Hoe Theodor Holman verwarring zaait om de waarheid te verdoezelen

“Wij bombardeerden Duitsland plat. Pleegden de geallieerden dan ook genocide?”, zo luidt de titel van de column van Theodor Holman vandaag in Het Parool. Het is bijna een parodie op propaganda, en het is onverantwoord dat die krant dit stuk vol drogredenen plaatst. Gelukkig zijn er nog mensen die zijn afgestudeerd op het onderwerp, die er wél wat zinnigs over kunnen zeggen.

Het stuk begint met een basaal filosofisch geldachtenexperiment: woorden hebben de betekenis die we aan ze toekennen, en die definities kunnen vaag zijn en overlappen. Taal is een “sociaal construct“, geen absolute wetenschap. Daar zullen velen het mee eens zijn.

De conclusie die Holman echter trekt, is dat dat betekent dat je aan woorden geen enkele definitie kan geven. Hij geeft als voorbeeld “volkerenmoord”, ofwel genocide. Wat is een “volk”? Wat is cultuur? Wat is moord? Is niet elke oorlog een volkerenmoord?

Wat Holman hier toepast is een propagandatechniek die “obscurantisme” heet. Deze techniek maakt taal “obscuur”, maakt het onbegrijpelijk. Het is bedoeld om twijfel te zaaien, zodat men niet meer zelf nadenkt, maar het nadenken aan een autoriteit overlaat.

Nadat hij twijfel heeft gezaaid over de definitie van genocide geeft hij zijn eigen definitie: genocide is het vermoorden van mensen puur om wie ze zijn. De nazi’s vermoordden Joden “omdat het Joden waren”, maar Israël vermoord Palestijnen níet omdat het Palestijnen zijn. Dus dit het geen genocide!

Is dit een inhoudelijk, rationeel argument? Nee, het is puur gebaseerd op de onkenbare motivatie van de dader: de nazi’s handelden uit pure jodenhaat, Israël handelt uit… Op dat laatste heeft Holman geen antwoord. De motivatie is in ieder geval anders, stelt hij. Maar hoe kunnen we dat weten?

De motivatie van de plegers is echter onkenbaar, dus vult Holman die zelf in. Dit is in feite een “petitio principii”, een cirkelredenering. De stelling van Holman is dat Israël geen genocide pleegt, en zijn bewijs is… eenvoudigweg de herhaling van de stelling.

Want ook bij de nazi’s is niet te bewijzen dat het “puur en alleen” ging om jodenhaat. Hoe gruwelijk het ook is hadden de nazi’s ook ‘praktische’ redenen om Joden te vervolgen. Dat begon met zelfverrijking door diefstal van eigendommen, en eindigde met het doodwerken van Joodse dwangarbeiders.

Daarnaast was het geen nuttig onderscheid geweest, ook al had je het kunnen bewijzen. De eerste genocide van de twintigste eeuw, die op de Herero en Nama in Namibië, was een collectieve straf voor een opstand tegen het Duitse koloniale bewind. Volgens Holman geen genocide.

Dit, terwijl er welzeker werkbare definities bestaan van genocide. Daarom moet Holman eerst twijfel zaaien zodat hij zijn eigen nutteloze definitie kan poneren. Een internationaal erkende definitie van genocide vinden we terug in het Statuut van Rome.

Die definitie staat hieronder. Genocide bevat dus twee elementen: het mentale (mens rea) en het materiële element (actus reus). Het mentale element is dat de wil gericht moet zijn op de gehele of gedeeltelijke vernietiging van “een volk”. De daden die genocide kunnen zijn, staan opgesomd.

Daar zien we al de eerste fout in Holmans beroep op onwetendheid. Hij mist namelijk het mentale element, dat genocide gericht moet zijn op de vernietiging van een beschermde groep, of een deel daarvan. Dus niet elke oorlog is genocide, want niet elke oorlog heeft uitroeiing van “een volk” als doel.

Ook zijn vraag “wat is een volk” kan worden beantwoord. Dat zijn nationale, etnische, raciale en religieuze groepen. Dat zijn natuurlijk (net als de woorden zelf) sociale constructen die niet precies gedefinieerd zijn, maar iedereen snapt dat Palestijnen “een volk” zijn volgens deze definitie.

De hamvraag is dan of Israël de gehele of gedeelte vernietiging van het Palestijnse “volk” beoogt. Daarbij is het dus niet van belang wáárom Israël dat zou betogen. Daarover heb ik in maart vorig jaar al geschreven hoe dat bewezen kan worden, in “Internationaal recht, genocide en desinformatie“.

Sinds maart 2024 is er natuurlijk een hoop gebeurd. Dat Israël nu de kapotgebombardeerde delen van Gaza bezet, wijst erop dat Israël de “ontvolking” van Rafah heeft beoogt om de bezetting te vergemakkelijken.

Ook is sindsdien duidelijker geworden hoe Israël de Palestijnen collectief wil straffen voor de daden van Hamas, iets dat net als bij de Namibische genocide wijst op een doelbewuste poging om “een volk” geheel of gedeeltelijk te vernietigen.

