Vegan revolution – gedachten over een leus

dinsdag 20 augustus 2024

‘One Solution – Vegan Revolution!’ Die leus zag ik op een spandoek bij de ingang van kampeerterrein Tot Vrijheidsbezinning in Appelscha. Daar vond op 9, 10 en 11 augustus een Animal Liberation Gathering plaats waar ik pakweg een dag en een nacht bij was, en daar zag ik dat spandoek. ‘One Solution – Vegan Revolution!’ Je hoort de leus ook wel eens op demonstraties tegen dierenleed en de uitbuiting van dieren. Wat zou dat betekenen, een vegan revolution? Ik ben daar eens over gaan nadenken en rond gaan kijken op internet om dat denkwerk een paar zetjes te geven.

Een kort kijkje naar ‘vegan revolution’ via de zoekmachine leidt niet tot een groot eureka-gevoel. Belangrijkst zoekresultaat leidt naar veganrevolutie dot nl, een site waarop veganistische recepten staan, en introcuderende tekst waarom je beter veganist kunt worden: voor je gezondheid, voor het klimaat en ja, ook wel voor die arme dieren. Waar de revolutie zit, vertelt de site niet. Vegan revolutie is hier gewoon een reclameslogan, ongeveer zoals je ook revolutionaire deodorant hebt, revolutionaire automodellen en revolutionaire vaatwasmachines. Die recepten zijn daarmee niet onzinnig overigens, maar voor de vraag waar ik antwoorden op zocht is het niet zo ter zake.

Ik heb ‘vegan revolution’ ook even via de zoekfunctie op The Anarchist Library gecheckt. Dat leverde meer op, maar nog steeds geen duidelijk rechtstreeks antwoord. De check leidde niet naar stukken waar het woordenpaar in titels voorkwam, maar wel tot stukken waar het zowel over veganisme als over revolutie ging, in het bijzonder ook naar een paar waardevolle stukken over veganarchy, een begrip waar je veganisme en het streven naar anarchie gecombineerd ziet. Dat komt aardig in de buurt, en het bood me boeiende stof om te lezen en over na te denken. De stukken zelf bespreek ik hier nu verder niet, maar zie de bijbehorende voetnoot.(1)

Terug naar het onderwerp. Vegan revolution dus. Wat kan dat zijn? Je ziet er twee woorden in, maar die kunnen op verschillende manieren verband houden. Is het vooral een vegan revolutie, waarbij de nadruk ligt op het veganistisch karakter van de gebeurtenis of ontwikkeling die als revolutie wordt aangeduid? Is het vooral een vegan revolutie, waarbij de nadruk ligt op het revolutionaire karakter van een gebeurtenis of ontwikkeling waarmee veganisme wordt bevorderd of iets dergelijks? En wat is dat trouwens, een revolutie? Laat ik daar eens mee beginnen.

1. Revolutie?

Revolutie kom je tegen in minstens drie betekenissen. Je hebt de overdrachtelijke, metaforische betekenis: een ontwikkeling die diepgaande verandering heeft teweeggebracht noemen we een revolutie. Zo had je de Industriële Revolutie en de de Neolithische Revolutie. Niemand denkt daarbij aan industriëlen die de barricaden bestegen om een revolutie te maken, of aan neolithische mensen die een guerrilla tegen hun mesolithische voorgangers begonnen om hun macht omver te werpen. ‘Revolutie’ is hier beeldspraak.

