar dit soort stukken geven een inkijkje.

Het is heel lastig om fascisme te omschrijven als ideologie, omdat het niet één vaste vorm heeft. Volgens Umberto Eco is fascisme standplaatsgebonden: het verandert afhankelijk van de tijd en plaats waarin het bestaan.

Dat komt omdat de ideologie van fascisme niet zozeer een diepgevoelde overtuiging is, maar een middel om politieke macht te vergaren. De ideologie van fascisme verandert naar gelang dat nuttig is voor de fascist. Daarom is fascisme vaak hypocriet.

Het hele idee dat fascisme een “ideologie” is, is hier een uiting van. In de vroege twintigste eeuw waren ideologieën populair, dus verkochten nazi’s hun denkbeelden als ideologisch en onderbouwd. Ideologie is nu minder populair, dus doen fascisten dat minder.

Omdat modern fascisme geen manifest of boek heeft dat de ideologie volledig uitschrijft, moeten we snippertjes van de ideologie verzamelen en bij elkaar leggen. Daardoor kunnen we het onderliggende denkbeeld reconstrueren, ook al wordt dat nooit in het geheel opgeschreven.

Allereerst is er een obsessie met een complot. Ongeacht tijd en plaats is fascisme altijd bezig met een complot, zoals Nausicaa Marbe hier: ze zegt dat er een “lange arm van Rabat” bestaat, die vanuit de Marokkaanse hoofdstad de politie in de hand heeft.

Waar baseert ze dat op? Op het feit dat de nieuwe politie-cao inwisselbare feestdagen kent, waardoor dagen als Pasen kunnen worden ingeruild voor een andere feestdag, en het feit dat politieagenten waren uitgenodigd om de troondag van de Marokkaanse koning te vieren.

Dat is natuurlijk precies niks, maar dat is het idee van een complot: de insinuatie is dat er méér achter zit, namelijk dat de politie probeert samen met de Marokkaanse overheid de publieke opinie probeert te beïnvloeden. Maar nee: Nausicaa Marbe heeft ze door!

Dat laatste bericht laat ook zien dat het hier gaat om een racistische complottheorie. De angst is dat een islamitisch land, Marokko, invloed krijgt in Nederland. Het is dus ook nog eens een islamofobe complottheorie, al zegt Marbe dat er niet expliciet bij.

(Daarnaast zijn ook deze standpunten ingegeven door pragmatisme. Recent was nog in het nieuws dat Israël de Nederlandse overheid beïnvloed, en dat de spionagediensten daarvoor waarschuwden. De column van Marbe lijkt daarvan af te willen leiden.)

Die complottheorie neemt ook verschillende vormen aan. Volgens sommigen, zoals Ebru Umar, is het doel van het complot (dat zij overigens niet zo noemt) om Nederland te “islamiseren”. Ook dat woord heeft weer verschillende betekenissen.

Voor Geert Wilders en zijn PVV betekent islamisering zoiets als dat de islam de meerderheidsreligie van Nederland wordt, zoals ze in dit racistische filmpje tonen. Het is een soort veroveringsangst.

Maar Umar heeft er weer een ander beeld bij: een vrouw met een hoofddoek om in de tram. Dat is blijkbaar het “veranderde straatbeeld” dat zij islamisering noemt. En haar “heldendaad”? Dat ze vroeg of ze naast haar mocht zitten. Dat kon gewoon.

Ook hier spat het racisme weer af: het gebruik van de term “boerkajeugd” (terwijl deze vrouw expliciet geen boerka draagt), en de vraag hoe zij haar tas heeft betaald. Met geld, neem ik zo aan, maar haar implicatie is anders.

Een implicatie die ze overigens expliciet maakt op haar eigen website, waar ze zonder redactie mag schrijven. Naast haar misselijkmakende taalgebruik (ze noemt een vrouw met een hoofddoek simpelweg “hoofddoek”) noemt ze mensen zonder enig bewijs crimineel.

Umar schrijft dat alle mensen met een hoofddoek die een dure auto hebben dat wel met drugs verdiend moeten hebben, want er is “geen enkel ander antwoord mogelijk”. Een racistische complottheorie in een complottheorie, waarin moslims in verband worden gebracht met criminaliteit.

Maar het complot is groter dan alleen de islam, zo gaat de theorie. Volgens Ronald Plasterk is politiek links in Nederland in een alliantie met de islam, terwijl de islam de “beschaving” dreigt te beëindigen (wat dat ook moge betekenen).

Anderen, zoals Syp Wynia, maken die connectie expliciet. Volgens hem komt de linkse kritiek op Israël voort uit communisme, en maakt “links” zo bondgenootschappen met islamisten om Israël te vernietigen. Ten minste, dat heeft hij bedacht.

Van dat soort ideeën maakt onder ander CIDI dan weer dankbaar gebruik. Hoewel CIDI het niet expliciet een communistische samenzwering noemt, stellen ze wel dat GL/PvdA Israël wil vernietigen, terwijl dat expliciet niet het geval is.

Dus: de kern van fascistisch gedachtegoed in Nederland is dat er een links-islamitische samenzwering is, die erop uit is om “het westen” en Israël te vernietigen en de hele wereld te onderwerpen aan zogenaamde “islamisering”.

