Een foto van een historische foto met geschiedenis uit El Salvador

Hier zie je een foto van een tamelijk legendarisch gebeuren, besproken door de drie hoofdfiguren, maar dan 45 jaar later. En daar dus weer een foto van.

7 juni, 2025 5 min leestijd

Het speelde zich af in de Nassaukerk in de Amsterdamse Staatsliedenbuurt, afgelopen donderdag, 5 juni. U ziet hier, onder de geprojecteerde foto, van links naar rechts: Gespreksleider Jos Palm, Jan van der Putten, Ruud van de Heijden en Frank Diamand.

De avond was de tweede in de serie gesprekken-met-auteurs-met- bijbehorende- film onder leiding van Jos Palm. In mei hadden we Carolina Trujillo gehad, van het boek De Instructies, met de documentaire Food for Profit. Dit keer stond Jan van der Putten centraal, en zijn boek Tijd van Illusies.

Maar omdat de documentaire de film Revolutie of Dood betrof, waren ook Frank Diamand, de maker van de film, en geluidsman Ruud van de Heijden aanwezig. Alle drie waren in 1980 in El Salvador, toen de burgeroorlog daar hoog oplaaide en Aartsbisschop Romero (naast duizenden anderen) werd vermoord. Ze maakten de legendarische opnames van de manifestatie voor de kathedraal in de hoofdstad, waar de menigte van tienduizenden mensen door militairen werd beschoten…

Maar het drietal had het bijna zelf ook niet overleefd. En daar gaat deze foto over. Ze werden in de hoofdstad op weg naar hun hotel staande gehouden door een stel zwaarbewapende politie agenten. Na een kort gesprek stapten de journalisten in hun auto en reden weg. Toen begonnen de politie agenten hun geweren leeg te schieten op de auto (die duidelijk herkenbaar was als pers-auto). Frank Diamand en Ruud van der Heijden, die op de achterbank zaten, werden door kogels geraakt. Jan van der Putten zat achter het stuur en probeerde gebukt gas te blijven geven. Hoewel de mitrailleur-kogels bleven komen, hebben ze het gered. Ze scheurden naar twee ziekenhuizen om de gewonden te laten verzorgen…

Ruud van der Heijden vertelde hoe de chirurg die hem moest behandelen tijdens de operatie rustig door bleef roken en zijn peuk dan naast zijn hoofd op het ijzeren bed legde. Mensen met kogelwonden waren voor hen dagelijks werk. Ze werden ook wereldnieuws en gaven interviews terwijl ze geopereerd werden.

De volgende dag gaf de Salvadoraanse regering een persconferentie om de commotie over de beschieting van de journalisten de kop in te drukken. Daarvan is de foto waar we het nu over hebben. Die is van Koen Wessing, die ook in de auto zat. De toenmalige president Napoleon Duarte probeerde de pers wijs te maken dat de journalisten ‘zich verdacht gedroegen’ en zich ophielden bij de Venezolaanse Ambassade. Dat is het moment dat Jan Van der Putten (de man staande helemaal links op de foto) besloot om het woord te nemen en de waarheid te vertellen. Duarte (tweede van links zittend) kijkt verstoord omhoog naar Van der Putten. Maar meest historische persoon op die foto is de man rechts naast Duarte. Dat is de minister van Defensie, Guillermo Garcia.

Toevallig is die vent, 43 jaar na dato, net veroordeeld tot 15 jaar cel wegens de moord op de vier Ikon-journalisten, twee jaar na de beschieting van Van der Putten, Frank Diamand en Ruud van der Heijden. Ze konden er wel om gniffelen, dat die houwdegen nu toch nog voor de bijl ging.

Van der Putten vertelde later in het gesprek met Jos Palm dat hij Koos Koster (een van de vier slachtoffers van 1982) goed had gekend. Ze hadden een jaar in hetzelfde huis gewoond tijdens de regering Allende in Chili. Bij de coup van Pinochet werd Koster opgepakt en in het concentratiekamp-voetbalstadion gesmeten. Van der Putten vluchtte de Nederlandse ambassade in.

Na het korte gesprek over de foto werd de documentaire Revolutie of Dood vertoond. Wat een drama. Boeren en krottenwijkbewoners die massaal de straat op gaan om verandering te eisen, om te worden afgeslacht door doodseskaders en militairen. De titel is afkomstig uit een scene die uit een speelfilm lijkt te komen, maar echt gefilmd is. Met het bloed van doodgeschoten mensen in een kerk schrijft iemand dat, met zijn vinger op een pilaar in dezelfde kerk…

In het gesprek met Jan van der Putten na de film ging het maar even over El Salvador en de meer-dan-omstreden huidige president Nayib Bukele. We hadden het er nog over in hoeverre die Bukele zelf aan de partij van de verzetsbeweging FMLN gelieerd was geweest. Hij was – geboren in 1981 – vooral ondernemer, in het bedrijf van zijn rijke vader, die in de reclamebusiness zat. Hij heeft in 2012 aan de verkiezingen voor burgemeester van Nuevo Cuscatlan meegedaan (en gewonnen) op een FMLN-ticket, en ging vervolgens succesvol voor de Hoofdstad San Salvador. Maar werd in 2017 uit het FMLN geknikkerd en ging zijn eigen partij oprichten, waarmee hij later ook de presidentsverkiezingen won. Dit in een notedop want daartussen werd zijn nieuwe partij niet erkend door de verkiezingsraad en ging hij een tijd met een afplitsing van de extreemrechtse ARENA-partij, GANA, in zee waarmee hij in 2019 al in de eerste ronde de presidentsverkiezingen won (met 53 % van de stemmen). De tweede keer won hij nog ruimer. Een president van extreme law and order die goede zaken doet met Trump…