De tweede betekenis duidt op een episode van snelle en drastische maatschappelijke veranderingen, een gebeurtenis of reeks gebeurtenissen waarin machthebbers omvergeworpen worden, machtsstructuren grondig overhoop worden gehaald, waarin de maatschappelijke verhoudingen op zijn kop worden gezet door het ingrijpen van grote aantallen mensen die eerst onderworpen waren en nu via opstandige activiteiten aan de onderworpenheid een eind proberen te maken en daarmee die drastische veranderingen in machtsstructuren afdwingen. Als we spreken over de Franse revolutie van 1789-1795, de Russische revolutie van 1917-1921, de Spaanse revolutie van 1936-1937, de Chinese revolutie van 1925-1927 en die van 1949, de Iraanse revolutie van 1978-1979, Nicaraguaanse revolutie van 1979 en ga zo maar door… dan hebben we het over zo’n episode. Historici hanteren het begrip veelal zo. Leninisten bouwen hun hele strategie rond het streven om zo’n revolutie naar de overwinning – zoals zij die zien – te leiden. Maar ook revolutionaire anarchisten hanteren het begrip ‘revolutie’ wel in deze betekenis. Ik ook, waar mij dat zinnig voorkomt, als ik bijvoorbeeld nadenk over de omwenteling-via-volksopstand in Bangladesh die zich in juli en augustus 2024 voltrok. Maar ik ben gaandeweg steeds meer gaan voelen voor de derde betekenis.

Die derde betekenis is verwant aan de tweede maar ziet niet een eenmalige gebeurtenis maar een permanente strijd om verhoudingen van overheersing en onderwerping uit te dagen en omver te werpen en te vervangen door verhoudingen van vrijwillige samenwerking van gelijkwaardige deelnemers aan de samenleving. Als anarchisten het begrip ‘revolutie’ als iets positiefs hanteren, dan is het heel vaak in deze betekenis. Niet als kortstondige episode dus, maar als een permanent proces van bevrijding, als een project waar we ons voor inzetten maar wat niet noodzakelijkerwijs ooit ‘verwezenlijk’ wordt via De Overwinning (al is het niet verboden om daarop te hopen).

Dit is denk ik, voor anarchisten en aanverwante strijders voor vrijheid, solidariteit en gelijkwaardigheid, de meest hanteerbare betekenis van het woordje ‘revolutie’. Het wijst op de noodzaak van een drastische, kwalitatieve en in die zin revolutionaire breuk tussen de huidige orde en de soort verhoudingen waar we naar streven, zonder dat we ons bij voorbaat vastleggen op het tempo van de overgang en de duur die de overgang in beslag neemt. De revolutie is continu gaande, en de grote episodes die we bijvoorbeeld als Franse en Russische revolutie aanduiden, verschijnen hier als explosieve intense versnelling van een proces dat er aldoor al was, en dat na die versnelling ook door gaat, minder opvallend, trager maar niet minder revolutionair. Misschien is de revolutie in Bangladesh alweer voorbij, al denk ik dat er nog een tweede ronde in zit. Ook na die revolutie-als-episode zal de revolutie-als-proces echter in Bangladesh alleen maar van vorm en tempo zijn veranderd, maar geenszins zijn verdwenen.

2. Vegan?

Tot zover even dat begrip ‘revolutie’. Nu dat andere woord uit de leus: ‘vegan’, oftewel veganist, veganistisch. Wat betekent het als we een revolutie willen die vegan is, zoals die leus het zegt? Maar eerst: hoezo, vegan? Veganisme is het streven om niets te eten, te drinken of anderszins te gebruiken waarvoor dieren gebruikt, gevangen en/of gedood zijn. Geen dieren doden tenzij uit zelfverdediging, geen dierenleed voor menselijke consumptie, tenzij het voor het pure overleven echt niet anders kan. Geen vlees, vis, kip, ei, zuivel in ons eten en drinken. Geen leer in ons schoeisel, geen wol in onze kleding.

