‘Geen Mens Is Illegaal!’ Over de kracht van een noodzakelijke leus

donderdag 17 juli 2025

Het is een rake, prachtige en vooral noodzakelijke leus: Geen Mens Is Illegaal. Ik verspreid die dan ook graag, door stickers te plakken met de slagzin erop, door de slogan luid mee te roepen op demonstraties voor solidariteit met vluchtelingen. Dat is nodig, juist nu.

Want juist onlangs zijn rechtse partijen er in geslaagd zijn om een verbod op ‘illegaliteit’ – verblijf in Nederland zonder verblijfspapieren die de staat als geldig beschouwt – al door de Tweede Kamer te loodsen.(1) Ze hebben er zelfs een verbod op hulp aan mensen zonder zulke documenten er aan vast te plakken. Dit akelige wetsvoorstel is nog geen wet: de Eerste Kamer komt nog aan zet. Maar het is duidelijk waarheen de rechtse politieke meerderheid op weg is: een aangescherpte onderdrukking van vluchtelingen, arbeidsmigranten – en van iedereen die deze mensen probeert te helpen. Het is een aanval op de vrijheid van migratie., de zoveelste Het is tegelijk een aanval op de solidariteit. In de strijd tegen die aanvallen is en blijft de leus ‘Geen Mens Is Illegaal’ een hard noodzakelijke leus.

Niet iedereen ziet dat zo. Op de website Joop trok een artikel mijn aandacht waarin precies die leus ter discussie werd gesteld. Die zou het doel – een geluid tegen het uitsluiten van vluchtelingen, ene campagne voor solidariteit – niet dienen en zelfs averechts kunnen werken. De titel van het stuk: ‘Stop met ¨Geen mens is illegaal”als campagnetaal’. Auteur: Mirjam Vossen, op Joop aangeduid als ‘Mediawetenschapper en onderzoeker’. Ze komt met argumenten die op zichzelf helemaal niet allemaal onzin zijn. Em aangezien geen enkele leus bij voorbaat heilig en onaantastbaar is, kan het geen kwaad om die argumenten eens nader te bekijken. We kunnen er allicht van leren.

Maar als we dat doen, blijkt al snel dats veel van wat ze zegt de plank misslaat en deels zelfs helemaal niet ter zake is. Ze heeft kennelijk amper een idee hoe en waarvoor de leus is bedoeld, hoe we die hanteren. Ze dicht aan de leus een bedoeling aan toe die er eigenlijk niet is. Haar bezwaren gaan dan ook vrijwel volledig langs de werking en relevantie van de leus heen.

Vossen maakt een drietal punten tegen de leus. In de eerste plaats herhaalt de leus h precies het frame dat de leus wil bestrijden, het frame dat mensen zonder geldige papieren ‘illegaal’ zijn en straf verdienen. ‘Ons brein werkt associatief: we horen het sleutelwoord, niet de ontkenning. Het woord ‘illegaal’ blijft hangen, het wordt “geen” wordt vergeten’. Ze trekt de vergelijking met de overbekende uitspraak van de overduidelijk corrupte en liegende Amerikaanse president Richard Nixon. Die sprak ooit de onsterfelijke woorden: ‘I am not a crook’- en wat bleef hangen was dat woordje ‘crook´, in samenhang met Nixon. Zo versterkte hij door dat woordje ‘crook’ te gebruiken, eigenlijk juist het beeld dat hij hoopte te bestrijden: dat hij een schurk was.

Dit bezwaar is op zichzelf geen onzin, maar de waarde ervan dienen we niet te overdrijven. Het is geen onzin – zolang we denken dat een leus bedoeld is om mensen te overtuigen van iets wat ze tot nu toe helemaal niet geloven. Ik denk inderdaad niet dat voorstanders van deportatie en uitsluiting van vluchtelingen, omgeturnd zullen worden door ‘Geen Mens Is Illegaal’ te roepen of stickers met die leus te plakken. Ik denk niet dat de PVV-stemmer van vandaag de No Border demonstrant van morgen is. Wie al vast overtuigd is van het frame dat mensen illegaal kunnen zijn gelooft, zal niet van gedachten veranderen via de leus. Zulke mensen lezen wellicht inderdaad dat woordje ‘illegaal’ en denken: inderdaad! Maar voor deze mensen is de leus dan ook helemaal niet bedoeld.

