Wordt u toch niet een beetje ongerust?

Vanuit Europa bekijken we de fratsen van de Amerikaanse president Trump met een soort meewarigheid die bevestigt wat we al dachten: de Verenigde Staten zijn eerder een plutocratie dan een democratie; wie genoeg miljarden heeft of genoeg geldmachten achter zich kan scharen kan het tot president schoppen.

24 april, 2025 4 min leestijd

(Foto Graffiti Leake Street, Duncan Cumming, Flickr CC2.0)

Een functie die bovendien zoveel macht verleent aan een individu en een kliek errond dat men voor vergelijkingen naar Noord-Korea moet teruggrijpen. Maar ondertussen, denk ik, wordt onze aandacht afgeleid van ontwikkelingen in de Europese Unie zelf die haaks staan op het beeld van de grootste democratie ter wereld, die overeind blijft niettegenstaande een steeds autocratischer bestuurde wereld. Ik beperk mij tot een aantal voorbeelden die misschien tot nadenken stemmen.

Van enige ‘openbaarheid van bestuur’ is bij Trump geen sprake. Hij regeert per decreet, waarvan men het raden heeft naar de achtergrond, de krachten bij de totstandkoming en de betrokken belangengroepen. De EU daarentegen gaat prat op de ‘transparantie’ in de beleidsvoering, de ‘openbaarheid van bestuur’. Journalisten of belangengroepen kunnen in principe alle documenten opvragen die ze maar willen, met kleine uitzonderingen omwille van veiligheid, privacy of bedrijfsgeheimen; Maar waarom dan schrijven deze week een hele reeks journalisten naar commissaris Šefčovič, verantwoordelijk voor transparantie, waarin ze net de afwezigheid van transparantie aanklagen? Ondertekenaars behoren tot de Europese journalistenvereniging, tot zeer mainstream publicaties als Le Monde, Financial Times, The Guardian, Politico, of tot onderzoeksgerichte groepen als Investigate Europe of Follow the Money. In plaats van een antwoord op vragen naar documenten binnen de vastgelegde termijn van 15 werkdagen moet er maanden, tot zelfs een jaar gewacht worden. De uiteindelijk ‘geopenbaarde’ documenten zblijken dan vaak zodanig bewerkt dat er nauwelijks iets informatiefs overblijft. De beruchte berichtjes tussen Commissievoorzitter von der Leyen en het Covid-vaccin producerende Pfizer werden niet als ‘documenten’ beschouwd en werden dus nooit vrijgegeven… Openbaarheid van bestuur?

De Trump-administratie deporteert mensen zonder enige wettelijke grondslag. Een actueel geval dat voor enige opschudding zorgt betreft Mahmoud Khalil, student aan Columbia University, wiens enige ‘misdaad’ erin bestaat solidariteitsacties met de Palestijnen georganiseerd te hebben. Volgens minister van buitenlandse zaken Rubio gaan Khalil’s “huidige of te verwachten overtuigingen, uitspraken of samenwerkingen” in tegen de belangen van de Amerikaanse buitenlandse politiek. Pure toepassing van staatsterreur dus, maar in Duitsland gebeurt net hetzelfde! Kasia Wlaszczyk is een Pool, een EU-burger dus die zich overal in de EU mag vestigen. Hij woont volledig legaal in Berlijn, maar kreeg in januari een brief van de immigratiediensten stellende dat zijn bewegingsvrijheid in Duitsland ten einde liep wegens betrokkenheid in Palestijns activisme. Hij riskeert op 21 april gedeporteerd te worden. Zijn geval bleek niet alleenstaand: twee Ieren en een Amerikaan kregen gelijkaardige brieven. De enige beschuldiging is dat ze een gevaar vormen voor de openbare orde en de nationale veiligheid. De Duitse en de Amerikaanse Staatsräson lijken hier merkwaardig parallel te lopen!

De rechtsstaat is een ander kroonjuweel uit de kist van Europese ‘waarden’. Wetten en verdragen zijn er om gerespecteerd te worden. Zo is er het antipersoonsmijn-verdrag (Conventie van Ottawa) dat productie, gebruik en opslag van anti-persoonsmijnen verbiedt; slachtoffers zijn voor het overgrote deel burgers, en de nasleep ervan kan zich gedurende decennia laten voelen. Alle EU-lidstaten hebben het verdrag getekend; wat meer is, nog in mei 2024 onderstreept de Raad van de EU (ministerraad) het belang van het verdrag, en herinnert er ondubbelzinnig aan dat “elk gebruik van antipersoonsmijnen overal, altijd en door elke actor volstrekt onaanvaardbaar blijft voor de EU.” Maar wat vernemen we dezer dagen? Estland, Finland, Letland, Litouwen en Polen zijn van plan het antipersoonsmijn-verdrag te verlaten. In een gemeenschappelijke verklaring (Finland uitgezonderd) stellen ze dat “in de huidige veiligheidssituatie het van het grootste belang is om onze defensie te voorzien van flexibiliteit en keuzevrijheid voor mogelijk gebruik van nieuwe wapensystemen, en oplossingen om de verdediging van de kwetsbare oostflank van de NAVO te versterken.” Wat denk je, zal de EU dreigen met niet-uitbetaling van Europese subsidies, zoals in het geval van Hongarije, als een ondubbelzinnig besluit van de EU-Raad met voeten getreden wordt?

Ook weinig geruststellend zijn de nauwe banden tussen de EU en een aantal regimes die – zacht uitgedrukt – geen moer geven om mensenrechten. Er zijn de bevriende regeringen in Noord-Afrika die tegen betaling vluchtelingen buiten de EU houden; de EU knijpt wel een oogje dicht als de ongewensten in de woestijn gedropt worden. En als we het principe “Zeg me wie je vrienden zijn en ik zal zeggen wie je bent” toepassen op onze banden met Israël, blijkt de EU moreel en materieel een genocidaire regering te steunen. Dat regeringen in de lidstaten – niet alleen Orbán, maar ook de Belgische premier De Wever –  doodleuk verklaren dat ze het aanhoudingsbevel tegen Netanyahu & Co uitgaande van het Internationaal Strafhof niet zullen uitvoeren is voor de EU geen issue.

Dit alles lijkt me reden genoeg voor ongerustheid. Het minst geruststellend is misschien wel de vaststelling dat zo weinig mensen ongerust zijn.