Bladeren – 42: Boeken, Tijdschriften, Acties

Rubriek Cees Bronsveld.  “Wantrouwen tegen de gevestigde media en de oorlogszuchtige elite klinkt nu vooral bij uiterst rechts. Maar het was de links-anarchistische Amerikaan Noam Chomsky die met zulke kritiek faam maakte als publiek intellectueel”. Ziedaar de lead van een ‘profiel’ van Chomsky, geschreven door Esha Guy Hadjadj in De Groene (12.6.2025).

Chomsky-verwijzingen

Het verzet van (ultra)rechts tegen ‘de media’ zou vooral tijdens de corona-crisis wind in de zeilen krijgen. Concrete voorbeelden heb ik niet paraat maar ook toen waren er al Chomsky-verwijzingen in rechtse media. Nu gebeurt dat ook weer. Afgelopen mei kwam Chomsky naar verluidt (ik zag het niet zelf) – met baard! – een keer voorbij in een tv-uitzending van Ongehoord Nieuws.

Deze omroep maakt overigens doorgaans even vermakelijke als tenenkrommende televisie. Nauwelijks serieus te nemen, bij vlagen vooral wèl vanwege allerhande kwalijkheden. We hebben deze omroep trouwens te danken aan Arie Slob van de ChristenUnie. Hij was ‘media-minister’ (en meer) in het kabinet Rutte III (2017 – 2022)… 

Het genoemde Groene-artikel (het zit overigens helaas achter een betaalmuur) gaf al met al een redelijk beeld van Chomsky. De gebruikelijke kritiekpunten kwamen daarin ook voorbij, waaronder Chomsky’s visie op het ‘Cambodja’ van boeven zoals Pol Pot. Verder verwijst de auteur op de Chomsky-kritiek van de Syrische dissident Yassin al-Haj Saleh. Een nieuwe naam voor mij… Deze dissident zat 16 jaar gevangen. Na zijn vrijlating begon hij Chomsky’s werk in het Arabisch te vertalen. Zeker geen Chomsky-basher dus! Toch verweet hij Chomsky nogal het een en ander. Hij zou een ‘beperkte’ visie op een aantal kwesties hebben en hij zou soms zelfs ‘koloniaal denken’. Want: Chomsky bekijkt alles vanuit het Amerikaanse imperialisme en minimaliseert aldus systematisch de wandaden van de Amerikaanse vijanden. Niet altijd op even goede grond… Van belang denk ik, deze kritiek, vooral ook vanwege de systematiek die er mogelijk onder zit…

Over co-auteur Edward H. Herman van Manufacturing Consent, weet Haj Saleh nog te melden dat hij van huis uit econoom is (vast niet bedoeld als een aanbeveling). In zijn latere werk zou hij zelfs de genocide in Bosnië en Rwanda ‘vanuit een negationistische konijnenhol’ (tsja…)  bagatelliseren.

In 2023 zou Chomsky in een interview gezegd hebben dat de Russen ‘beheerst en gematigd’ te werk gingen in Oekraïne, vergeleken met de manier waarop de Amerikanen in 2003 in Irak te keer gingen. Dat klopt. Chomsky zei het in een interview in The New Statesman – dat ik online vond had maar nu ff niet kan terugvinden. Ik vond het interview wel op youtube: zie Online.

Esha Guy Hadjadj komt aan het eind van zijn artikel tot een interessante – of toch vooral verbijsterende? – conclusie. ‘We hebben helemaal geen journalisten nodig. We kunnen online van alles en nog wat lezen, uitwisselen en bediscussiëren.’ Behalve zijn artikel dus, want dat zit achter een betaalmuur….

Wat de Oekraïne aangaat. Ik heb het gevoel dat daar in zijn algemeenheid niet echt goed over geschreven werd en wordt in de Nederlandse pers. Gelukkig staat een artikel van de Nederlandse antropoloog Don Kalb en een in Berlijn werkzame onderzoeker nog steeds online. Zo pro-westers is Oekraïne niet, laat staan liberaal stond er boven (NRC Handelsblad, 10.2.2022), zie Online.

