Schaf het burgerschap af

Het is hoog tijd dat het burgerschap wordt afgeschaft. De denkbeeldige lijn tussen mensen die hier geboren zijn en mensen die later zijn gearriveerd doet niets dan kwaad; mensen zonder staatsburgerschap zijn verstoken van veel rechten die mensen mét dat burgerschap als vanzelfsprekend zien. Dat leidt tot een onrechtvaardige, onaanvaardbare situatie zonder rationele grondslag, die ook nog eens gevaarlijk is voor de democratie. Met het afschaffen van burgerschap hebben we allemaal wat te winnen.

Met het afschaffen van het burgerschap bedoel ik dat iedereen die in Nederland woont dezelfde rechten heeft die voorheen slechts van toepassing waren op staatsburgers. Iedereen die in Nederland verblijft, heeft dan recht op dezelfde zorg en uitkeringen, hetzelfde stemrecht en hetzelfde verblijfsrecht. Dat betekent dat niemand in Nederland uitgezet mag worden. Wie hier is, mag volwaardig en op gelijke voet deelnemen aan de Nederlandse samenleving.

Staatsburgerschap is in de basis een onrechtvaardig en discriminerend iets. Het veronderstelt dat iemand die in Nederland is geboren meer waard is dan iemand die buiten de denkbeeldige grenzen is geboren. Iemand die buiten Nederland is geboren moet door allerlei hoepels springen om zich waardig te tonen om het Nederlanderschap te dragen, terwijl mijn verdienste is dat ik op de juiste plaats door de juiste mensen ben verwekt. Wie Nederlander wil worden moet (als VVD-minister Van Weel zijn zin krijgt) binnenkort zelfs tien jaar wachten, in plaats van de (al veel te lange) vijf jaar die nu geldt.

Het loslaten van het discriminerende burgerschap is de oplossing voor een aantal grote problemen die in Nederland vaak onder de radar blijven. Zo bestaat er in Nederland een enorme uitbuiting van arbeidsmigranten. Dit is mogelijk omdat werkgevers veel macht hebben over die arbeidsmigranten; die migranten zijn voor hun verblijfsrecht (en vaak ook voor hun woning) afhankelijk van hun werk, en dus van hun baas. Dit geldt al helemaal voor zogenaamde ‘ongedocumenteerde’ migranten, die geen verblijfsvergunning (meer) hebben. Zij hebben, in tegenstelling tot vergunde arbeidsmigranten, zelfs geen recht op een uitkering, waardoor zij compleet afhankelijk zijn van het inkomen uit werk.

Een ander euvel, vanuit democratisch oogpunt, is hoe Nederland omgaat met vluchtelingen. Onder het huidige systeem moeten zij soms jaren doorbrengen in een asielzoekerscentrum, onder zo goed als complete controle van de staat. Zelfs als zij een verblijfsvergunning en vluchtelingenstatus krijgen, moeten ze tegenwoordig nog lang in een opvangcentrum wachten voordat ze een reguliere woning toegewezen krijgen. Een wachttijd die nog langer gaat worden als de voorrang voor vluchtelingen voor een sociale huurwoning wordt afgeschaft. Deze mensen zijn praktisch gevangenen van de staat, maar hebben het minst te zeggen in de politiek. Dat is een gigantisch tekort vanuit het ideaalbeeld dat elk mens politiek zeggenschap moet hebben over hun eigen lot.

En dan hebben we het nog niet gehad over de gevaarlijke reis naar Nederland. Door ons strenge grensbeleid, gericht op het buitenhouden van migranten, moeten veel migranten de reis clandestien uitvoeren. Hiervan maken mensensmokkelaars gebruik. Ook komen vele duizenden migranten om door verdrinking in de Middellandse Zee, oververhitting in de Sahara en onderkoeling in koelwagens; allemaal omdat ze per toeval niet in de Rijndelta zijn geboren.

Voor wie zich niet laat overtuigen door argumenten van medemenselijkheid: ook de mensen die voorheen staatsburgers waren, kunnen de vruchten plukken van dit plan. Zo zijn ook zij gebaat bij een sterkere democratie. Het feitelijke klassensysteem dat door burgerschap in stand wordt gehouden is de achilleshiel van de democratie. Voor nazi-filosoof en -jurist Carl Schmitt was haat richting rechteloze buitenlanders het breekijzer waarmee de democratie gekraakt kon worden. Door buitenlanders af te schilderen als vijand vonden de nazi’s een rechtvaardiging voor hun autocratische, racistische schrikbewind.

