“We hebben geen ander land”, een Palestijns-Israëlische documentaire

Al na een paar minuten in de documentaire “No Other Land” zien we Israëlische soldaten een dorp binnenvallen in Masafer Yatta op de door Israël bezette Westelijke Jordaanoever, omdat er een gerechtelijk bevel is gegeven om er Palestijnse huizen te vernietigen. Een handcamera legt vast hoe bulldozers met geweld huizen slopen terwijl de dorpelingen protesteren. “We hebben geen ander land”, vertelt een oudere vrouw hulpeloos aan verslaggevers.

De onteigende Palestijnse families zoeken een onderkomen in grotten. ‘s Nachts woelt een klein meisje, dat net de verschrikkingen van het brute geweld door de Israëlische soldaten heeft meegemaakt, in haar geïmproviseerde bed. Haar moeder, die haar best doet om te slapen, voelt zich ook onrustig.

“Wat ben je aan het doen?”, vraagt ze.

“Ik draai, draai, draai, zodat niemand me kan pakken”, antwoordt het meisje.

Het hartverscheurende moment doet denken aan de aangrijpende regels van de Palestijns Canadese dichter Rafeef Ziadah: “Wij Palestijnen leren te leven voorbij de bezetting van het laatste stukje lucht.”

“No Other Land” van Basel Adra, Hamdan Ballal, Rachel Szor en Yuval Abraham, won de 2025 Oscar voor de beste documentaire. Het is een van de politiek meest beklemmende films van onze tijd: een degelijk en overtuigend document van bezetting en vernietiging en tegelijkertijd een getuigenis van vriendschap, solidariteit en verzet. “No Other Land”, geproduceerd door een Palestijns-Israëlisch filmcollectief, toont de verwoesting van verschillende dorpen in Masafer Yatta door Israëlische troepen, in de jaren voorafgaand aan de Hamas aanval van 7 oktober 2023.

Al jaren documenteert Adra, een jonge Palestijnse activist en journalist de Israëlische pogingen om de dorpelingen te verdrijven. Na een actie van het Israëlische leger in de zomer van 2019 ontmoette hij de Israëlische journalist Abraham, en sloot vriendschap met hem. Samen met de Palestijnse fotograaf Hamdan Ballal en de Israëlische cameravrouw Rachel Szor filmden ze samen duizenden Palestijnse families, terwijl de Israëlische regering dorp na dorp met de grond gelijk liet maken om van het gebied een militair oefenterrein te maken.

Guerrilladocumentaire

De film begint met Adra die een telefoontje krijgt dat er Israëlische soldaten in een naburig dorp aangekomen zijn. Hij zoekt razendsnel zijn camera en rent naar het dorp. We zien een stel bulldozers over de snelweg rijden en daarachter een paar legertrucks, terwijl we hem horen hijgen achter zijn camera. De sloop begint. Dorpelingen halen zo vlug als ze kunnen nog wat spullen weg, terwijl de bulldozers hun huizen genadeloos platwalsen. Als alle huizen van het dorp in puin liggen, verzamelen jongens nog het een en ander en brengen dat naar de benauwde grotten. Hoewel er bijna niets meer over is na de sloop, geeft een vrouw wat melk aan een kleine, miauwende kat. Wat is een krachtiger beeld van het weerstandsvermogen van een bevolking onder bezetting?

Aan het eind van de jaren zestig pleitten de Argentijnse regisseurs Fernando Solanas en Octavio Getino voor “guerrilladocumentaires”, waarin filmmakers in het geheim in vijandige omgevingen zouden werken aan revolutionaire veranderingen, omdat film indringender, effectiever is voor het overbrengen van ideeën ook dan wat ook maar. “No Other Land” bewijst dat opnieuw door het tonen van de wreedheid van de Israëlische bezetting en het dagelijkse verzet van de mensen in Masafer Yatta.

De documentaire brengt de Israëlische landroof van de zomer van 2019 tot de winter van 2023 in beeld, maar bevat ook fragmenten van oude video’s die zijn opgenomen door Adra’s familie en buren. We zien beelden van protesten van toen hij nog maar zeven jaar oud was. Terwijl hij met zijn moeder buiten op een grasveld zit, arresteert het Israëlische leger gewelddadig zijn activistische vader.

In een latere scène wordt Abraham een beetje ongeduldig, omdat zijn artikel over de gruweldaden in Masafer Yatta naar zijn zin niet vaak genoeg bekeken wordt. “Je wilt dat alles snel gebeurt, alsof je alles in tien dagen gaat oplossen en dan weer naar huis kan gaan”, zegt Adra lachend tegen hem. “Dit is al tientallen jaren aan de gang.”