Er zijn verschillende redenen voor de keus om dierlijke producten te boycotten zoals veganisten dat doen. Er is het klimaat: de productie van voedsel op dierlijke basis – veehouderij dus – levert een aanzienlijke bijdrage aan de uitstoot van broeikasgassen, zowel CO2-uitstoot als methaan. Er is de ontbossing – en daarmee de sloop van natuurlijke CO2-opslag – die ruimte moet maken voor veehouderij en de verbouw van mais en soja, er is de enorme hoeveelheid mest en water die deze verbouw vereist, er is de lading van broeikasgas methaan dat koeien uit hun magen burpen. Er is de verspilling, inherent aan veehouderij: in plaats van planten meteen om te zetten in voedsel wordt het aan dieren gevoerd die het slechts zeer gedeeltelijk in vlees en melk omzetten, maar een aanzienlijk ander deel ervan benutten om zelf in leven te blijven.

Stoppen met de productie van dierlijk voedsel bespaart enorme arealen land die dan voor plantaardig voedsel kunnen worden gebruikt, of aan de natuur zelf – en dus bijvoorbeeld aan bossen die veel CO2 uit de atmosfeer halen en houden – kan worden gelaten. Overschakelen naar plant based voeding is nodig om veel van het leven op aarde te redden en dat leven ook voor mensen en samenlevingen enigszins draaglijk en plezierig te houden. Het is tragisch maar ook tekenend dat officiele instanties als het FAO, de Wereld Voedselorganisatie van de VN, nog steeds weigeren om het eten en de productie van dierlijk voedsel als noodzakelijk blijven verdedigen.(2)

Maar plant based is nog niet helemaal hetzelfde als veganistisch. Het gaat veganisten doorgaans om het terugdringen van dierenleed, om de weigering om bij te dragen aan het uitbuiten, misbruiken, gevangen houden en doden van dieren omdat dieren net zo veel recht hebben om een waardig en mooi leven als de diersoort die we ‘mens’ noemen. Veganisten weigeren om klant te zijn van een bedrijfstak die dieren vangt, opsluit, fokt, kweekt, misbruikt en doodt ter wille van consumptie en doorgaans winstbejag. Veganisten brengen daarmee feitelijk een permanente boycot in de praktijk.

Veel veganisten hanteren hierbij het inzicht dat mensen als soort niet in morele zin superieur zijn aan andere dieren, aan andere levensvormen. Speciesisme – de ene soort (doorgaans de mens) superieur achten en meer waarde toekennen dan andere soorten – is een vorm van hiërarchie en leidt tot onderdrukking van al die andere dieren. Veganisten willen daar niet aan meedoen en boycotten daarom vlees, vis, zuivel, wol en leer. Veganisten – niet allemaal, maar velen wel – kiezen principieel tegen dat speciesisme en zijn daarmee feitelijk antispeciesist.

3. Vegan revolutie!

Maar hoezo dan een vegan revolutie? Gaan veganisten samen een grote opstand beginnen, en daarmee de veehouderij en alles wat daar uit voortvloeit – van slachthuizen tot leerlooierijen, van visrestaurants tot en met jachtverenigingen, en natuurlijk de bio-industrie als zodanig – stilleggen en ontmantelen, uiteraard na het bestormen van de Bastille van Boxtel, oftewel de hoofdvestiging van slachtbedrijf Vion? Ik vind het prima, maar ik denk dat we de leus ‘vegan revolution’ best iets breder kunnen duiden. Laten we daartoe de eerder genoemde betekenissen van het woord ‘revolutie’ nog eens nalopen en kijken hoe dat past.

Er is om te beginnen die revolutie als beeldspraak, als aanduiding van een ingrijpende maatschappelijke ontwikkeling. Je zou de omschakeling – wereldwijd – naar een volledig plant based voedings- en consumptiepatroon best als zo’n soort verandering kunnen zien. De oproep tot een vegan revolutie is dan feitelijk een oproep om veganist te worden en de strijd aan te binden met het op dierlijke grondstoffen gebaseerde huidige consumptiepatroon, en van de productiesectoren – Big Meat, Big Dairy, Big Fish, you name it – die dat consumptiepatroon draagt. Dat lijkt me een zinnige, maar wel heel erg algemene betekenis van de leus.