God…

Zonder God geen moraal….. Dat vond, niet zo heel lang geleden, de doorsnee christelijke medemens nogal eens. Ik moest hier aan denken toen ik de studie Oorlog zonder genade. Nederlandse militaire geestelijken in Indonesië, 1945-1949 van Koos-jan de Jager las (Amsterdam, Boom 335 pp., €29,90, e-book € 23,90).  “Geestelijken hitsten de Nederlandse troepen op tijdens de koloniale oorlog in Indonesië’ luidde de terechte conclusie boven een recensie in Trouw (26.3.2015), diitale versie vind je hier: Online. Onder die geestelijken waren een handjevol uitzonderingen maar dat waren dan veelal zendelingen, mensen die er, in tegenstelling tot predikanten, wèl vele jaren in Indonesië woonden, en dus het land en de cultuur – inclusief de koloniale ellende – op zijn minst kenden.

De veldpredikers waren er dan ook helemaal niet voor de moraal van de troepen – in tegendeel zelfs. Ze zaten er vooral voor het moreel van de troepen…. Auteur De Jager schreef eerder over dit onderwerp, onder meer in Transparant (december 2021, pp. 12 – 15), een tijdschrift dat wordt uitgegeven door de Vereniging van Christelijke Historici. Zijn artikel blijkt ook online beschikbaar, zie Online. In De Jager’s boek ook aandacht voor Ds. Buskes, een ontzettende moedige man – geïnspireerd door onder meer de anarchistische ex-dominee Bart de Ligt.  Buskes kon ook in deze koloniale oorlog aan het thuisfront zijn mond niet houden.

Niet met de wapenen der barbaren…

Oorlog, oorlog en nog eens oorlog. Riep daar iemand ‘sociale verdediging’? Gelukkig wel! In Grasswurzelrevolution (GWR 500, zomer 2025) een paginagroot artikel van Christien Schweitzer met als titel Soziale Verteidigung: ein Konzept gegen die ‘Kriegstüchtigkeit’.

De Rotterdamse socioloog Willem Schinkel schreef een kritisch stuk over de NATO en de voorgenomen herbewapening. De geesten worden klaargemaakt voor een permanente mobilisatie, luidde de kop erboven (NRC, 12.7.2025). Een digitale versie vind je hier: Online. 

In het genoemde GWR-nummer ook een zeer lezenswaardig portret van ene Elisabeth Dmitrieff (1851 – 1918), een Russisch feministe en activiste tijdens de Commune van Parijs. Ik had nog nooit van haar gehoord maar Gisela Notz, de auteur van dit artikel, noemt haar – terecht denk ik – een Symbolfigur der Kommune!  

Al weer een wat ouder boek is de monumentale studie van Sjoerd van Faassen en Hans Renders over Theo van Doesburg 1883 – 1931 met als titel Ik sta helemaal alleen (Amsterdam, De Bezige Bij, 742 pp. , €59,99). Toch nog interessant om dit boek hier even te noemen omdat Van Doesburg bevriend was met Bart de Ligt en Arthur Lehning. Over De Ligt en Lehning lezen we niet heel veel nieuws. Het meeste over Van Doesburg en De Ligt – zoals Van Doesburg’s typografische ontwerpen voor De Ligt’s Bond van Revolutionair-Socialistische Intellecturelen – was ook al te vinden in Herman Noordergraaf’s boek over het christensocialisme van De Ligt, Niet met de wapenen der barbaren (1994). En we lezen ook al niet voor het eerst dat Oud en Mondriaan, Van Doesburg doelbewust buiten Lehning’s blad i10 wisten te houden. 

Wel ontdekte ik aldoende dat Lehning’s blad i10 inmiddels integraal online staat, op dbnl dus! De bijgaande omschrijving luidt als volgt: Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Internationale Revue i 10 1927-1929 uit 1979. Het betreft een fotomechanische herdruk van de maandelijkse afleveringen van het tijdschrift Internationale Revue i 10 , verschenen tussen 1927 en 1929, voorafgegaan door een inleiding van Arthur Lehning. Je vindt het hier: Online.

Antikapitalisme

Er blijven maar boeken verschijnen over protestbewegingen. Het politieke boek is weer helemaal terug kun je zo onderhand wel stellen! Nu het anarchistische boek nog!?