Een bijzondere kameraadschap

Vlak voor een van de meest schokkende momenten van de film, die ik hier niet zal bespreken, nemen Israëlische soldaten al het gereedschap van de dorpelingen in beslag, zodat ze hun huizen niet kunnen herbouwen. Een kwade Abraham krijgt ruzie met hen. “Wat kan jou dat schelen?”, vraagt een soldaat hem. “Dat kan me schelen, omdat het allemaal in mijn naam gebeurt”, antwoordt Abraham heftig.

“No Other Land” is ook het verhaal van een merkwaardige, bijzondere kameraadschap tussen Adra en Abraham. De enorme ongelijkheid tussen hun Palestijnse en Israëlische levens is glashelder. Wanneer Adra Abraham voorstelt aan zijn vrienden en buren, zegt een Palestijnse man spottend: “Zo, ben jij nu zo’n mensenrechten-Israëliër?”

Op een ander moment zegt een vermoeide en uitgeputte Adra voor de grap tegen Abraham dat ze maar beter samen naar de Malediven op vakantie kunnen gaan. Terwijl we op de achtergrond een ezel horen balken, antwoordt Abraham hem dat het dier de draak met hem steekt. Dan beginnen ze allebei te lachen, om even later te beseffen dat Abraham elk moment naar huis kan gaan, maar dat Adra vastzit op de Westelijke Jordaanoever.

Terwijl de Israëlische wreedheden alsmaar doorgaan vraagt Ballal, de Palestijnse fotograaf, op een gegeven moment boos aan Abraham hoe ze vrienden kunnen blijven als de Israëli’s herhaaldelijk zijn huis verwoesten?

In een interview met de Amerikaanse omroep “Democracy Now” vertelt Abraham hoe hij eens thuis in Jeruzalem bedacht hoe enorm verschillend zijn en Adra’s leven waren. Die had hem namelijk verteld dat hij als kleine jongen altijd met zijn schoenen aan sliep, zodat hij klaar was om weg te rennen als de soldaten kwamen. Terwijl hijzelf nog nooit met schoenen aan had hoeven te slapen.

“Als je schreeuwt, zul je niet sterven!”

Filmmaken is in “No Other Land” een vorm van verzet van mensen die weinig andere middelen nog over hebben, en de makers riskeren alles om de waarheid vast te leggen. Om Adra bang te maken, zodat hij zou stoppen met zijn activisme als filmmaker, arresteerde het Israëlische leger een keer zijn vader midden in de nacht. Ook Abraham krijgt agressie over zich heen. Na zijn toespraak op het filmfestival van Berlijn bijvoorbeeld ontving hij doodsbedreigingen, en een Israëlische menigte viel zijn familie lastig.

Het is duidelijk dat de filmmakers veel moed hebben om verslag te doen van de etnische zuiveringen. Maar er zijn ook momenten van uitputting en teleurstelling. Op een gegeven moment vraagt Abraham gefrustreerd aan Adra: “Iemand kijkt ergens naar, wordt geraakt, en dan?” Maar hoop op verandering door de verschrikkingen te tonen blijft in “No Other Land” toch de overhand behouden. Adra denkt dat hun documentaire over de Israëlische wreedheden in Masafer Yatta wereldwijd aandacht zal trekken en de Verenigde Staten zal dwingen om Israël onder druk te zetten om de uitzettingen te stoppen. Wanneer Israëlische soldaten geweld gebruiken, dan rent hij er altijd met zijn camera naar toe en schreeuwt: “Ik ben je aan het filmen!”, om hen duidelijk te maken dat hun onrecht niet onopgemerkt zal blijven.

Ondanks de lovende kritieken, een indrukwekkend aantal onderscheidingen op internationale festivals, en een bijzonder hoge opbrengst voor een documentaire durfden de officiële Amerikaanse distributeurs “No Other Land” niet uit te brengen. De producenten besloten toen de verspreiding van de film in de VS dan maar in eigen hand te nemen om zo toch nog het Amerikaans publiek te bereiken. Bovendien besloten twee belangrijke Indiase filmfestivals “No Other Land” te weren. Misschien is de uitspraak van Solanas en Getino van ruim vijftig jaar geleden, over de politieke kracht van het bewegende beeld met bijbehorend geluid, nog steeds waar.

Nog maar een paar weken geleden plaatste Adra drie video’s op zijn Facebookpagina en schreef hij over het toenemende Israëlische geweld en de etnische zuiveringen op de Westelijke Jordaanoever, meteen na het staakt-het-vuren in Gaza. Zelfs oog in oog met de dood blijft Adra de onvoorstelbare agressie tegen Palestijnse mensen vastleggen. Zijn volharding herinnert aan een ander moment uit “No Other Land”, waar jonge Palestijnen tijdens een demonstratie na een afschuwelijke aanval schreeuwen: “Verhef je stem, verhef je stem! Als je schreeuwt, zul je niet sterven!”

Agnitra Ghosh

Voor de oorspronkelijke tekst zie: “The Oscar-Nominated Documentary US Distributors Won’t Touch”, dat eind februari verscheen in Jacobin. Vertaling en bewerking: Jan Paul Smit.