Israël boycotten werkt!

In dit interview van Al Jazeera’s programma “Reframe” spreekt auteur en journalist Fatima Bhutto met Omar Barghouti over de geschiedenis van het Palestijnse geweldloze verzet en de effectiviteit ervan bij het verdedigen van Palestijnse rechten. Barghouti is een van de meest prominente Palestijnse mensenrechtenactivisten. Hij is medeoprichter van de Boycot, Desinvestering en Sancties (BDS) campagne, een Palestijnse beweging geïnspireerd door de Zuid-Afrikaanse anti-apartheidsstrijd. Hij zal onder andere spreken over de ongekende internationale solidariteit met de Palestijnen als reactie op Israëls oorlog tegen Gaza.

Omar, je loopt al tientallen jaren voorop in de strijd voor mensenrechten in Palestina. Kun je ons iets vertellen over de achtergronden van BDS?

In 2005 heeft de Palestijnse samenleving de BDS campagne gelanceerd, waarin zij oproept tot erkenning van haar basisrechten en autonomie, tot de beëindiging van de bezetting door Israël, tot de afschaffing van diens apartheidsregime, en tot het recht van vluchtelingen om terug te keren. Het belangrijkste aspect van BDS is dat deze campagne de Palestijnse bevrijdingsstrijd verbindt met een gevecht tegen de internationale medeplichtigheid. Want de beëindiging van bezetting en apartheid, de terugkeer van onze vluchtelingen en het ontvangen van herstelbetalingen zijn alleen mogelijk als staten, bedrijven en organisaties ophouden Israëls schendingen van het internationaal recht door de vingers te zien. Bij BDS gaat het dus om het opbouwen van macht vanaf de basis van de samenleving naar de top ervan. Want voor de grootschalige beleidsverandering die we wensen hebben we people power nodig: een massale, veelvormige beweging van brede coalities, positieve aandacht in de media, doeltreffende juridische procedures, geweldloze verstorende acties en noem maar op. Verder is de BDS-campagne een fundamenteel anti-racistische beweging, die zich met hand en tand verzet tegen elke vorm van racisme.

Maar stel nou dat het werkelijk lukt om een beweging op te bouwen die Palestijnen verbindt met de rest van de wereld om een einde te maken aan die medeplichtigheid, is people power, de macht van gewone mensen, dan wel genoeg om Israëls beleid te veranderen?

Israël ontleent feitelijk het grootste deel van zijn macht, zoals duidelijk te zien tijdens deze genocide, aan de Verenigde Staten, Groot-Brittannië, Duitsland, de EU, enzovoort. Want die dragen enorm bij aan bewapening en financiering. Zonder hun medeplichtigheid kan Israël zijn hele systeem van onderdrukking niet in stand houden. Als we die medeplichtigheid weten te stoppen, dan zal de Palestijnse bevolking zich nog beter weten te verzetten tegen dit systeem van onderdrukking, en het uiteindelijk weten te ontmantelen. We hebben het gezien in Zuid-Afrika. BDS is niet iets denkbeeldigs, iets dat nog nooit is uitgeprobeerd. Over de hele wereld zijn landen in staat geweest om extreem machtige vijanden te verslaan, van India tegen het Britse kolonialisme, Algerije tegen het Franse kolonialisme en Zuid-Afrika tegen de apartheid. Maar behalve krachtig intern verzet, was daar veel internationale solidariteit voor nodig.

Je hebt in het verleden weleens gezegd dat Israëls apartheid veel geraffineerder is dan die van Zuid-Afrika. In welk opzicht?

