Interview met Doorbraak-activist Piet van der Lende over zijn levenswerk: De Bijstandsbond

Piet van der Lende (77) wijdt zijn hele leven al aan de strijd tegen sociaal onrecht. Als voorzitter van de Bijstandsbond helpt hij mensen die klem zitten tussen bureaucratie, armoede en wantrouwen. Nu zoekt hij een opvolger.

Als zoon van een boer groeide Piet van der Lende met zijn broer en zus op in Zuidoost-Friesland. Zijn moeder was boerin, werkte enige tijd als verpleegkundige en las in haar vrije tijd graag over filosofie. Hij werd niet gelovig opgevoed, maar kreeg vrijzinnig en kritisch denken mee. Op de lagere school viel hem al op dat kinderen uit verschillende milieus elkaar buiten schooltijd niet opzochten. “Er waren zeven of acht kerkgenootschappen in het dorp, en buiten schooltijd speelden die kinderen nauwelijks met elkaar.”

Kritsche denkers

In de jaren zeventig vertrok Van der Lende naar Amsterdam om daar sociologie te studeren. In zijn studietijd raakte hij betrokken bij studentenprotesten, las hij Marx, Marcuse en andere kritische denkers, en ontwikkelde hij een diep wantrouwen tegenover het kapitalistisch systeem. “Ik raakte ervan overtuigd dat het arbeidsethos een ideologisch middel is om mensen in het gareel te houden.”

Van der Lende zag arbeid niet als een kans op zelfontplooiing, maar als een disciplinerende kracht, gericht op productie en controle. “Je onderwerpen aan het regime van de baas, dat is niet waar het leven om draait. Je moet jezelf kunnen ontwikkelen en doen waar je goed in bent.”

Zijn maatschappelijke betrokkenheid kreeg voor het eerst vorm in de migrantenbeweging. In de jaren tachtig sloot hij zich aan bij het Komitee Marokkaanse Arbeiders in Nederland (KMAN) en verzette zich tegen de Wet Arbeid Buitenlandse Werknemers. Daar leerde hij voor het eerst organiseren, actievoeren en pamfletten schrijven. “Voor mij was dat geen pragmatische, maar een emotionele keuze. Ik ben nu eenmaal begaan met mensen die onrechtvaardig worden behandeld.”

Van der Lende koos bewust voor een leven buiten het systeem. Hij werkte als vrijwilliger, kreeg een bijstandsuitkering en had korte tijd een Melkertbaan – een door de overheid gesubsidieerde arbeidsplaats. “Ik heb nooit gedroomd van een baan of carrière. Ik keek nooit ver vooruit. Dat doe ik nog steeds niet.”

In 1987 sloot hij zich aan bij de Bijstandsbond, een organisatie die spreekuren houdt voor mensen met schulden, uitkeringsproblemen, huisuitzettingen of psychische problemen.

Hij voelde zich er meteen op zijn plek, omdat iedereen er gelijk wordt behandeld. Er is geen baas of hiërarchie: medewerkers en bezoekers beslissen samen hoe de organisatie werkt. “Bij ons is het geen professional tegenover cliënt. We behandelen mensen op voet van gelijkheid. En wie wil, kan meebeslissen over het beleid.”

Sommige cliënten komen wekelijks langs voor een kop koffie en een luisterend oor. “Soms zijn we de laatste strohalm voor mensen die nergens meer terechtkunnen.” Hij herinnert zich een cliënt die ooit tegen hem zei: mijn levenslot ligt in jouw handen. “Ik vind dat een confronterende uitspraak en ik wil dat niet hebben. We proberen mensen te ondersteunen, maar niet afhankelijk te maken.”

Naast individuele hulp wil de bond mensen ook collectief organiseren. “We onderzoeken waar problemen vandaan komen en wat we er samen aan kunnen doen.” Door ervaringen te delen en samen strategieën te ontwikkelen, ontstaat volgens hem niet alleen steun, maar ook bewustwording. “Bovendien sturen veel instanties mensen van het kastje naar de muur. Wij luisteren echt.”

Twijfel aan zijn levenspad heeft hij nooit gehad, ook al was er soms wel onbegrip. “Mensen vonden dat ik mijn eigen broek moest ophouden. Ze zagen mijn bijstandsbestaan als een keuze waarvoor zij betaalden met belastinggeld. Later kwam er meer begrip en waardering voor mijn keuze.”

Historisch onderzoek

Van der Lende heeft geen kinderen. In zijn vrije tijd doet hij historisch onderzoek naar zijn geboortestreek en daar houdt hij een persoonlijke website over bij. “Dat doe ik voor mijn plezier.” Wat hem motiveert als het tegenzit? “Volhouden. En opnieuw proberen”, zegt hij nuchter. “Ik ben er bovendien trots op dat we mensen soms kunnen helpen, dat we perspectief kunnen bieden. En dat we met de bond juridische overwinningen hebben geboekt.”

Hij wil dat mensen anders leren kijken naar mensen met een bijstandsuitkering. “Het zijn volwaardige mensen die vaak buiten hun schuld in de bijstand zitten. We moeten daar niet op neerkijken.” Hij ziet een verrechtsing van het politieke klimaat, afbouw van het diversiteitsbeleid en toegenomen discriminatie, onder meer van lhbtq+-personen. “We hebben nu een fascistoïde regering die de verkeerde kant op gaat.”

Toch houdt hij hoop. “Het leven gaat in golfbewegingen. Er komen wel weer tijden waarin nieuwe sociale bewegingen opstaan. Wat ik gedaan heb, is niet zinloos. Anderen kunnen daarop voortbouwen.” Na jarenlang voorzitter te zijn geweest van de Bijstandsbond, is hij nu op zoek naar een opvolger. “Iemand met inlevingsvermogen, geduld en zelfbeheersing. Veel loopt nu nog via mij, maar ik ben er klaar voor om het stokje over te dragen.”

Laila Moussaoui

(Dit interview verscheen oorspronkelijk in De Mug van juni 2025 onder de titel “De Bijstandsbond is het levenswerk van Piet van der Lende. ‘Ik heb nooit gedroomd van een carrière’.”)