De uitgeverij van de Internationale School voor Wijsbegeerte (ISVW) durfde in ieder geval de uitgave aan van een vertaling van een oorspronkelijk in 2o20 verschenen Duits boek van filosofe Eva von Redecker: die vertaling kreeg de titel Revolutie voor het leven. Een filosofie van nieuwe protestbewegingen (Leusden, ISVW, 285 pp., €27,95). Het blijkt voor alles een anti-kapitalistisch boek en dat is van belang. Je moet de dingen bij de naam noemen tenslotte. Zo stelt Von Redecker het leven niet tegenover de dood maar… maar tegenover het kapitalisme. Redecker wortelt intellectueel in de filosofische traditie van de Frankfurter Schule, geen wonder dus dat Thijs Lijster gevraagd werd deze vertaling van een inleiding te voorzien. In NRC (20.6.2025) een lovende recensie, zie Online en een interview in Trouw (20.5.2025), zie Online.

Inleider Lijster interviewde haar eveneens en vroeg haar onder meer naar haar verhouding tot de Frankfurters. Zij gaf aan toch liever niet tot die dynastie (!)  gerekend te worden (Filosofie Magazine, online versie (24.4.2025) zie hier. Wel benieuwd naar de belangstelling voor de uitgaven van de Kelder Uitgeverij…. En hoe staat het met de belangstelling voor de website van good ol’ De AS ?  En voor deze website? Neemt die belangstelling toe? 

Intussen blijkt ‘het kapitalisme’ meer en meer als de schuldige van allerhande ellende te worden aangewezen. Terecht uiteraard, maar vooral ook: eindelijk! Nieuwe groepen zoeken grenzen op, met als rode draad anti-kapitalisme stond er boven een krantenartikel van Dorine Booij (NRC, 30.6.2025). Hierin komen onder meer organisaties als Extinction Rebelilion en Tegengas voorbij. Ook Chris Julien komt aan het woord (zijn boek signaleerde ik eerder in Bladeren 40). Door de aanwezigheid van radicalen worden voorzichtiger opererende actiegroepen gemakkelijker geaccepteerd, vermoed hij. Helaas speelt dit sociale mechanisme ook bij het rechtse activisme…. 

Socialisme en Democratie, het tijdschrift van de Wiardi Beckman Stichting (het wetenschappelijke buro van de PvdA) wijdde alweer een paar jaar terug een themanummer (2022/1) aan dat vermaledijde Kapitalisme, zo ontdekte ik onlangs. Filosoof Peter Sas – werkzaam op het partijbureau van de SP (!) en actief binnen Extinction Rebellion – schreef daarin het artikel Samen tegen het kapitalisme. Onder dat ‘samen’ vallen dan socialisten, sociaaldemocraten, groenen en….  liberalen. ‘Zij hebben allemaal belang bij het grondig herzien van het doorgeslagen kapitalistische systeem’.  Ik vond een on-line-versie van dit artikel, zie hier.

Het parlementarisme kent vanuit anarchistisch perspectief de nodige problemen. Eva Rovers benoemt in een recent artikel nòg een probleem. Zie haar Voorkom dat verkiezingen onze democratie ondermijnen (NRC, 10.6.2025). Een digitale versie vind je hier.

Optimisme zonder hoop heet het kleine boekje van schrijver Tommy Wieringa dat verscheen tijdens de Maand van de Filosofie (maart 2025). Hoop bewijst haar nut in krises met een natuurlijk einde, zoals oorlogen en pandemieën, betoogt Wieringa, maar in de klimaatcrisis – daar gaat dit boekje dus vooral over – blijkt hoop weinig ter zake te doen. Geef je de hoop op, stelt Wieringa, dan ben je ook meteen de hopeloosheid kwijt…  Ach: ‘Elk nadeel heeft zijn voordeel’, stelde ook filosoof Johan Cruyff. Maar toch: een mooi en erudiet boekje. Niet hopen maar doen!  Zo heb ik het in ieder geval begrepen. (St. Maand van de Filosofie, z.p., 94 pp., € 8,00). 