Het feit dat in de leus de woordjes ‘vegan revolution‘ voorafgegaan worden door de woordjes ’one solution’ verraadt echter dat er toch iets scherpers op het spel staan. De leus is natuurlijk een variatie op het welbekende ‘One solution – Revolution!’ waarmee wel degelijk revolutie in de meer letterlijke betekenis wordt bedoeld: de omverwerping van de bestaande orde die we nodig vinden en daarom nastreven. Bij ‘One Solution – Vegan Revolution’ denk ik daarom wel degelijk ook aan een revolutie in de meer letterlijke zin. Maar dan meer in versie drie van het word dan versie twee. Vegan revolution dus, niet zozeer als eenmalige kortstondige episode – ‘de Vegan-Revolutie in Nederland, 2026’ – maar veeleer als een continu project, als een proces waarin we actief de uitbuiting, onderdrukking en onderwerping van niet-menselijke dieren aanvechten vanuit een antispeciesistische houding en via een keus voor een veganistisch leefpatroon (waarbij opgemerkt mag worden dat niet elke veganist het antispeciesisme omarmt, en niet elke antispeciesist veganist is).

Deze insteek past uitstekend bij hoe veel anarchisten sowieso de wereld willen veranderen. We zijn tegen hiërarchie, opgelegde autoriteit en de onderdrukking, uitbuiting en onderwerping die daaruit voortvloeit. We zijn daarom anti-autoritair en tegenstanders van elke staat; we zijn daarom antikapitalistisch; we zijn daarom tegenstanders van patriarchaat en van kolonialisme en de diverse uitvloeisels daarvan; dat we ook tegenstander zijn van speciesisme en het daaruit voortvloeiende dierenleed, past hier uitstekend bij. Hiermee krijgt ‘vegan revolution’ een plek in een groter geheel: het duidt op een dimensie van de alomvattende revolutie-als-proces waarin onderdrukten en zij die solidariteit met onderdrukten uitdragen, sowieso gewikkeld zijn in de strijd tegen alle onderdrukkingsvormen en het systeem waarin en waaruit die vormen bestaan. Vegan revolutie is nodig vanwege dat inzicht: niemand is vrij als niet iedereen vrij is. Dit ‘niemand’ en die ‘iedereen’ slaan dan op alle dieren, op alle levensvormen, niet exclusief op dieren van de menselijke soort.

Daarmee kunnen we ook in beeld krijgen hoe dat kan werken,dat idee van vegan revolutie: eigenlijk net als allerlei andere vormen van opstand en verzet die in combinatie de revolutie-als-proces vormen. We kunnen demonstreren voor dierenvrijheid en tegen slachthuizen, zoals we dat voor andere verworvenheden en tegen andere onderdrukkingsvormen doen. We kunnen luidruchtig demonstratief protesteren voor de ingang van restaurants waar foie gras – ganzen-of eendenlever,, via dwangvoeding geproduceerd – op het menu staat. Of waar ze kreeften levend koken om e ze vervolgens als delicatesse te serveren.

We kunnen ons veganisme kracht bij zetten op onze werkplek en onze onderwijsinstelling. Bijvoorbeeld door te eisen dat kantines in fabriek, kantoor, universiteit en school minstens een veganistische optie op het menu hebben waar dat nog niet zover is. Waar dat al bereikt is, kan de inzet omhoog, totdat plant based eten en drinken de norm wordt en het eten van dierlijke voeding de uitzondering. Hoe je zoiets bereiken kunt? Met welbekende actiemiddelen: picketlines en demonstraties bij de kantine, boycotacties, maar bijvoorbeeld ook stakingen. Ik zou niet weten waarom arbeiders die een nieuwe cao aan het bevechten zijn, daarin niet ook het streven naar een veganistisch aanbod in de bedrijfskantines mee kunnen nemen.

