Kenia’s Derde Bevrijdingsbeweging

Kenianen willen fundamentele verandering. Op 25 juni 2024, nu ruim een jaar geleden, deed de bevolking van Kenia een greep naar de macht. Ze beriep zich daarbij op de grondwet van 2010 die beloofde van Kenia een open en democratische samenleving te maken. De opstand was ongekend in omvang en kracht, trok de aandacht van de hele wereld en drong de regerende partij van president William Ruto in de verdediging.

Tijdens de grootste landelijke protesten sinds bijna twintig jaar bestormden jonge Kenianen het parlementsgebouw om symbolisch “het huis van het volk” terug te veroveren. Sluipschutters namen hen onder vuur. In totaal kwamen meer dan twintig demonstranten om en raakten er meer dan tweehonderd gewond. 25 Juni was een keerpunt: gingen de protesten de dagen er voor over een gehate belastingwet, nu ging het om een veel breder eisenpakket. Met het geweld dat de politie vervolgens gebruikte tegen ongewapende demonstranten, die niets anders bij zich hadden dan vlaggen, borden en hun stem, haalden de politici zich de woede op de hals van een leiderloze, gedecentraliseerde beweging van jongeren die ze niet tot een gesprek kunnen verleiden. De sociale media zijn hun belangrijkste organisatiemiddel, en speciaal de Facebook-pagina #RutoMustGo is sinds 25 juni buitengewoon populair. (Dit artikel verscheen drie weken na het begin van de opstand – vertaler.)

Meer over de Keniaanse opstand
1. Keniaanse Generatie-Z in opstand
2. Kenia’s Derde Bevrijdingsbeweging

Nu voortdurend veel mensen om zijn aftreden roepen, lijkt de heerszuchtige president Ruto langzaam maar zeker toegeeflijk te worden. De reislustige “vliegende president”, die het land al bijna een maand niet verlaten heeft, is gezwicht voor de roep om bezuinigingen op onnodige overheidsuitgaven. Zo beloofde hij de speciale “ambten” van presidents- en vice-presidentsvrouw af te schaffen, minder “adviseurs” te benoemen en snoepreisjes voor ambtenaren te beperken. Verder zegde hij toe informatie over de staatsschuld te zullen publiceren en ondertekende hij een wetsvoorstel dat nieuwe verkiezingen mogelijk maakt. Dat is een belangrijke eis van de beweging, die graag een aantal zittende parlementsleden kwijt wil die voor de begrotingswet hebben gestemd en anderen die zij verdenken van moord, of die volstrekt ongeschikt blijken te zijn voor hun functie.

Toen na drie weken van protesten alle beloften van de president niet voldoende bleken om de onrust onder de bevolking weg te nemen, kondigde de president de ontbinding van het kabinet aan, stuurde voor het eerst sinds bijna twintig jaar al zijn ministers op één na de laan uit, en ontsloeg eenentwintig hoge ambtenaren, waaronder de procureur-generaal. Toen er ernstig verminkte lichamen in een steengroeve in Nairobi gevonden werden, nam het hoofd van de nationale politie ontslag. Zo snel ontvouwde zich de crisis.

Eenenveertig mensen zijn nu al omgekomen. De meesten doodgeschoten of doodgeslagen, zo blijkt uit de lijkschouwingen. De twaalfjarige Kennedy Onyango liep zijn huis uit om een boek te lenen bij een vriend, toen de politie hem neerschoot. Op een vraag op de televisie over dit voorval, beet Ruto op zijn onderlip en antwoordde: “Die jongen, hij leeft toch nog?”. Van alle kijkers vielen de mond open, Onyango was al twee dagen dood. Beasley Kamau had net zijn tweeëntwintigste verjaardag gevierd, Evans Kiratu was pas eenentwintig jaar oud, Kenneth Njeru negentien en Joseph Gitau achttien.

David Chege, negenendertig, werd door een sluipschutter in zijn hoofd geschoten. Door de kogel barstte zijn hoofd open en vlogen zijn hersenen op een straat vlakbij het Parlement (een beeld dat ik nooit zal vergeten), terwijl de politie traangasgranaten afvuurde op mensen die bij hem probeerden te blijven, met de vlag in hun handen. Denzel Omondi, vierentwintig, die al een week vermist was en voor het laatst gezien was terwijl hij zichzelf filmde op het terrein van het Parlement, werd dood aangetroffen, drijvend in een steengroeve. Mensenrechtenorganisaties hebben minstens 674 willekeurige arrestaties genoteerd, waaronder die van kinderen. 361 Mensen zijn gewond geraakt, waarvan sommigen verlamd, en zesenderig zijn ontvoerd of spoorloos verdwenen.

Berichten over ontvoeringen beginnen nu pas naar buiten te druppelen, terwijl je op de sociale media kan zien hoe geliefden nog steeds op zoek zijn naar hun vermisten. Tot nu toe is niemand officieel aangeklaagd voor de ontvoeringen, sterfgevallen of andere schendingen van de mensenrechten. Maar het is niet alleen het geweld van de Ruto-regering tegen jongeren die gewapend zijn met niets anders dan hun stem – en in het geval van Kennedy, de wens om te leren – die de verontwaardiging van de beweging gaande houdt. Het is ook het falen van de regering Ruto om vooruitgang te boeken. Tweeëntwintig maanden na haar aantreden heeft de regering slechts dertien van haar 284 verkiezingsbeloften ingelost, en er minstens tweeëntwintig gebroken.