Daarnaast moeten we onder ons huidige systeem vrezen voor de ‘imperialistische boemerang’, een concept dat filosoof Aimé Césaire identificeerde. Hij zag dat autocratische methoden die koloniale en imperialistische staten eerst tegen niet-burgers gebruiken, voornamelijk in het mondiale zuiden, uiteindelijk ook tegen de eigen burgers werden gebruikt. Dit gebeurt in Nederland ook met vluchtelingen: zo zijn meerpersoonscellen eerst op vluchtelingen ‘getest’ voordat ze in gevangenissen voor Nederlanders werden geïntroduceerd. De klassenmaatschappij van het staatsburgerschap geeft de overheid een groep mensen om repressie op uit te proberen.

Het uitbreiden van de rechten van zogenaamde ‘vreemdelingen’ is overigens niet ongehoord. Sterker nog, de grote inperking van rechten van niet-burgers is een zeer recente ontwikkeling. Tot 1998 had iedere inwoner van Nederland, ongeacht nationaliteit of verblijfsstatus, recht op een uitkering. Tot 1992 (of 1987 voor Tamils) kregen vluchtelingen bij binnenkomst een uitkering en, na een kort verblijf in een vluchtelingenopvang, een sociale huurwoning. Voor de huurbetaling konden ze een beroep doen op huursubsidie, naast inkomen uit het werk dat ze deden. Vluchtelingen konden hun procedure in vrijheid afwachten.. Hadden ze geen inkomen uit werk, dan konden ze een beroep doen op een werkloosheidsuitkering of een arbeidsongeschiktheidsuitkering.

We kunnen prima terug naar de situatie zoals die was vóór 1987, met een paar aanpassingen. Naast toegang tot sociale zekerheid moeten alle inwoners in Nederland, ongeacht nationaliteit, actief en passief kiesrecht krijgen. Ze moeten kunnen kiezen en verkozen worden. Het is onverdedigbaar dat deze mensen geen politieke inspraak hebben over de wetten die ook hen aangaan. Arbeidsmigranten en vluchtelingen zijn evenzeer gebonden aan Nederlandse wetten, en vluchtelingen spenderen het merendeel van hun tijd onder de loep van de overheid. Als vluchtelingen zouden mogen stemmen zou hun belang zwaarder meewegen in de landelijke politiek. Dat kan bijdragen aan een rechtvaardigere behandeling van vluchtelingen en andere migranten.

Sommige mensen zullen bang zijn dat dit een ‘aanzuigende werking’ zal hebben, maar die angst is onterecht. Uit onderzoek blijkt dat asielbeleid maar een zeer kleine invloed heeft op de keuze van vluchtelingen voor de keuze voor het land waar zij naartoe vluchten. Vluchtelingen zijn, net zoals veel migranten, zelf-selecterend. Niemand kiest er zonder goede reden voor om hun hele leven te ontwortelen en ergens anders een compleet nieuw leven op te bouwen.

We moeten erkennen dat de angstbeelden die veel mensen hebben voor migranten precies dat zijn: angstbeelden. Migranten zijn geen fundamenteel andere mensen dan zij die al in Nederland wonen, en daarom kunnen we migranten behandelen als de gelijkwaardige mensen die ze zijn. Mensen die liefhebben, genieten, rouwen, werken, strijden voor waar ze in geloven. En ja, sommigen zullen weleens iets verkeerds doen, net zoals de mensen die hier geboren zijn. Er is geen reden om nieuwkomers anders te behandelen dan een hiergeborene.

Natuurlijk is het afschaffen van burgerschap geen magische oplossing voor alle maatschappelijke problematiek. Net zoals in de jaren ‘80 zal er serieus werk gemaakt moeten worden van het verzorgen van sociale volkshuisvesting, zodat ook vluchtelingen in procedure en arbeidsmigranten kunnen rekenen op een gegarandeerde, goedkope woning. Een mooie bijkomstigheid is dat wonen dan ook betaalbaarder wordt voor de rest van de Nederlanders, zeker als we bestaande azc’s ombouwen tot volwaardige woningen. Hetzelfde geldt voor goede zorg, toegankelijk en betaalbaar openbaar vervoer, en andere sociale voorzieningen zoals gratis (zwem)onderwijs. Met een samenleving die fundamenteel rechtvaardiger en socialer is kan uiteindelijk iedereen hun voordeel doen.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder bij Joop.)