Nou, het is apartheid 2.0., een nieuwere versie van apartheid. Want Israël heeft veel geleerd van het Zuid-Afrikaanse systeem van apartheid, dat op zijn beurt veel heeft geleerd van de Amerikaanse vorm van apartheid tegen de inheemse bevolking en tegen de zwarte Amerikanen. Israël weet heus wel dat het, in tegenstelling tot Zuid-Afrika, niet zo’n machtig land is, en dat het het westen per se nodig heeft. Om zijn systeem van onderdrukking in stand te houden, moet het daarom doen alsof het democratisch, liberaal is. Het kan het zich kleinschalige uitingen van apartheid niet veroorloven, bijvoorbeeld dat er in ziekenhuizen aparte afdelingen zijn voor Palestijnen en voor Joden, hoewel we daar wel steeds dichter bij komen. Maar apartheid gaat niet over het delen van tafels of ziekenhuis-afdelingen. Volgens internationale wetgeving is apartheid een misdrijf, een systeem van overheersing van een bepaalde raciale groep door een andere raciale groep, die mensen van de eerste groep berooft van hun basisrechten vanwege hun identiteit. En die deze rassenscheiding en discriminatie in wet en beleid vastlegt. Nou, Israël past perfect in die definitie van het internationaal recht. Als je een Joodse Israëliër bent, heb je op van alles recht. Maar als je niet Joods bent, als je inheems, Palestijns, christelijk, moslim of iets anders bent, heb je lang niet dezelfde rechten. Israël is dus geen staat van zijn inwoners, maar een staat van Joodse mensen wereldwijd. Het geeft zijn inwoners die niet Joods zijn niet dezelfde rechten, niet in de dagelijkse praktijk, maar ook niet in de wet.

Is er ook Joodse steun voor BDS?

Vooral in Noord-Amerika is de Joodse steun voor BDS altijd al erg groot geweest. In de afgelopen jaren is die zelfs nog veel verder toegenomen, en tijdens de genocide nog meer. Iedereen heeft wel beelden gezien van de Joodse vreedzame verstoringen van het Congres en van de bezettingen van het Vrijheidsbeeld en het Grand Central Station in New York. Uiterst inspirerend! Deze Joodse mensen begrijpen dat er niets Joods is aan Israëls bezetting, kolonisatie, etnische zuivering, apartheid en genocide, en dat er daarom niets anti-Joods is aan het steunen van BDS om die misdadige systemen van onderdrukking te ontmantelen. We zijn erg trots op deze Joodse steun voor BDS. Die helpt ons enorm om allerlei mythen over BDS uit de wereld te helpen, die tot doel hebben verdedigers van de Palestijnse zaak het zwijgen op te leggen.

Het is misschien niet zo bekend, Omar, dat geweldloos verzet al een eeuw in Palestina plaatsvindt en dat er al Palestijnse organisaties in die richting actief zijn sinds de Britse tijd (1922-1948). Kun je iets zeggen over die Palestijnse geschiedenis van geweldloos verzet, waar BDS deel van uitmaakt?

Inderdaad, het gebruik van boycots gaat al minstens een eeuw terug in de Palestijnse geschiedenis, zowel in de strijd tegen het Britse kolonialisme, als tegen de zionistische kolonisten. We hebben boycotten dus niet geleerd van Gandhi, Martin Luther King of van Zuid-Afrika, hoe inspirerend die voorbeelden ook geweest zijn. Boycotten is geworteld in onze eigen geschiedenis van verzet en strijd. Het belangrijkste wat we geleerd hebben is dat verzet altijd veel vormen kent, zowel in Palestina als overal elders. Je kunt kolonialisme of welk systeem van onderdrukking dan ook niet met één vorm van verzet tegemoet treden. Simpelweg omdat mensen nou eenmaal verschillend zijn. De een is student en een ander kunstenaar; sommige zijn bejaard en andere nog maar een kind. Ik geef soms workshops op scholen in Ramallah of in Nablus, en kinderen zeggen me dan wel eens: “We houden echt van dit idee van BDS, maar kunnen wij het zelf ook doen?” Ik antwoord dan: “Ja hoor.” Toen vroeg een ouder me een keer: “Zeg, wat heb je gisteren met onze kinderen gedaan?” “Wat is er gebeurd?”, reageerde ik. Hij zei: “Mijn dochter vormde een ‘controlepost’ in ons huis. Toen mijn vrouw en ik uit de supermarkt kwamen, bekeek ze elk artikel om er zeker van te zijn dat er geen producten bij waren die geboycot moesten worden.” “Ik ben zo trots op je dochter”, was mijn antwoord.

