Ingrid Michon slaat weer toe: klein wetje, grote censuur

“Burgemeesters moeten kunnen ingrijpen op online berichten die oproepen tot rellen of andere ordeverstoringen. Als een bericht op sociale media een te grote bedreiging vormt, moet die kunnen worden verwijderd. Met dat voorstel komt de VVD”, aldus RTL maandag. Ingrid Michon roert zich weer eens, en wil graag één zinnetje toevoegen aan de Gemeentewet. Een zinnetje met grote consequenties. Niet alleen voor ‘relschoppers’, maar ook voor demonstranten, (online) journalisten, en iedere internetganger.

Michon wil met haar wet een nieuw artikel 173 aan de Gemeentewet toevoegen. Dit artikel zou burgemeesters de bevoegdheid geven om “online berichten” te doen verwijderen, als die zouden kunnen leiden tot een verstoring van de openbare orde.

Wat is precies een bericht? Dat staat in de Memorie van Toelichting. Het gaat dan om geschreven uitingen of afbeeldingen, maar ook gebaren, codewoorden, symbolen, signalen, muziek, “straattaal” of “hondenfluitjes”. Over “hondenfluitjes” later meer.

En wat is openbare orde? Dat wordt door de Memorie heel ruim omschreven. Het gaat om een “ordelijk verloop van het gemeenschapsleven”. Dat is vrij breed, waardoor de burgemeester vrij snel gebruik zal kunnen maken van deze bevoegdheid.

Dus, waar moeten we aan denken? Michon zelf zegt dat het om “rellen’ gaat, maar dat lijkt overbodig. Oproepen tot strafbare feiten is namelijk al verboden onder artikel 131 Wetb. v. Sr. (opruiing). Daar gaat het dus niet (alleen) om.

Een ander doelwit (hoewel ze niet bij naam genoemd worden) is XR. Hoewel een oproep tot demonstratie niet onder deze wet valt, zou een oproep tot een verboden of beperkte (!) demonstratie wél onder deze wet kunnen vallen. Dat is rechtstreeks gericht op XR.

Dat is geen verrassing, want Michon wil al langer het demonstratierecht inperken. Dat probeert ze op meerdere manieren, onder meer door het demonstratierecht zelf aan te pakken, maar nu dus ook indirect door deze uitingen te verbieden.

Maar niet alleen oproepen vallen onder het wetsvoorstel. Volgens Michon kan ook het “moedwillig verspreiden van complottheorieën” leiden tot een verstoring van de openbare orde. Hierbij haalt ze “de casus in Bodegraven” aan.

Het gaat hierbij om het verspreiden van de complottheorie dat er een “satanistisch pedonetwerk” zou bestaan in Bodegraven. Dit heeft geleid tot meerdere doodsbedreigingen, en tot het leggen van ongewenste bloemen bij kindergraven aldaar.

Die berichten verwijderen klinkt dan wellicht terecht, maar de gedachte die erachter schuilgaat kan veel breder worden ingezet. De Memorie zegt in feite: uitingen die ervoor kunnen zorgen dat ándere mensen de openbare orde verstoren, kunnen óók verwijderd worden.

Hiervoor gaan we weer terug naar het “hondenfluitje”, dat volgens de Memorie van Toelichting een verwijderbare uiting zou kunnen zijn. Allereerst moet de burgemeester dus beoordelen wat “voor ingewijden” betekenisvol is. Dat kan heel subjectief zijn.

Een recent voorbeeld is de VS, waar bepaalde tattoos werden gezien als teken dat je lid was van een gang. Terwijl: de symbolen die ze gebruikten waren veelvoorkomend buiten die context, en waren veelal niet met de gangs verbonden.

Of in de Nederlandse context: de leus “From the River to the Sea” wordt door de Nationaal Coördinator Antisemitismebestrijding (NCAB) gezien als een “hondenfluitje”. Kan die leus in bepaalde gevallen worden gezien als een verstoring van de openbare orde?

Daarnaast zou ook een artikel van een online nieuwsplatform tot verstoringen van de openbare orde kunnen leiden. Bijvoorbeeld als een schokkende onthulling over wanbestuur wordt gedaan, wat leidt tot bedreigingen aan het adres van ambtenaren. Is dat artikel dan een bedreiging?

Michon zal zeggen dat het “niet zo bedoeld is” (hoe ongeloofwaardig ook), maar al was dat waar: zij gaat uiteindelijk niet over de uitvoering. Dat is aan de verschillende burgemeesters, en die kunnen héél verschillend denken over wat “openbare orde” precies is.

Bovendien gaat het hier om bestuursrecht, en niet om strafrecht. Strafrecht kent veel strengere eisen voordat iemand veroordeeld wordt. Dit is anders bij bestuursrecht, waar de burgemeester bevoegd is om een besluit te nemen. Ben je het daarmee oneens, moet jij naar de rechter.

Zoals de Memorie ook zegt: de rechter mag alleen toetsen of de burgemeester “in redelijkheid” tot een inschatting kon komen. Dat is bijvoorbeeld zo als de politie een bepaalde inschatting heeft gemaakt, waar de burgemeester op mag bouwen. Dat geeft de politie ook meer macht.

De politie kan ook een voordeel doen met deze bevoegdheid. Zoals gezegd hebben OM en politie een mogelijkheid om via art. 131 Sr. op te treden tegen opruiing. Maar met deze nieuwe bevoegdheid kunnen ze via de burgemeester veel eenvoudiger optreden, zonder veel waarborgen.

Dat is vooral belangrijk in zaken waar OM en politie niet zo zeker zijn van hun zaak bij de strenge(re) strafrechter, maar denken dat ze wel iets langs de lichtere toets van de bestuursrechter kunnen krijgen. Ofwel: detournement de pouvoir (Als een bestuursorgaan bestuursbevoegdheden gebruikt voor een ander doel dan waarvoor ze gegeven zijn. Dat is verboden.).

Dit wetsvoorstel zal enorme effecten hebben op de vrijheid van meningsuiting. Er is geen enkele reden om te denken dat burgemeesters deze bevoegdheid voorzichtig zullen gebruiken. In ieder geval een paar burgemeesters zullen ermee het onderste uit de kan halen.

Veel mensen zullen, vanwege het chilling effect, voorzichtiger worden met uitingen en oproepen, zeker als het gaat om demonstraties of uitingen die kritisch zijn op de gemeente.

Wat kan je doen? Allereerst kan je je mening over dit wetsvoorstel laten horen in de internetconsultatie. De Raad van State zal die reacties gebruiken om het wetsvoorstel te beoordelen. Hoe meer tegengeluid, hoe beter.

Maar belangrijker is om digitale hygiëne op te bouwen. Zorg dat je je boodschap altijd kan blijven uitbrengen, ook al worden bepaalde uitingen verboden. Vooralsnog lijkt deze wet makkelijk te omzeilen met anonieme accounts en verspreiding binnen chats.

Dus laat je vooral niet afschrikken, en laat het je niet van weerhouden om je uit te spreken over het onrecht in de wereld. En zie de fascisten bij de VVD aan voor wat ze zijn.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)