Er is geen enkele rechtse schrijver of politicus met een groot publiek in Nederland die dit zó expliciet zegt. Daarvoor is dat gedachtegoed te overduidelijk fascistisch. Maar wie al die verschillende columnisten in de Telegraaf gelooft, komt uiteindelijk wel tot die conclusie.

Aan die kern kan je vervolgens veel andere zaken hangen. Zo heeft Wilders het over “linkse zelfhaters” die Nederland kapot willen maken met “politieke correctheid”. Daarmee wordt een kritische kijk naar het verleden afgeschilderd als een aanval vanuit het grote complot.

Of denk aan klimaatbeleid. Dat wordt ook gezien als een complot om “de economie” de nek om te draaien, in het belang van een linkse “klimaatelite”. Die gebruikt, aldus Bergkamp, ook nog islam en migratie om de verzorgingsstaat te slopen. Oh ja, en de staat zit er ook nog achter!

En ook vluchtelingen worden gezien als een verlengstuk van “islamisering”, wat dan weer bedoeld is om gruwelijk vluchtelingenbeleid te rechtvaardigen. Inmiddels is deze fascistische ideologie zeer wijdverspreid in Nederland.

En niet alleen de PVV heeft een bijdrage geleverd aan die verspreiding. Ook de VVD – onder andere Frits Bolkestein en Dilan Yeşilgöz – heeft geprobeerd deze samenzwering te gebruiken voor eigen politiek gewin, waardoor de ideologie alleen maar is verspreid.

Die verspreiding is extreem gevaarlijk vanwege de aard van de complottheorie. De ideologie die Wilders en andere politici verspreiden is apocalyptisch van aard: het gaat volgens hen om het voortbestaan van de vrije samenleving, van taal en cultuur.

“Alles staat op het spel”, zeggen de fascisten, en dat is in hun ogen een rechtvaardiging van extreem inhumaan beleid. Wat voor beleid zeggen ze niet altijd expliciet. In dit artikel laat Benno de Jongh dat in het midden.

Wilders is soms wat explicieter. Zo heeft hij in het verleden een verbod op moskeeën, de koran en hoofddoeken bepleit. Maar hij is ook voor zogenaamde “remigratie”, een extreem-rechts eufemisme voor deportaties en etnische zuivering.

Echter, als de volgelingen van Wilders écht geloven in de complottheorie die hij verspreidt, dan is ook dat niet genoeg. Het verslaan van een complot zo groot als de fascisten geloven, rechtvaardigt in hun ogen extreem geweld en extreme wreedheid.

Wilders heeft eerder al gezinspeeld op het “in de pan hakken” van moslims in Portugal, en stelt dat hij daar wat van zou kunnen leren. Dat is het enige logische eindpunt van fascisme: genocide op alle door hen ongewenste elementen in de samenleving.

Daarnaast is om “het complot” te verslaan (en in de ogen van de fascisten “vrijheid” te beschermen) nodig dat de overheid ongebreidelde macht krijgt om politieke tegenstanders te verslaan. Zo rechtvaardigt de complottheorie ook een politiestaat.

Vanzelfsprekend is het complot niet echt. Er bestaat helemaal geen links-islamitisch complot. Maar ook dat is een kracht van de complottheorie. Juist omdat het complot niet bestaat, kan het overal op worden geplakt. Het complot bestaat waar fascisten willen dat het bestaat.

Een goed voorbeeld daarvan is de Indepen-zwendel. Zij gooien een complotsausje over alles waar zij op enig moment boos over zijn. In hun geval bijvoorbeeld EU-regelgeving die de (potentiële) klanten van schrijver Twan Houben in de weg zit.

Het resultaat is een ‘ideologie’ die, net zoals de nazi-ideologie en het fascisme van Mussolini, compleet onnavolgbaar is. Er zijn evenveel interpretaties als dat er fascisten zijn, met elk hun eigen focus afhankelijk van waar ze in hun dagelijks leven mee bezig zijn.

Bijvoorbeeld: zijn homoseksuele mensen een bedreiging voor het westen (omdat ze zich niet voortplanten), of moeten queer mensen juist beschermd worden tegen zogenaamde “geïmporteerde homohaat” (terwijl die haat in werkelijkheid voor een groot deel van witte Nederlanders komt).

Evenals hoe het nationaal-socialisme zowel anti-christelijk was (volgens Himmler), maar ook een fundamenteel christelijke ideologie was (volgens Hitler), afhankelijk wat hen op enig moment politiek uitkwam.

Die intellectuele onnavolgbaarheid is juist de kracht van de fascistische ideologie, zoals bij sektes: het feit dat volgelingen het niet kunnen begrijpen geeft veel macht aan de leider van de beweging, die de macht heeft om bij interne inconsistentie de “juiste leer” te wijzen.

In die zin heeft Wilders baat bij de interne inconsistentie van zijn ideologie. Hoe groter de inconsistentie, hoe meer hij te zeggen heeft. Zolang iedereen maar gelooft dat er een complot is, en dat links en islam de schuld dragen.

Ik verwacht dat deze ideologie over tien jaar helemaal geanalyseerd zal zijn, en dat we ons dan afvragen waarom niemand doorhad waar Wilders mee bezig was. Dus het zou fijn zijn als we die realisatie een decennium naar voren kunnen halen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Twitter.)