Met “Pedro en de kapitein” bood Benedetti hoop en menselijkheid in tijden van repressie (boekrecensie)

Gezien het toenemende politiegeweld in Nederland, de intimidatie van demonstranten en zelfs het volgen van mensen tot aan hun huis, wordt het toneelstuk “Pedro en de kapitein” actueler dan ooit. Hoewel het zich afspeelt in een andere tijd en op een andere plek, spreekt Mario Benedetti’s toneelstuk met verontrustende helderheid over machtsmisbruik door de staat en de stille kracht van verzet.

Mario Benedetti, een toonaangevende stem in de Latijns-Amerikaanse literatuur, presenteert met “Pedro en de kapitein”(1979) een rauw en diep introspectief toneel. Geschreven tijdens de militaire dictatuur in Uruguay, is het een moedig literair gebaar van verzet, dat de brute realiteit van politieke repressie en marteling onder ogen ziet, zonder de hoop en menselijkheid te verliezen.

In een tijd waarin een vage associatie met linkse idealen kon leiden tot arrestatie, marteling of zelfs executie, ging Benedetti de confrontatie met autoritair geweld niet aan met slogans, maar met een gespannen en intieme dialoog tussen twee mannen: een gevangene en zijn ondervrager.

Het stuk is opgebouwd in vier bedrijven, elk gescheiden door een intermezzo dat een nieuwe ronde van marteling buiten het toneel aanduidt. Deze keuze verplaatst de focus van lichamelijk geweld naar psychologische oorlogsvoering. Zo ontstaat een verstikkende sfeer die draait om de emotionele en ideologische confrontatie tussen Pedro, de opstandige gevangene, en de kapitein, die zijn arrogantie maskeert met redelijkheid en controle.

Pedro weigert te spreken en vertrouwt op de stille kracht van weerstand. De kapitein, overtuigd van zijn gezag, raakt langzaam uit balans wanneer zijn pogingen tot dominantie telkens worden beantwoord met vastberaden stilte. Wat volgt is niet alleen een machtsstrijd, maar ook een morele afrekening.

Benedetti vermijdt eenvoudige tegenstellingen. Beide personages zijn kwetsbaar: Pedro is fysiek gebroken maar moreel sterk; de kapitein is machtig maar vol onzekerheden. Hun conflict groeit uit tot een filosofisch duel over moed, angst, ideologie en persoonlijke trauma’s. Pedro’s verzet wordt niet afgebeeld als martelaarschap, maar als plicht – waardig en zonder sentimentaliteit.

Hoewel het stuk diep politiek is, vervalt het nooit in moralisme. Het daagt de toeschouwer uit om na te denken over kracht, macht, en wat het betekent om mens te blijven onder druk. Doordat de marteling buiten beeld blijft, krijgt taal de hoofdrol – als wapen, als schild, en als spiegel van identiteit.

Ondanks het zware onderwerp is het stuk niet zonder hoop. Pedro’s weigering om te breken wordt een stille overwinning – een viering van morele helderheid en menselijke waardigheid. In het aangezicht van ontmenselijking laat Benedetti een sprankje hoop zien: de onwankelbare wil van een man die kiest voor stilte boven verraad.

Decennia later blijft “Pedro en de Kapitein” pijnlijk actueel. Het onthult niet alleen de mechanismen van marteling, maar ook de structuren die dit mogelijk maken. Met een minimalistisch decor en diep emotionele lading biedt Benedetti een krachtige bespiegeling op verzet, macht en de veerkracht van de menselijke geest.

Uitgave in het Engels: “Pedro and the Captain”, Mario Benedetti. Uitgeverij Cadmus Editions, $ 10,95. ISBN: ISBN 0-932274-72-2.

Jean Clamence