Oorlog Oekraïne (3): in Oekraïne en in Nederland

woensdag 30 april 2025

Deel drie van een drieluik. Het slot, dus 🙂

De strijd tegen de Russische bezetters woedt dus volop – en daarbij vecht de Oekraïense staat aan dezelfde kant vecht als anarchisten en andere linkse radicalen. Maar intussen is dus ook ook de politieke en sociale strijd tegen die Oekraïense staat en haar heersers aan de orde. Geen vrede met die staat, juist ook niet in oorlogstijd. Zelfs niet als sommige anarchisten tot het leger van die staat toetreden zonder er dus vrede mee te sluiten.

Waar mensen in Oekraïne staken, actie voeren tegen corruptie, neoliberale arbeidswetten aanvechten, dienstweigeren, vluchten en andere mensen helpen vluchten omdat ze niet willen of kunnen vechten, en ja, ook muiten tegen despotische officieren en dergelijke…. daar kiezen anarchisten ook een kant – en dat zal niet de kant van die despotische officieren, corrupte functionarissen, asociale ondernemers en voorvechters van neoliberale wetgeving zijn. Het hoeft elkaar niet helemaal te bijten ook. De een, overtuigd van de noodzaak, vecht tegen de Russische bezetter. De ander helpt de slachtoffers van de oorlog, door bombardementen en invasie verdreven mensen. Weer een ander vecht voor sociale verworvenheden en vrijheden in Oekraïne, terwijl nog weer een ander poogt in het door Rusland bezette deel ervan iets van verzet gaande te houden. Het kan naast elkaar en in kritische maar solidaire verbondenheid met elkaar bestaan.

Anarchisten in bijvoorbeeld Nederland hebben andere keuzes te maken. Rond wapenleveranties vooral, maar ook rond vluchtelingen. Oekraïne houdt stand tegen Rusland, in de allereerste plaats door de motivatie van een bevolking die snapt dat een Russische bezetting, onderwerping en inlijving tot elke prijs dient te worden voorkomen. Oekraïne wordt daarin gesteund door grote hoeveelheden Westerse militaire steun. Waar die weg zou vallen, zou Rusland wel eens heel snel verregaand de overhand kunnen krijgen, met rampzalige gevolgen. Dat stelt antimilitaristen – en dus anarchisten – voor lastige vragen. Natuurlijk is wapenhandel verfoeilijk: winstbejag via wapenproductie is weerzinwekkend. Campagnes tegen bewapening, tegen wapenhandel in het algemeen, zijn een prima zaak, waar ze precies dat weerzinwekkende ervan onderstrepen. Zulke campagnes kunnen helpen om de vanzelfsprekendheid van het militarisme te onderstrepen. En als ze vaart krijgen en de wapenhandel en -productie echt beginnen te dwarsbomen, maken ze het juist ook bezetters en agressors moeilijker om hun gang te gaan.

Campagnes tegen specifiek de wapenleveranties richting Oekraïne zijn echter een heel andere zaak. Dat geldt zowel op symbolisch als op praktisch niveau. Roepen dat Nederland, de EU, de NAVO, geen wapens moeten leveren aan Oekraïne komt neer op: Oekraïners vertellen dat ze het tegen Rusland zelf maar moeten uitzoeken. Het is zeggen: het kan ons niet schelen dat Oekraïne bezet, gelijkgeschakeld, deels uitgemoord wordt door Poetins fascistenlegers. Oekraïne bezet of niet? Ons is het om het even. Ik vind dat een onverteerbare boodschap.