Verder moeten we dit framing-argument ook niet zwaarder meewegen dan het argument verdient. Denken we echt dat het vertrouwen in Nixon wel hersteld zou zijn als hij, in plaats van ‘I am not a crook’ gezegd had ‘I am an honest man?’ Ik denk dat ‘I am not a crook’ op de lachspieren werkte, niet zozeer vanwege het frame zelf maar omdat de realiteit er zo overduidelijk mee in strijd was. Elke poging van de crook in het Witte Huis om zichzelf als eerlijk, fatsoenlijk en betrouwbaar neer te zetten zou op dezelfde lachspieren hebben gewerkt. Hoe briljant geframed ook. Er zijn dingen die nu eenmaal zwaarder wegen dan raamkozijnen.

In de tweede plaats raadt Vossen aan om geen juridische taal te hanteren. Laat de discussie niet gaan over ‘wat mag en wat niet mag¨, adviseert ze. Laat het vooral gaan om ‘hoe gaan we om met mensen die bescherming zoeken?’ Maar dat is echt misplaatst! Het gaat er immers om dat die mensen die bescherming zieken, buiten de wet worden geplaatst. Het is de staat die de boel juridiseert door strafbaarstelling van wat de staat ‘illegaliteit’ noemt. Precies daardoor maakt de staat het moeilijker om die mensen te ondersteunen. Als je dat niet helder aanwijst en er geen nee tegen zegt, dan ontwijk je die aanval in plaats van er het hoofd aan te bieden.

Dat brengt me op het derde bezwaar van Vossen: niet zo negatief, graag. ‘Veel progressieve campagnes zin goed in vertellen waar ze tegen zijn: “stop dit”, “weg met dat”, “nee tegen uitsluiting”.(…) Ze verzetten zich tegen onrecht, maar schetsen geen alternatief.’En mede daarom sluiten mensen zich minder graag bij zulke campagnes aan.’ Daar zit wat in, maar tegelijk: het weerlegt niet de noodzaak om dreiging, gevaar aan te wijzen om het af te slaan. Bovenbdien zit in elk nee ook een ja verborgen: niemand illegaal betekent iedereen welkom. Laat nu juist op demonstraties waar we ‘Geen Mens Is Illegaal’, vrijwel standaard ook de leus: ‘Say it loud, say it here, Refugees are Welcome Here!’ te horen zijn. Verzet tegen uitsluiting en opkomen voor solidariteit zijn twee kanten van dezelfde dynamiek. Alleen maar roepen dat we er tegen zijn om mensen als illegaal te behandelen is niet compleet. Maar een oproep dat vluchtelingen welkom zijn maar niet de constructie benoemen die dat belemmert , is zo incompleet dat ze in feite nalatig is.

Vossen erkent dat actievoerders het veelal anders beleven. ‘Ze worden juist enthousiast van de slogan. Ze ervaren die als krachtig en voelen zich erdoor gesteund. Maar effectieve communicatie is niet bedoeld voor de eigen achterban – die is al overtuigd. De kunst is juist om ook anderen aan jouw kant te krijgen. Wat moreel juist voelt, is communicatief niet per definitie juist.’ Hier zit dus de grote misser van de argumentatie van Vossen: dat we vooral Geen Mens Is Illegaal roepen in woord en geschrift om mensen aan onze kant te krijgen. Ik denk dat de leus nadrukkelijk wel bedoeld is voor de eigen achterban, om ons gesteund te voelen in waar we voor proberen te staan. Effectieve communicatie is niet alleen maar het overtuigen van anderen, het speelt ook een rol in het motiveren en aanvuren van onszelf, van elkaar.