Al deze argumenten hoor je niet terug in het stuk van Holman. Dat wil hij ook niet, want hij wil niet dat zijn lezers al deze complexe discussies kennen. Holman wil vooral agnotologie bedrijven: onwetendheid zaaien zodat hij als autoriteit kan overkomen.

Dat blijkt des te meer uit de titel van zijn stuk, en de vraag die hij stelt om nog meer twijfel te zaaien: pleegden de geallieerden genocide tijdens de Tweede Wereldoorlog?

Allereerst is de vergelijking natuurlijk niet toevallig. Holman probeert hier een verbinding te leggen tussen de geallieerden en Israël, en tussen Palestina en de nazi’s. Dat doet hij overigens vaker, en dat zaait weer verwarring over de échte machtsverhouding.

Daarnaast is de vergelijking tussen de bombardementen fout. Israël bombardeert doelbewust ziekenhuizen in een klein gebied dat nauwelijks militaire weerstand kan bieden. Dat is geheel anders dan het bombarderen van havens, fabrieken en spoorwegen in nazi-Duitsland.

Naast dat de vergelijking gruwelijk is, blijkt hieruit ook weer de moedwillige onwetendheid van Holman. Want de geallieerden pleegden zeker genocide tijdens de Tweede Wereldoorlog. Zo was het Britse rijk verantwoordelijk voor de Bengaalse hongersnood.

Ook in de VS en Canada waren er genocides, vooral tegen de oorspronkelijke bevolking van deze gebieden. Maar Holman wil het specifiek hebben over de bombardementen, en of die vallen onder de noemer “genocide”.

Een belangrijk voorbeeld dat vaak wordt aangehaald is het vuurbombardement van Dresden in 1945, waarbij 25.000 mensen zijn omgekomen in drie dagen tijd. Dit was onderdeel van de “strategische bombardementen” die de geallieerden hebben uitgevoerd.

Daarbij moet genoemd worden dat het bombardement van Dresden door extreem-rechts wordt aangehaald om een morele vergelijking te maken tussen de nazi’s en de geallieerden, en zeker met de Holocaust. Dat wil ik hier niet doen. Het is wel duidelijk dat hier veel burgerdoden zijn gevallen.

Dit was onderdeel van een strategie van “terreurbombardementen”, waarmee de geallieerden probeerden om de Duitse bevolking onder druk te zetten zich over te geven. Was vernietiging van het Duitse “volk” het doel? Daarover is discussie mogelijk.

Ik zou zelf zeggen dat er in ieder geval sprake is van een oorlogsmisdrijf. Een terreurbombardement raakt moedwillig burgerdoelen om een burgerbevolking tot overgave te dwingen. Het doelbewust aanvallen van burgerdoelen is een oorlogsmisdrijf.

Bij Japan ligt het anders. Daar waren de bombardementen tegen steden veel extremer. Zo zijn op 9 en 10 maart 1945 bij de bombardementen van Tokyo bijna 100.000 mensen omgekomen, veel meer dan in de drie dagen van Dresden.

Racisme speelde daarin waarschijnlijk een belangrijke rol. De Amerikanen zagen mensen in Azië vaak als inherent minderwaardig, en gedurende de oorlog werden Japanners ernstig gedehumaniseerd, waardoor hun levels als minder belangrijk werden gezien.

Dit kan een rol hebben gespeeld in de reden dat Japan werd gekozen als doelwit voor de atoombom in plaats van Duitsland. De nazi’s gaven zich uiteindelijk gewonnen vóór de bommen klaar waren, maar vanaf het begin zou Japan het eerste doelwit zijn geweest.

Hierbij zijn nog eens honderdduizenden mensen omgekomen. Het was wellicht niet het doel van de Amerikanen om het Japanse “volk” te vernietigen, maar de doden werden in ieder geval gezien als een acceptabel verlies.

Nu is “moedwillige onverschilligheid” met mensenlevens niet genoeg om, internationaal gezien, genocide te bewijzen. Daarvoor is “double intent” nodig: het vernietigen van een groep moet een primair doel zijn, geen bijkomstigheid. Daarop is dan ook veel kritiek.

Dit alles om te zeggen: het idee van Holman, dat het belachelijk is om te stellen dat de geallieerden genocide hebben gepleegd, is niet zo eenvoudig als hij het stelt. Maar dat is ook een propagandatruc: het is ene wordt heel complex gemaakt, en het andere weer heel simpel.

Dat maakt het zo kwalijk dat het Parool dit propagandastuk heeft geplaatst. Het stuk is niet bezig met waarheidsvinding of met opinie. Het is een moedwillig verwarrend stuk bedoeld om een genocide wit te wassen en de waarheid te verhullen. Daarvoor zou geen ruimte moeten zijn.

Als een krant het toelaat dat drogredeneringen worden geplaatst, dan maakt een krant zich medeschuldig aan de verspreiding daarvan. Ook als het een opiniestuk is. Voor verschillende opvattingen is ruimte. Voor klaarblijkelijke leugens en propaganda zou nooit ruimte moeten zijn.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)