Kleinburgerlijke angst: waarom liberalen met fascisten in zee gaan

Volgens econoom en jurist Antonie Kerstholt is het “sprookje van de hypotheekrenteaftrek” uit. Daarmee loopt hij enorm op de zaken vooruit. Voor de VVD is er een uitweg: een extreem-rechtse coalitie.

Allereerst een uitleg van de hypotheekrenteaftrek, voor wie (net als ik) geen koophuis kan betalen. De hypotheekrenteaftrek is een regeling waardoor mensen met een hypotheek de afbetalingen van hun rente mogen aftrekken van hun belastbare inkomen.

Dat betekent dat als je in een maand 3.000 euro belastbaar inkomen verdient, en je betaalt 500 euro aan hypotheekrente, dan doet de belastingdienst alsof je maar 2.500 euro hebt verdiend. Daardoor krijg je een paar honderd euro per maand terug van de belastingdienst.

(Dit is overigens een slecht voorbeeld; om een hypotheek van 300.000 euro te betalen moet je tegenwoordig een bruto maandinkomen van ongeveer 5.500 euro per maand hebben.)

Is dat fijn voor huizenbezitters? Niet bijzonder, want door de aftrek kunnen kopers dus meer rente “veroorloven”, waardoor ze simpelweg meer geld kunnen lenen om een woning te kopen. Daardoor kunnen makelaars meer geld vragen en worden huizen duurder.

En daarnaast: huurders (zoals ik) hebben helemaal geen recht op een hypotheekrenteaftrek. Omdat ik in de geliberaliseerde sector woon krijg ik helemaal geen overheidssteun om mijn huur te betalen. Dat maakt de kloof tussen rijk en arm dus alleen maar groter.

Volgens Kerstholt is het einde van de hypotheekrenteaftrek “onvermijdelijk’ geworden, aangezien veel deskundigen het systeem als onhoudbaar zien. Ook veel politieke partijen willen de hypotheekrenteaftrek afschaffen. Valt daarmee écht het doek voor de hypotheekrenteaftrek?

Dat denk ik niet. Kerstholt noemt partijen die vóór afschaffing zijn, maar er zijn ook partijen faliekant tegen. De VVD, natuurlijk, maar ook PVV, BBB, JA21 en FvD willen de hypotheekrenteaftrek behouden. In de laatste peilingen zijn 66 zetels vóór en 64 tegen afschaffing.

Waarom zijn al die rechtse partijen tegen afschaffing van de hypotheekrenteaftrek? Dat is heel eenvoudig: eigenbelang. Al die huiseigenaren met een hypotheek hebben baat bij dat fiscale extraatje per maand. Zij worden bang gemaakt dat “links” het komt “afpakken”.

Die angst is makkelijk aangepraat. Angela de Jong schreef er deze week nog een column over, waarin ze zichzelf als welvarende huiseigenaar vergeleek met de toeslagenouders, die door de belastingdienst geheel werden kaalgeplukt.

Dit is een paradox die zich ook voordoet bij zogenaamde “ondernemers”. Huiseigenaren en ondernemers zijn in Nederland politiek machtige groepen. Daarom wordt er meer naar hun problemen geluisterd. Waardoor hun gezeik ook eerder in het nieuws komt.

Wat gebeurt er als een groep die al jaren bevoorrecht wordt, plotseling iets in zou moeten leveren? Dan verdedigen ze zichzelf hardvochtig. Geen wonder dat de VVD zich gedwongen voelde om de hypotheekrenteaftrek een breekpunt te maken.

Dat past perfect bij de PVV. Hun strategie als partij is altijd geweest om de schuld van alle problemen die veroorzaakt worden door ongelijkheid, neer te leggen bij zondebokken als vluchtelingen, migranten en moslims. En natuurlijk: “de linkse elite”.

Dus als het na de verkiezingen erop aankomt, waar denk je dat de VVD mee gaat samenwerken GroenLinks/PvdA, CDA en D66? Die door de VVD als gevaar voor de middenklasse worden afgeschilderd? Of de PVV, die niet de hypotheekrenteaftrek maar de rechtsstaat wil afschaffen?

“Maar de VVD heeft samenwerking met de PVV uitgesloten!” En Omtzigt sloot in 2023 een kabinet met de PVV uit, om na de verkiezingen toch maar met ze in zee te gaan. “Over hun schaduw heenstappen”, noemden ze dat.

Yeşilgöz zal diezelfde keuze prima weten te verkopen als “verantwoordelijkheid nemen”. Zeker als ze die keuze aan het partijcongres gaat voorleggen, in bewoordingen als: “willen jullie liever de hypotheekrenteaftrek afschaffen of met de PVV regeren?”

Dat hoeft overigens geen meerderheidskabinet te zijn. De VVD heeft de meerderheid in de ministerraad, en heeft daarom een belangrijke stem in hoe een mogelijk toekomstig minderheidskabinet eruit kan zien.

Daarnaast duurt het nog anderhalve maand voor er überhaupt verkiezingen zijn. In die tijd kan nog veel gebeuren. Een VVD-PVV-JA21-BBB-kabinet komt volgens sommige peilingen nog maar een paar zetels tekort voor een meerderheid.

Daarmee is het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek zeker geen voldongen feit. Sterker nog, het politieke enthousiasme over het afschaffen van de hypotheekrenteaftrek zal voor de VVD juist meer reden zijn om met extreem-rechts in zee te gaan.

En dit is nog maar één onderwerp. Of het nu gaat om klimaatpolitiek, privacy, overheidsmacht, het demonstratierecht… Maar ook om racisme en zogenaamde “woke”; de Nederlandse middenklasse is immers grotendeels wit. Overal is de PVV voor de VVD een perfecte bondgenoot.

Het is dan ook niet vreemd dat de VVD zo hard probeert om partijen als GL/PvdA en CDA in een even kwaad (of zelfs kwader daglicht) te zetten als de PVV. Dat maakt de uiteindelijke samenwerking met de PVV waarschijnlijk makkelijker te slikken.

En het zou niet de eerste keer zijn dat een angst vanuit de middenklasse voor parlementair linkse politiek zou leiden tot een bondgenootschap tussen liberalen en extreem-rechts. Dit is ook het verhaal van de opkomst van nazisme in de Weimarrepubliek.

Politiek is een machtsstrijd. Het is geen technocratische discussie over het beste beleid, of een gezamenlijk project naar een eerlijkere wereld. Politiek als iets anders zien dan een machtsstrijd is gevaarlijk; het maakt ons vatbaar voor het onderschatten van de tegenstander.

Dit gaat over de hypotheekrenteaftrek, maar ook over het te vroeg afschrijven van Wilders en de PVV. Er wordt gedaan alsof zijn politieke carrière zo goed als voorbij is, maar veel seinen zeggen juist het tegenovergestelde.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)