Dit vertaalt zich ook op praktisch niveau. De toch al aanzienlijke kans dat Oekraïne de oorlog verliest – en haar onafhankelijkheid, en dat de mensen die er wonen hun vrijheid nog verder kwijtraken – groeit als de wapenhulp aan dat land wordt afgesneden. Wapensteun aan Oekraïne stopzetten is geen vorm van militaire afzijdigheid, maar van eenzijdig militair ingrijpen – aan Russische kant. Een pleidooi daarvoor valt niet te verkopen als een pleidooi voor ‘non-interventie’, maar is in feite een pleidooi voor indirecte interventie aan de zijde van Rusland. Met antimilitarisme heeft het niets te maken. Het is een keus om het ene militarisme niet te weerstreven door een ander militarisme te steunen. Het is een keus binnen en niet tegen de militaristische orde. Alleen als een Russische overwinning te verkiezen zou zijn boven een Oekraïense, of zelfs boven een patstelling, is zoiets enigszins verdedigbaar. Ik hoop echter aannemelijk gemaakt te hebben dat een Russische overwinning volstrekt geen acceptabele uitkomst is.

Dit geldt ook waar – zoals in vredeskringen veelal gebeurt – een afwijzing van wapensteun aan Oekraïne gecombineerd wordt met een oproep tot vredesonderhandelingen. Oekraïne tot onderhandelen bewegen is Oekraïne onder druk helpen zetten om aan de Russische ambities tegemoet te komen. Oekraïne ook nog eens onder druk zetten door te dreigen met stopzetting van wapensteun als het niet meewerkt is; de Russische machtspolitiek ter wille zijn. Het is overigens precies wat Trump momenteel aan het doen is, voor zover dat door de wilde zwenkingen van diens retoriek tenminste nog waarneembaar is. Zolang volledige terugtrekking uit alle door Rusland bezette gebieden – jazeker, ook de Krim – voor Rusland niet eens bespreekbaar is, valt er gewoon heel weinig te onderhandelen. Druk op Oekraïne uitoefenen om zich bij dat Russische veto neer te leggen is: Rusland helpen.

De Westerse wapensteun aan Oekraïne loop ik dus nu even liever niet voor de voeten. Daar volgt echter niet uit dat het nodig is om tot zulke wapensteun – of zelfs de uitbreiding ervan – op te gaan roepen. NAVO, EU, Nederland: ze leveren wapens aan Oekraïne. Ze doen dat echter om eigen, machtspolitieke en propagandistische redenen. En de achterliggende politiek van NAVO-staten is helemaal geen steun waard. Een Westerse invloedssfeer waarbinnen Oekraïne een voorpost tegen Rusland en China vormt is net zo min wenselijk als een Oekraïne die koloniaal door Rusland wordt onderworpen. Dat Westerse wapensteun Oekraïne momenteel helpt om dat koloniale lot te helpen verhinderen, is meegenomen. Maar dat is het dan ook. We hoeven – ook als we er voor kiezen die steun nu even niet te dwarsbomen – als anarchisten echt geen verantwoordelijkheid te gaan nemen voor het Westerse oorlogsbeleid. Waar Westerse landen de wapenhulp aan Oekraïne afbouwen, kunnen we daar schande van spreken: het is Rusland helpen. Maar laten we vooral een ander punt niet vergeten. De afhankelijkheid van Westerse militaire hulp is zelf helemaal niet zo gezond. Er is een betrouwbaarder bondgenootschap denkbaar: tussen vrijheidsstrijders in Oekraïne en solidariteitsactivisten – waaronder anarchisten – elders. Ook hier in Nederland. Tanks leveren kunnen we niet. Inzamelen voor drones lukt al wel, evenals voor allerlei humanitaire hulp.(1)

We hoeven dus al helemaal geen adviseurs van de NAVO en/of haar lidstaten te worden. Sterker: argwaan een afwijzing jegens dat oorlogsbeleid en de Europese bewapeningspolitiek zijn op hun plek. Momenteel lanceren Europese staten, ook Nederland, miljarden verslindende bewapeningsprogramma’s. Ze verkopen die aan de bevolking met verwijzing naar het Russische gevaar. Als we ze niet in Oekraïne tegenhouden, vallen ze morgen Litouwen en Moldavië binnen, overmorgen Polen en Finland, en voor je het weet staan ze in Westervoort, Venlo en Coevorden. Dus moet er bewapend worden, dus moet de dienstplicht weer ‘bespreekbaar’ worden, en ga zo maar door.