Wat zijn een paar van de mooiste overwinningen van de laatste tijd?

Het is moeilijk om over successen te spreken te midden van een alsmaar voortdurende genocide, maar we moeten wel. We moeten, omdat het ons hoop geeft in deze onbeschrijfelijke duisternis, deze verschrikkingen van elke dag weer een nieuw bloedbad. Maar als ik kijk naar Indonesië of Maleisië, naar Pakistan of Zuid-Afrika, naar Chili of Colombia, de VS of Groot-Brittannië, dan zie ik overal hoop. Er is beweging, de kracht van de basis groeit als nooit tevoren. We verzetten ons met succes tegen machthebbers. Neem het investeringsfonds van de Noorse overheid, in zijn soort het grootste ter wereld. Dat heeft onlangs voor vijfhonderd miljoen dollar aan Israëlische obligaties van de hand gedaan, onder druk van de grootste vakbond in Noorwegen, die voorstander is van BDS. Of neem Intel, de chipmaker. Die annuleerde een project van 25 miljard dollar in de buurt van Tel Aviv. ongeveer 25 kilometer van Gaza. Het plan was om daar een enorme fabriek te bouwen. Maar het bedrijf zag daar uiteindelijk om verschillende redenen van af, onder andere vanwege BDS-druk op aandeelhouders. Die gingen zich afvragen: “Is het wel verstandig om te investeren in een oorlogsgebied, waar je hele fabriek in puin geschoten kan worden?” Dat soort argumenten bleken hier veel effectiever te zijn dan onze morele en juridische bezwaren. Zo zijn er nog veel meer gevallen. Maar kijk ook naar wat kunstenaars, wetenschappers, studenten en vakbonden allemaal doen. Overal. Ik denk dat een hele generatie jongeren, van Korea tot de VS, van Zweden tot Zuid-Afrika, de kwestie Palestina ziet in het licht van een andere wereld die zij willen hebben. Een nieuwe wereld die niet wordt geregeerd door militarisme, vreselijke bedrijven, afschuwelijke banken en hebzuchtige internationale instellingen. Steun aan de Palestijnse zaak maakt een onderdeel uit van hun identiteit, van hun levensvisie.

Maar op hetzelfde moment dat de BDS-campagne zo gegroeid is, wordt zij ook steeds vaker aangevallen. Een van de belangrijkste punten van kritiek op jullie beweging is dat ze antisemitisch zou zijn. De Israëlische premier Benjamin Netanyahu heeft bijvoorbeeld gezegd: “De oprichters van de BDS-beweging willen het einde zien van de Joodse staat, het zijn klassieke antisemieten in een modern jasje”. Wat is jouw reactie daarop?

Ten eerste: kijk wie het zegt. De leiders van Israël voeden het antisemitisme als nooit tevoren. Ze zijn beste maatjes met de fascisten in Europa en in de VS. Hun dikste vrienden zijn die rare christelijke zionistische fanatiekelingen in de VS. Die zijn antisemitisch, maar ze houden van Israël. Dat is de nieuwe formule: we zullen niet naar je antisemitisme kijken, als je maar van Israël houdt, als je ons maar steunt.

Het tweede punt is dat BDS zich richt op het Israëlische onderdrukkingsregime. Het richt zich niet op een speciale identiteit. Zeggen dat het aanvallen van Israël, het aanvallen van het zionisme antisemitisch is, is eigenlijk een antisemitische uitspraak, omdat het Israël en het zionisme gelijkstelt aan iets van alle Joden, alsof Joden geen diversiteit kennen. En vervolgens, als Israël gelijk staat aan alle Joden, dan zou deze live gestreamde genocide in Gaza tegen 2,3 miljoen Palestijnen een Joodse genocide zijn. Hoe antisemitisch ben je wel niet, als je zoiets beweert. Natuurlijk is het geen Joodse genocide. Deze volkerenmoord is Israëlisch beleid van een extreem rechtse, fascistische regering. Het heeft niets te maken met Joodsheid of Jodendom.