De leus draagt nog wat bij. De leus maakt, indien verspreid buiten eigen netwerken, zichtbaar dat er mensen rondlopen die radicaal en consequent voor de vrijheid van bewegibng en migratie opkomen. Het benoemt expliciet iets dat veel mensen al wel min of meer vinden, maar nog niet zo scherp onder woorden kunnen brengen. Het maakt de beweging die zich voor vrijheid van migratie inzet, vindbaar voor mensen die het met de boodschap al min of meer eens zijn maar nog geen mensen of groeperingen kennen die met deze boodschap aan de slag zijn. Het overtuigt geen racisten. Maar het helpt antiracisten wel degelijk om elkaar te vinden, onderlingen banden te verstevigen en de motivatie. En juist de lekker botte radicaliteit van de leus werkt, want daarmee valt die extra op.

En de leus ‘Geen mens is Illegaal´ doet nog iets moois.: het maakt het hele frame belachelijk. Want mensen illegaal verklaren, dat is niet alleen schandalig. Het is volstrekt absurd. Hoe kan een mens nu illegaal zijn?! Het heeft als slogan net zo’n kracht als die mooie krakersleus ‘Idealen Ontruim Je Niet!’ Geen vastgoedeigenaar of politiecommandant zal door die leus op andere gedachten worden gebracht. Maar daar is de leus dan ook niet voor bedoeld. Zo is het met ‘Geen Mens Is Illegaal’ ook. Al met al is de leus een grote dikke middelvinger tegen een overheid dat racistische mensenjacht tot staatsbeleid maakt en daar steeds verder in gaat..

Het bezwaar van Vossen tegen de leus roept de vraag op: weet ze iets beters? In gepaste bescheidenheid zegt ze: ‘Ik pretendeer niet de ultieme slogan in handen te hebben; ik ben gene campagnemaker’. Suggesties heeft ze wel, ‘het zou deze kant op kunnen gaan: “ Waardigheid voor iedereen”, “Menselijkheid boven alles”, of “gelijke kansen, gedeelde toekomst”’. Welja. De eerste twee zijn uiterst geschikt … voor het CDA-verkiezingsprogramma. De derde is iets minder beroerd, misschien dat Timmermans er iets aan heeft. De leus benoemt tenminste nog gelijkheid als iets nastrevenswaardigs. Maar waardoor de gelijkheid zo openlijk wordt vertrapt, blijft onvermeld. Voor een campagne voor de vrijheid van migratie, de vrijheid om waar dan ook te leven en waar dan ook heen te verhuizen, zijn alle drie de leuzen totaal ongeschikt.

Al met al zie ik geen reden is om de leus ‘Geen mens Is Illegaal’ uit ons repertoire te halen of naar de achtergrond te verbannen. De leus drukt uit waar het solidariteitsactivisten om te doen is. Ze valt de repressie van vluchtelingen op basis van belachelijke voorwaarden frontaal aan. Ze maakt het hele idee van beperkingen van verblijfsrecht op basis van documenten belachelijk. Ze doet dat rechttoe, rechtaan, in alle openlijkheid, en maakt het daarmee makkelijker dat geestverwanten op dit punt elkaar vinden. Intussen doet Mirjam Vossen met haar hele artikel precies waar ze voor waarschuwt: het gekritiseerde zinnetje – in dit geval dus ‘Geen mens Is Illegaal’ – herhalen, zodat juist dat blijft hangen. De foto bij het artikel, van de Vrije Bondssticker met de leus erop, maakt dat effect nog wat groter. Zo heeft haar artikel in ieder geval nut, hoe weinig overtuigend ik haar argumenten ook vind.

En nu weer aan de slag in de strijd. Tegen het uitsluiten, opjagen en deporteren van mensen zonder verblijfspapieren. Tegen de aanval op de solidariteit die hulpvaardige mensen tot uiting proberen te mensen door daadwerkelijk mensen zonder papieren te ondersteunen. Want Geen Mens Is Illegaal.

Noten:

(1) ‘Asielwetten na kort briefje toch door Kamer, maar niemand weet hoe het verder gaat’, NOS, 4 juli 2025, https://nos.nl/artikel/2573675