Het is propaganda, misbruik van de Oekraïense narigheid voor Westers militaristisch en imperialistisch gewin.(2) Oekraïne is niet gebaat bij een enorm herbewapeningsprogramma dat pas over vijf of tien jaar daadwerkelijk tot flink grote militaire gevechtskracht van Europa leidt. Oekraïne heeft nu die spullen nodig, over tien jaar hoeft het niet meer. De enorme herbewapeningsprogramma’s waar Europa aan begint, gaan niet over Oekraïne, en ook niet over de verdediging van Europese staten tegen Russische invasies. Die programma’s gaan over twee dingen. Enerzijds: de VS geruststellen dat Europa voldoende aan haar militaire verdediging bijdraagt, zodat de VS Europa misschien toch niet laat vallen en zich weer als NAVO-bondgenoot gaat opstellen. Anderzijds: voorbereid zijn op ene situatie waarin dat niet gebeurt, en Europa dus zelfstandig als mogendheid zal ‘moeten’ functioneren. In beide scenario’s speelt de Russische dreiging vooral een rol als boeman, als propagandamiddel.

Rusland zelf is bij dit alles vooral een zijtoneel. De Russische Federatie is niet half de immense dreiging die Westerse beleidsmakers er momenteel graag van maken in hun zoektocht naar een excuus voor hun bewapeningspolitiek. De Russische Federatie staat onder druk, van buitenaf en van onderop, en die druk groeit naarmate de oorlog maar uitzichtloos voortsleept. Ze mag ergens blij zijn als die de komende vijf jaren niet implodeert, haar resterende koloniën kwijtraakt en weer wordt wat het ooit was: Moskovië, maar dan geen vorstendom meer, al weet je dat bij Poetin ook niet zeker. Het is dan wel te hopen dat de implosie vooral de vorm aanneemt van bevrijdende omwentelingen van onderop – ook in en om Moskou zelf! – , als de vestiging van vrije zelfbestuursstructuren, en niet van een reeks militaire conflicten met rechtse machtsgrepen als uitkomst, met Westerse mogendheden als mederegisseurs. Want dat Poetin elke opstand wegzet als door de CIA gestuurde kleurenrevolutie betekent helaas ook weer niet dat CIA-operaties om opstanden te manipuleren niet bestaan.

Terug naar Europa als machtsblok. Een Europese militaire supermacht zal andere dingen te doen hebben: haar invloed doen gelden in Afrika, als opvolger van de Franse, Britse en Belgische en Duitse koloniale rijken bijvoorbeeld. Als het een rol tegenover Rusland krijgt, dan niet als wankele verdedigingslinie, maar volop in de aanval. In een keurig liberaal-democratisch jasje, totdat de fascisten de EU helemaal hebben overgenomen althans. De werkelijke dreiging die ook nu al van fascistisch Rusland uit gaat wordt met al die wapens niet bestreden. Die dreiging is politiek van aard – en dezelfde regeringen die al die wapens willen, werken met hun tegemoetkomendheid jegens of medewerking aan extreem rechts beleid – anti-vluchtelingen, anti-migratie – precies die invloed in de hand.

En stel je even voor. Straks hebben Frankrijk en Duitsland vanwege die bewapeningsprojecten drie keer zoveel kanonnen, raketten, bommenwerpers, tanks en drones dan nu – en vervolgens vallen Duitsland en Frankrijk in handen van hun plaatselijke pro-Russische fascistenpartijen, AfD en RN (Le Pen). Dan heb je dus Europa bewapend ‘tegen Rusland’ om daarmee vervolgens Rusland een enorme machtsversterking te hebben gegeven. Maar ook zonder dit scenario geldt: een militarisering van Europa is een gevaar, geen oplossing, geen vrijheidsbrenger. Weg er dus mee. En laten we niet accepteren dat de terechte Oekraïense zorg over Russische overheersing wordt misbruikt in een heilloos Europees militaristisch project.