Wat is je weerwoord op de kritiek, dat boycots, zelfs de goedbedoelde, de grote aandeelhouders van een bedrijf niet zullen schaden, maar wel kwetsbare personen zoals arbeiders van de geboycotte bedrijven?

Dat is feitelijk onjuist. In onze lange geschiedenis van BDS, bijna twee decennia, hebben we massale steun gehad van vakbonden. Omdat ze tegen hun klassenbelang ingaan? Nee. Ze weten heel goed dat de betrokken firma’s een aantal zeer slechte directeuren en bestuursleden hebben, die hoe dan ook zo veel mogelijk winst willen maken. In veel gevallen helpen vakbonden ons om hun bedrijf te boycotten, om het te dwingen af te zien van illegale projecten in Israël. Dat was bijvoorbeeld het geval bij de Franse multinational Veolia. Vlak voor de start van de actie had ik een ontmoeting met drie vakbonden van Veolia in Bilbao. De volgende dag voorzagen ze alle Veolia bussen van de leuze “Boycot Veolia”. Zeven jaar later trok Veolia zich terug uit Israël, nadat het meer dan twintig miljard dollar aan contracten misgelopen was. Dus aandeelhouders beginnen hun strijd tegen de directie en het bestuur, wanneer ze zien welke prijs ze moeten betalen als het bedrijf Israël niet boycot.

Het is overduidelijk dat Israëlische regeringen zich bedreigd voelen door BDS. Ze hebben in het hele westen campagne gevoerd om wetten ingevoerd te krijgen die BDS officieel verbieden. In de VS zijn er nu al in 38 staten dergelijke wetten van kracht. En in nog veel meer andere staten zijn soortgelijke wetsvoorstellen ingediend. Wat vind je daarvan?

Al vele, vele jaren zeggen we tegen progressieve bewegingen in de VS: let op, de wetgeving in jullie deelstaten tegen de BDS staat niet op zichzelf. Het gaat over de vrijheid van meningsuiting. Dat is een schending van jullie Grondwet. Als jullie politici hiermee wegkomen, wie zal dan de volgende zijn? Hebben jullie dan niets geleerd van de McCarthy-periode? De politici beweerden dat ze achter de communisten aanzaten, maar ze stopten nooit. Het ging tegen elke afwijkende stem. Jammer genoeg negeerden de meeste progressieven onze waarschuwingen. De anti BDS-wetten waren de voorlopers van soortgelijke wetten om het stemrecht van zwarte mensen en het recht op abortus te beperken, om campagnes tegen fossiele brandstoffen te onderdrukken, enzovoort. Ondertussen zien activisten dit wel in…

Maar in sommige steden, zoals Portland bijvoorbeeld, lijkt het tij nu te keren. Nietwaar? Ze stoten bedrijven af die met Israël zaken doen. Heb je er vertrouwen in dat deze ontwikkeling zal doorzetten?

Dit is in feite heel belangrijk, en we hopen dat dit aanslaat in Groot-Brittannië en elders, want om vanaf de basis de top te bereiken moeten we heel wat tussenstappen maken. Je springt niet van het beïnvloeden van studentenbewegingen, academici, kunstenaars en vakbonden in één keer naar het beïnvloeden van het Congres in de VS, bijvoorbeeld. We moeten stap voor stap te werk gaan. Dus we moeten nog meer progressieve steden over de streep zien te trekken. We moeten zeer grote, brede coalities opbouwen, nu het tot de hele progressieve beweging onderhand wel doorgedrongen is hoe gemilitariseerd de VS zijn. Let wel: dat militarisme is niet alleen tegen de Palestijnen gericht, maar tegen iedereen. Kijk wat er gebeurt met gezondheidszorg, onderwijs, banen enzovoort. Al die steden die wetten en beleid tegen militaire investeringen hebben aangenomen, hebben dit gedaan onder druk van zeer grote coalities: van de beweging voor een vrij Palestina, tot de klimaatbeweging, de lhbt-beweging, Joodse progressieven en vele anderen.

