Alleen tegen Nestlé: “Je kiest er niet voor om klokkenluider te worden”

Zittend voor haar boekenkast vol met soefische poëziebundels en Perzische boeken, herinnert Yasmine Motarjemi zich haar jeugd in de buurt van de bergen van Shiraz, in het zuidwesten van Iran. Aan ‘Baba Kuhi’ – ‘vader van de bergen’ in het Perzisch, een oude derwisj die in een grot woonde. Als kind lachten zij en haar vriendjes om de man en zijn versleten kleren. “Hij was alleen en had niets om van te leven. Toch was hij sereen. En ik, ik woon in dit mooie huis, ik heb een mooie auto, en ik lijd. Ik ben bereid alles te geven om die sereniteit terug te vinden en de waarheid te zeggen.” Deze honger naar waarheid heeft Yasmine Motarjemi ertoe gebracht om meer dan 20 jaar lang een strijd te voeren tegen een multinational.

Yasmine Motarjemi kwam op 18-jarige leeftijd naar Frankrijk en is “die eindeloze stroom Iraanse moeders nooit vergeten in de kliniek van haar ouders, artsen, die machteloos stonden tegenover de diarree van hun baby’s”. Na haar studie biologie en scheikunde in Lyon trad ze op 34-jarige leeftijd in dienst bij het bureau voor voedseltoxicologie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) met de vaste intentie om “dingen te veranderen”: “Volksgezondheid is waar menselijkheid en wetenschap elkaar kruisen. Ik heb gezworen me daar mee bezig te houden.”

Maar toen kwam de voedingsgigant Nestlé met een aanbod voor een functie in het management op het gebied van voedselveiligheid. In 2000 nam ze de baan aan. Haar taak was ervoor te zorgen dat het verkochte voedsel geen gevaar opleverde voor de consument. Ze was trots dat ze verantwoordelijk was voor de veiligheid van een van ’s werelds grootste voedingsmiddelenproducenten, die op alle continenten actief is. Maar al snel kwam de ontnuchtering: “Ik viel van de ene schok naar de andere. Ik was bij Nestlé gekomen om incidenten te voorkomen, consumenten te beschermen en de reputatie van het bedrijf te waarborgen. Uiteindelijk werd ik lastiggevallen en spande ik een rechtszaak aan tegen mijn werkgever.”

Niets zien, niets horen, niets zeggen

In december 2002 krijgt de verantwoordelijke te horen dat twee consumenten een klacht hebben ingediend omdat hun baby’s bijna stikten in koekjes. Een collega die deskundig is op het gebied van het product zegt haar dat ze zich geen zorgen hoeft te maken. Maar na wat onderzoek ontdekt de specialist in volksgezondheid dat er in amper een jaar tijd veertig gevallen van kinderen die het risico liepen te stikken, zijn gemeld bij de klantenservice van Nestlé Frankrijk. “Baby’s werden blauw, hun ouders waren genoodzaakt het koekje uit hun keel te halen”, zegt ze.

Yasmine Motarjemi ontdekt dan dat het probleem al minstens vier jaar bekend is. Ze vindt een nota uit 1998 van het interne onderzoekscentrum van Nestlé. “Als we willen innoveren, zullen we waarschijnlijk het veiligheidsaspect moeten vergeten, wat overigens niet erg is. Als we de koekjes willen verkopen, is het geen goed idee om moeders over verstikking te vertellen”, staat in het document (geciteerd in het boek van Yasmine Motarjemi, Ce que l’empire Nestlé vous cache, Wat het Nestlé-imperium u verzwijgt, Robert Laffont, 2025). Maar Yasmine geeft niet in als het gaat om de controle van de hygiëne, de productieprocessen en de normen.

In zijn charter verbindt Nestlé zich ertoe te streven naar meer transparantie, respect voor de consument en ethiek. In werkelijkheid zijn “deze principes moeilijk na te leven wanneer de winst onweerstaanbaar lokt”, betreurt de klokkenluider. Ze herinnert zich haar eerste stappen op het hoofdkantoor in Zwitserland. De stilte tijdens vergaderingen, de somberheid tijdens koffiepauzes, het eerste cadeau van de secretaresse van haar afdeling: het beroemde beeldje van de drie apen: “Niets zien, niets horen, niets zeggen: de boodschap was vrij duidelijk.“ Voor Yasmine Motarjemi betekent voedselveiligheid vooral aandacht voor de mens. Ze ziet diezelfde zorg niet bij haar leidinggevenden: ”Nestlé wilde gewoon zijn reputatie niet schaden en zijn producten niet uit de handel hoeven te nemen.”