Na jaren van wanbeheer door een kleine politieke elite, waaronder president Ruto, die sinds 1997 verschillende hoge ambten heeft bekleed, is Kenia een ellendige plek geworden om te leven voor degenen zonder rijkdom, macht of de juiste contacten. Opeenvolgende regeringen, die in naam van het Keniaanse volk via onduidelijke afspraken veel geld hebben geleend, hebben het land ook nog eens in een schuldencrisis gestort. Met een schuldenlast van naar schatting zeventig miljard euro – meer dan zestig procent van het BNP (Bruto Nationaal Product, de waarde van alles wat een land in één jaar geproduceerd heeft) van Kenia van 113 miljard euro – staat het land er slecht voor. Er zijn nauwelijks banen voor jongeren en ouderen, de gezondheidszorg en het onderwijs doen het slecht, de huren zijn hoog en er zijn praktisch geen sociale voorzieningen voor mensen in nood. Ondertussen blijven de kosten van het levensonderhoud stijgen.

Kenianen vragen zich vervolgens af: “Wat gebeurt er met al ons geld?”. Het antwoord staat in de krant. Regelmatig publiceren de dagbladen artikelen over grootschalige corruptie. Uit een rapport dat de auditeur-generaal deze week publiceerde, blijkt dat de regering in de periode 2010-2021 niet bestaande projecten ter waarde van 1.130 miljard Keniaanse shilling (7,5 miljard euro) heeft “gefinancierd” met belastinggeld en dure leningen. Uit een artikel van “Africa Uncensored” over corruptie bij de overheid bleek dat er tussen 1978 en 2022 minstens negen miljard euro verloren is gegaan aan corruptie bij de overheid. Ter vergelijking: de schuld van de Keniaanse overheid bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF) bedraagt minder dan drieënhalf miljard euro. Daar komt bij dat politici zo weinig besef hebben van de zorgen van gewone Kenianen, die wegkwijnen in armoede, dat ze er niet voor terugschrikken grote sommen overheidsgeld te besteden aan de verfraaiing van hun leven. In de begroting voor 2024-2025 heeft de regering bijvoorbeeld dertien miljoen euro uitgetrokken voor nieuwe auto’s voor hoge regeringsfunctionarissen, terwijl zij slechts 670.000 euro denkt te gaan besteden aan projecten voor jongeren. Terwijl nota bene vijfendertig procent van de Keniaanse bevolking tussen de vijftien en vijfendertig jaar oud is en zevenenzestig procent van hen geen werk kan vinden.

Deze cijfers, én het feit dat Ruto zich tijdens zijn verkiezingsprogramma had gepresenteerd als dé kandidaat voor de jongeren, verklaren misschien waarom hij in een televisie interview zo hoog opgaf van het grote aantal banen die hij voor hen geregeld zou hebben tijdens zijn talrijke buitenlandse reizen. Maar de pagina “Buitenlandse Banen” van de website van het landelijke arbeidsbureau blijkt vol te staan met vacatures voor dienstmeisjes, schoonmakers en chauffeurs in landen die bekend staan om het schenden van de mensenrechten van Keniaanse arbeiders.

Volgens president Ruto besteedt zijn regering eenenzestig procent van elke shilling aan belastinginkomsten aan het afbetalen van schulden. Maar omdat een aanzienlijk gedeelte van die schulden opgegaan is aan corruptie, betekent dit indirect ook diefstal van de Keniaanse bevolking. Jongeren eisen een regering die oog heeft voor hun belangen, en die zich losmaakt van het economisch geweld van het westen. Zij willen een overheid die zich inzet voor een land waarin zij een baan kunnen vinden, zich kunnen ontwikkelen, opbloeien. Volgens hen heeft Kenia op zich mogelijkheden genoeg, mits het zich maar weet te ontdoen van zijn ‘geldschieters’.

Ondertussen gaan de demonstranten door met het organiseren van nog meer protesten. De combinatie van online informeren en discussiëren met daadwerkelijk massaal de straat op gaan is de grootste kracht van deze Keniaanse beweging van onderop. Zij sluit aan bij de omvangrijke acties, de “tweede bevrijdingsbeweging”, tegen de dictatuur en voor de nieuwe, democratische grondwet van 2010. De jongeren doen geen beroep op een nieuwe leider om hen te redden, maar op de verwezenlijking van het democratische land dat de Keniaanse bevolking in 2010 voor ogen stond. Hun belangrijkste eis van dit moment is: Ruto moet weg. Een “derde bevrijdingsbeweging” heeft wortel geschoten, geleid door de jongeren.

Kari Mugo

Het originele artikel “Kenya’s Third Liberation Movement” verscheen in juli 2024 bij Africa is a Country. Vertaling en bewerking: Jan Paul Smit.

Nawoord van de vertaler: De acties tegen de belastingwet en voor een democratisch Kenia gingen globaal door tot 8 augustus 2024, toen er een nieuwe regering Ruto aantrad. In 2025 waren er opnieuw heftige demonstraties tegen politiegeweld en corruptie, vóór het aftreden van Ruto en ter herdenking van de opstand van 25 juni een jaar eerder, met opnieuw vele tientallen doden, vele honderden gewonden en vele honderden arrestaties.