Ik wil het even over jou persoonlijk hebben. Je hebt te maken gehad met veel intimidatie door verschillende Israëlische regeringen. Ze hebben geprobeerd om je Israëlische verblijfsvergunning in te trekken, er waren problemen bij het vernieuwen van je reisdocumenten en je bent “een bedreiging voor de staat Israël” genoemd. Wat voor invloed heeft dit op jou?

Eerlijk gezegd voel ik me erg ongemakkelijk om hierover te praten te midden van een genocide, omdat mijn persoonlijk ongemak daarbij in het niet valt.

Maar het is toch een poging om een stem tot zwijgen te brengen, die belangrijk is in deze tijd. Nietwaar?

Dat is zo, maar ze slagen er duidelijk niet in. Ik bedoel, ik ben luider dan ooit. Dus het werkt niet. Ja, ze hebben van alles geprobeerd om me het gevoel te geven “ik geef het op, het wordt me te veel, ik zal dingen blijven doen voor Palestina, maar dit kan ik niet meer”. Dat is wat ze proberen, maar dat werkt gewoon niet bij mij. Mijn reactie op elke vorm van bangmakerij is: ‘ik ga meer doen, het zal jullie nooit lukken om mij af te schrikken, ik zal niet stoppen voordat het systeem van onderdrukking volledig is ontmanteld.”

Applaus.

We gaan nu naar het publiek.

Mijn naam is Jonathan Rosenhead. Ik ben een van de Joden die BDS steunen als een bevrijdingsbeweging. Hoe kunnen we voortbouwen op de publieke verontwaardiging over de brute aanval van Israël in Gaza om de BDS-beweging krachtiger te maken? Hoe pakken we dat aan?

Bedankt, Jonathan. Het belangrijkste is om te zien dat dit al gebeurt. Die studentenkampen tegen de investeringen van de medeplichtige universiteiten, die moed om tegen het systeem te vechten, heeft de B (boycotten) en de D (desinvesteren) van BDS veel bekender gemaakt. Tegenwoordig nemen pensioenfondsen en zelfs staten onze oproep veel serieuzer. In november 2024 hadden meer dan 52 staten een verbod uitgevaardigd om wapens te leveren aan Israël. In 2023 zou het ondenkbaar geweest zijn dat tientallen staten een wapen-embargo zouden steunen. Dat maakt duidelijk dat de BDS-beweging het afgelopen jaar veel krachtiger geworden is. Maar omdat de genocide dagelijks op de televisie en op internet te zien is en zo gruwelijk is, kunnen we heel gemakkelijk gaan wanhopen dat onze beweging niet snel genoeg groeit. Natuurlijk groeit die ook niet snel genoeg, maar besef dat de verandering nu overal plaats aan het vinden is. Toch zal het meer tijd vergen om een beweging op te bouwen die sterk genoeg is om Israël daadwerkelijk te stoppen. Dat wel.

Volgende vraag.

Hoe ver denkt u dat de westerse landen zullen gaan in het ontmantelen van hun zogenaamde liberale democratie om Israël door te kunnen laten gaan met zijn genocide? Hoe kunnen we ons daartegen het beste verzetten?