Bij al dit soort actievormen hoort: uitleggen waarom, mensen informeren en motiveren. De inzet is dan niet: mensen verbieden om nog vlees te eten. De inzet is: een plant based voedingspatroon eenvoudig, aannemelijk en vanzelfsprekend maken, de drempel daarheen verlagen, ja wegvagen en daarmee de diervernietigingsindustrie die Big Agro maar al te vaak is, stelselmatig helpen ondermijnen. De inzet is ook: het idee dat dieren producten zijn voor ongebreideld menselijk gebruik systematisch tegenspreken en de greep van dat idee slopen. Dit is antispeciesisme in actie.

Natuurlijk zijn er heel andere types van actie denkbaar en goed, van het wildere en veelal illegale soort. Wat met gevangenissen kan – openbreken, de gevangenen vrijlaten en het gebouw aan de vlammen prijs geven of ombouwen tot iets vriendelijkers – kan in principe ook met nertsfokkerijen en slachthuizen. Apparatuur en infrastructuur waarmee dieren kapot worden gemaakt, kan zelf vaak ook kapot, en saboteren kun je leren. Ook dat is antispeciesisme in actie.

Daarmee kom ik aan het eind van dit verhaal. Houdt de leus, het pleidooi voor ‘vegan revolutie’ stand? Wat mij betreft wel. Nee, een leus is nooit exact raak. Een leus is een behapbare klinkende maar nooit heel nauwkeurige samenvatting van wat nodig is. Zo is het wellicht beter om van ‘antispeciesistische revolutie’ te spreken: dat benoemt preciezer het onderdrukkingsstelsel waartegen veganisten zich veelal richten. Maar ja, ‘vegan revolutie’ bekt wel een heel stuk beter…

En wat met die woordjes ‘vegan revolution’ – wat onnauwkeurig maar toch best raak – wordt aangeduid, dat is iets zinnigs. Er zit het inzicht in dat veganisme zo noodzakelijk en terecht is dat er inzet, juist ook revolutionaire inzet, voor nodig is. Er zit het inzicht in dat revolutie, als permanente strijd tegen onderdrukking, de niet-menselijke dieren bepaald niet over het hoofd hoort te zien.

Maar dat antispeciecisme is maar beter niet het enige onderwerp waar revolutionairen zich mee bezig houden. Want een eind aan misbruik en onderwerping en uitbuiting van dieren vereist meer dan allemaal veganist worden. Het vereist een eind aan een wereld die de dingen en de abstracties, het geld en de macht en de functionarissen die in en via deze abstracties heersen, op de troon heeft gehesen van waar ze heersen over de dieren, de menselijke dieren niet uitgezonderd. Het vereist, inderdaad, een revolutie – die allang is begonnen.

Noten:

(1) De stukken zijn:

Brian Dominick, ‘Animal Liberation and Sopcial revolution – a vegan perspective on anarchism or an anarchist perspective on veganism, with a preface by Joseph M. Smith’, 1997, gevonden via https://theanarchistlibrary.org/library/brian-a-dominick-animal-liberation-and-social-revolution

subversive energy, ‘Beyond Animal Liberation’, 2021, gevonden via https://theanarchistlibrary.org/library/subversive-energy-beyond-animal-liberation

ziq, ‘Fuck Your Red Revolution – Against Ecocide, Towards Anarchy’, 2019, gevonden via https://theanarchistlibrary.org/library/ziq-fuck-your-red-revolution-against-ecocide-towards-anarchy

Op al deze stukken is flink wat aan te merken, en ze staan ook flink haaks op elkaar. Van allemaal valt echter wat te leren.

(2) Zie bijvoorbeeld ‘FAOdraft report backs growth of livestock industry despite emissions’, Climate Home News, 14 augustus 2024, https://www.climatechangenews.com/2024/08/14/fao-draft-report-backs-growth-of-livestock-industry-despite-emissions/

Peter Storm