“Ze wilden me psychologisch kapotmaken”

Beetje bij beetje isoleren haar collega’s haar omdat ze te veel praat. “Je vloekt midden in de kerk”, zegt een leidinggevende op een dag tegen haar wanneer ze de incompetentie van haar chef aan de kaak stelt. Ze mag niet meer deelnemen aan vergaderingen, haar team wordt ontmanteld, haar chef wijst haar dossiers toe aan ondergeschikten, organigrammen worden gepubliceerd zonder haar foto. “Stel je voor dat de piloot van een vliegtuig SOS roept en dat in plaats van hem te helpen, hij wordt lastiggevallen, dan stort het vliegtuig neer”, zegt ze bedroefd. Het bedrijf besluit zelfs om boetes (malussen) in te voeren voor managers van wie de producten uit de handel worden genomen.

Waarom wilde de multinational haar in dienst houden? “De enige verklaring die ik heb gevonden, is dat ze me psychologisch wilden breken, omdat ik informatie had waarvan ze bang waren dat ik die zou onthullen”, analyseert de klokkenluider. Nestlé bood haar zelfs een “kastfunctie” aan om haar in dienst te houden. “Ik heb dat nooit geaccepteerd, ik moest mijn strijd voor de volksgezondheid voortzetten.”

“Ik dacht aan mijn vader, die het aandurfde om de sjah van Iran om meer verpleegsters in het ziekenhuis te vragen”, herinnert ze zich. Nadat ze uiteindelijk in 2010 bij Nestlé was ontslagen, diende Yasmine Motarjemi in 2011 in Zwitserland een klacht in tegen het bedrijf wegens pesterijen. Daarna volgden twaalf jaar van gerechtelijke procedures, waarna Nestlé in 2020 door de kantonnale rechtbank van Vaud schuldig werd bevonden aan pesterijen. Het concern moest zijn voormalige werkneemster tien jaar salaris en een symbolische Zwitserse frank betalen. In 2023 zag de multinational af van beroep tegen het vonnis.

Dit traject was allesbehalve eenvoudig. “Je kiest er niet voor om klokkenluider te worden, het is een noodzaak”, vat de wetenschapper samen. Al snel stapelden de advocatenkosten zich op. Ze verloor dierbaren die haar schuldig achtten en raakte vooral vervreemd van haar zoon. “Bovendien was ik altijd bang dat er weer een ramp zou gebeuren bij Nestlé”, fluistert ze. Slechts enkele klokkenluiders begrijpen haar en steunen haar op dat moment.

De schandalen gaan door

Ze hield vol dankzij filosofie en poëzie. In de crisis keerde Yasmine Motarjemi terug naar haar roots, “als een kind dat onder de rokken van zijn moeder wil spelen”. Ze vond die roots bij de grote Perzische schrijvers. “Hun waarden hebben me nieuwe kracht gegeven. De kracht om op te komen voor mijn waardigheid, om niet langer te leven zonder de waarheid te onthullen”, legt ze uit. Tijdens de hele gerechtelijke procedure bleef ze vechten, waarschuwde ze in de media en schreef ze boeken over voedselveiligheid. “Deze strijd was een manier om mijn geloofwaardigheid terug te winnen en uit mijn depressie te komen.”

Hoewel haar woede tegen het Nestlé-systeem haar ertoe heeft aangezet om alarm te slaan, benadrukt Yasmine dat de misstanden niet alleen bij het bedrijf liggen. “Het klokkenluiderssysteem in Frankrijk werkt niet en de Franse autoriteiten doen hun werk niet”, klaagt ze. Ze ziet de situatie als een alpenweide: zij is de herdershond, Nestlé is de wolf, de consumenten zijn de schapen en de staat is de herder. “Het is aan de staat om de consumenten te beschermen en multinationals te straffen.”

Na al die jaren is Yasmine Motarjemi enigszins pessimistisch. Nestlé kreeg geen zware straf opgelegd, behalve dat het bedrijf haar de tien jaar aan gederfde inkomsten moest betalen. En de schandalen gaan door: in 2024 onthult een onderzoek van Le Monde en Radio France dat 30 % van de mineraalwatermerken die in Frankrijk op de markt worden gebracht, ongeacht het bedrijf, verboden zuiveringssystemen hebben gebruikt om de verontreiniging van hun opgepompte water (bacteriële verontreiniging of verontreiniging met chemische verontreinigende stoffen) te verbergen. Voor Nestlé gaat het om 100 % van de merken, zo blijkt uit dit onderzoek. “Het schandaal rond Nestlé Waters is geen verrassing, het is het logische gevolg van een falend, onethisch, incompetent en onverantwoordelijk systeem”, zegt Yasmine Motarjemi. “Deze straffeloosheid die aan multinationals wordt toegekend, heeft gevolgen voor de consument.”

Afgelopen april werd de klokkenluidster gehoord door een onderzoekscommissie van de Senaat “over de praktijken van de flessenwaterindustrie en de verantwoordelijkheden van de overheid”. Maar Yasmine Motarjemi vecht vandaag vooral voor haar zoon en haar zieke moeder. En vanuit Europa kijkt ze toe hoe haar land en haar regio in brand staan, verwoest door de oorlog in Gaza en de recente aanvallen van het Israëlische leger op Iran.