Onderdrukking van de vrije meningsuiting over Palestina, van vreedzame demonstraties en protesten en van geweldloze verstoringen zal niet stoppen bij Palestina. Ik denk dat in Groot-Brittannië steeds meer groepen dit begrijpen. Bijvoorbeeld, toen de vorige regering een anti-BDS wet wilde uitvaardigen, die zo draconisch, zo McCarthy-achtig, zo tiranniek was, slaagde de Palestine Solidarity Campaign erin om voor de allereerste keer een zeer brede coalitie te vormen tegen deze wet, omdat iedereen – van Amnesty tot alle andere mensenrechtengroepen – inzag: “als we dit niet weten te stoppen, zijn wij straks zelf aan de beurt”. Het belangrijkste is dat we inzien dat de machthebbers, de westerse elites met hun neo-koloniale staten, hun enigszins liberale democratie echt aan het ontmantelen zijn om hun favoriete kolonistenland Israël te verdedigen. Dit zou niet alleen elke progressieve of linkse activist, maar elke liberaal moeten afschrikken. De burgerrechten die je als vanzelfsprekend beschouwt, verdwijnen voor je ogen. We moeten dit stoppen, nu het nog kan!

Nog een vraag.

Hoe denk je over het verbinden van de Palestijnse solidariteitsbeweging met andere wereldwijde campagnes tegen bijvoorbeeld kolonialisme, mijnbouw en oliewinning?

Ja, dat is een goede vraag. Om een recent voorbeeld te geven: in oktober 2024, was er een actieweek tegen Chevron, dat gigantische olie- en gasbedrijf uit de VS, omdat het Israël helpt gas te winnen in de Middellandse Zee. Dat is een zeer belangrijke energiebron voor Israëls genocide en apartheidsregime. Maar dezelfde multinational vernietigt ook inheems land in Ecuador. We hebben die twee strijden goed met elkaar weten te verbinden, en activisten voor klimaatrechtvaardigheid hebben ongelooflijk veel werk verzet om deze gezamenlijke campagne tot een succes te maken. Het is heel belangrijk dat elke sector zich op zijn eigen terrein organiseert. Dus bijvoorbeeld academici, studenten en vakbonden kunnen veel doen op hun eigen universiteit. Maar zij kunnen tegelijkertijd contact zoeken met filmmakers, schrijvers, feministen, lhbt-activisten, klimaatrebellen, noem maar op. Er zijn zoveel groepen waarmee we kunnen samenwerken, terwijl iedereen actief blijft op zijn eigen gebied. Al die krachten kunnen samenkomen, als je tenminste een gemeenschappelijke strategie hebt. De BDS-beweging heeft zo’n wereldwijde gemeenschappelijke strategie met heel veel verschillende tactieken die aangepast zijn aan de plaatselijke situaties.

Omar, ik wil eindigen met een laatste vraag. Je hebt weleens gezegd dat BDS geen recht-toe-recht-aan pad naar vooruitgang is en dat we sommige gevechten verliezen, maar toch de meeste winnen. Dat over het geheel genomen de BDS-beweging vooruitgang boekt. Geldt dit nu nog steeds met de nieuwe president in de VS?

Ik denk dat wanneer het fascisme zijn masker verliest, dit meer en betere progressieve actie zal oproepen. We hebben tijdens de eerste Trump-regering (2017-2021) gezien hoe Black Lives Matter uitgroeide tot een beweging die wereldwijd tientallen, honderden miljoenen mensen inspireerde. Dat was tijdens het Trump-tijdperk. Kijk, fascisten met maskers op kunnen heel gevaarlijk zijn, omdat ze hun misdaden begaan, terwijl ze zich liberaal voordoen. Denk bijvoorbeeld aan de sociaal-democratische regering in Groot-Brittannië, met hun bezuinigingen en zo. Natuurlijk is Labour iets beter dan de Conservatieven, maar dat zegt niet veel. Als extreem-rechtse partijen echter hun masker verliezen en massale repressie gaan uitoefenen tegen iedereen, dan zullen vermoedelijk heel wat mensen die zich nu nog afzijdig houden in beweging komen. Dat kan ons hoop geven op wereldwijde verandering.

Omar Barghouti en Fatima Bhutto

Voor de oorspronkelijke tekst zie de video “Do boycotts against Israel work?” van Al Jazeera, januari 2025. Vertaling en bewerking: Jan Paul Smit.