Tijd om dit verhaal eens af te ronden. Dat doe ik in de vorm van een paar stellingen die wat mij betreft uit het bovenstaande voortvloeien.

1. Rusland voert tegen Oekraïne en haar bevolking een koloniale oorlog met als doel het land te onderwerpen en te bezetten, en haar bevolking gelijk te schakelen, te russificeren dan wel de dood in te jagen. Om antikoloniale redenen verdient Rusland het dus voluit om deze oorlog te verliezen, helemaal.

2. Rusland is een fascistische macht, en vormt gaandeweg de spil van internationale fascistische machtsvorming. Dat geldt niet op soortelijke manier voor Oekraïne. Verzwakking van die Russische fascistische macht is, zoals verzwakking van elk fascisme, een antifascistisch belang. Ook daarom verdient Rusland voluit een volslagen nederlaag.

3. De oorlog is niet symmetrisch. Oekraïne probeert het Russische militair potentieel uit te schakelen, Rusland probeert de Oekraïense samenleving van de kaart te vegen. Ook dit wijst in dezelfde richting: een Russische nederlaag is veruit te verkiezen.

4. Punten 1, 2 en 3 maken de strijd tegen de Russische invasie een rechtmatige strtijd. Zoals Palestijnen – jazeker, ook Hamas-strijders – volstrekt in hun recht staan waar ze de Isarelische bezetting bestrijden, zo staan Oekraïners – jazeker, ook regeringssoldaten – volstrekt in hun recht waar ze de Russische bezetting bestrijden. De situaties zijn niet identiek. Maar in beide gevallen is er sprake van terecht verzet tegen overheersing en bezetting.

4. Als anarchisten kunnen we aan de Russische nederlaag bijdragen:

a. door in de landen waar we actief zijn het fascisme – en daarmee een breekijzer van Russische invloed – te bestrijden

b. door initiatieven om Oekraïne van wapensteun te beroven en druk op Oekraïne om Rusland tegemoet te komen van de hand te wijzen en er niet aan mee te werken

c. door vluchtelingen uit Oekraïne – net als alle andere vluchtelingen! – te ondersteunen en hun adequate opvang te helpen verdedigen, juist ook als NAVO-staten niet langer Oekraïne hypen als bondgenoot.

d. door rechtstreekse solidariteit aan anarchistische/antiautoritaire netwerken in Oekraïne te bieden, zowel voor het steun aan oorlogsslachtoffers, verdrevenen en dergelijke als aan inzamelingen om anarchisten aan het front van bescherming en wapens te voorzien.

Daarmee laten we tegelijk manieren zien om tegen de Russische bezetting en overheersing op te staan, zonder dat we het Oekraïense militarisme voluit en het Westerse militarisme zelfs maar enigszins hoeven te ondersteunen. Want ook in Oekraïne is vrijheid en solidariteit net iets te belangrijk om aan de staat en haar steunpilaren over te laten.

Noten:

(1) Zie bijvoorbeeld de campagne ‘Fundraiser for 15 kamikaze and 5 air defense drones’ van SOlidarity Collectives, https://www.solidaritycollectives.org/en/campaign/fundraiser-for-15-kamikaze-and-5-air-defense-drones/

(2) zie hierover ook Simon Pirani, ‘Support Ukrainian resistance – not monstrous rearmament plans´, People and Nature, 28 maart 2025, https://peopleandnature.wordpress.com/2025/03/28/support-ukrainian-resistance-not-monstrous-rearmament-plans/ Pirani is een scherpzinnnig anti-autoritair socialist.

Peter Storm