Er verscheen een nieuw nummer van het Duitse theoretische anarcho-blad espero, zie Online . Hetgeen ‘hoop’ betekent. Fout kan hoop wat mij betreft dan ook nog altijd niet zijn….

Hoe dan ook. Het nummer opent met een artikel over een anarcho-congres in Venetië in 1984. Ik zag daar Rudolf de Jong, die ik toen nog niet persoonlijk kende voor de tweede keer. De eerste keer dart ik hem zag was in Leiden. Een clubje linkse geschiedenisstudenten nodigden toen, ergens halverwege de jaren ’70 !?,  een reeks linkse historici uit. Ik zag en hoorde Rudolf. Alsook de ‘radencommunist’ Cajo Brendel (1915 – 2007). Beiden spraken in deze reeks over Spanje. Beiden maakten op mij een grote indruk. Ik deed een paar jaar ‘Spaans’ en ging voor een maand naar Barcelona. Het was wonderlijk dat je als lid van de anarchistische secte – zo voelde het op een gegeven moment toch wel – overal met open armen als ‘kameraad’ ontvangen werd. Al paste ik in Barcelona al wel heel snel mijn introductie als ‘een anarchist uit Rotterdam’ snel aan en zei ik ‘anarcho-syndicalist’… Tsja, zo goed zat ik toen zeker  niet in de geschiedenis van het linkse socialisme… 

Van een neef die in Delft bouwkunde studeerde hoorde ik over ene Wim van Dooren (1934 – 1993), filosoof en anarchist, die daar filosofiecolleges verzorgde. Ik deed een bijvak bij hem. Wim zou helaas veel te vroeg overlijden. Ik maakte, uiteraard samen met De AS-redactie, na zijn overlijden een themanummer (1994) over zijn leven en werk. Het nummer is te downloaden, zie Online.

Tot slot

Ik sluit deze aflevering van Bladeren af met enige aandacht voor het ‘dubbeldikke’ zomernummer van De Groene (10.7.2025, 149: 28 – 29) met als thema Het heerlijke nietsdoen. Een prima nummer. Ik noem allereest de fraaie bijdrage over de Ierse schrijver Samuel Beckett (1906 – 1989), vooral bekend van zijn toneelstuk Waiting For Godot. Hij schreef het in 1948 in het Frans en vertaalde het in 1952 zelf in het Engels. Het artikel van Mari Kager gaat over ‘de kunst van het falen’. Ook een soort van niets doen kennelijk….

Een ander interessant artikel voor dit nummer schreef de cultuurhistoricus Thor Rydin (1991-) over socioloog en historicus Thorstein Veblen (1857 – 1929) en zijn belangrijke studie The theory of the leisure class (1899/1912). Met Veblen constateert Rydin dat er weinig méér sociaal vastligt dan juist die in zogenaamde ‘vrije tijd’. Zijn artikel heet dan ook Het regime van de vrije tijd. Zeker…  het sociale kent ook de nodige regels! Maar een groot verschil met de ‘juristerij’ is natuurlijk wel dat die regels of niet, dan wel anders gehandhaafd werden en worden. Een aantal onvrijheden doen we elkaar dus gewoon zelf aan… Dikwijls op goede grond?

Helaas meldt Rydin niet dat Veblen’s boek ook in het Nederlands vertaald werd, door Bart Tromp (1944 – 2007) en ene L. Inberg (De theorie van de nietsdoende klasse (1974). Mèt de inleiding van C. Wrigth Mills en een nawoord van Th. W. Adorno. 

De Groene miste in dit ‘niksen’-nummer intussen wel het belangrijke boek van Paul Lafargue’‘s Het recht op luiheid, zoals de titel van een Nederlandse vertaling luidde. De auteur Lafarque (1842 – 1911) was een schoonzoon van Marx, zijn boek verscheen in 1883. Wikipedia meldt maar liefst 3 Nederlandse vertalingen! Die uit 1974 verscheen bij De Arbeiderspers en werd ingeleid door ex-AS-redacteur (en nog véél meer) Anton Constandse.

Het had uiteraard ook aardig geweest als De Groene in dit nummer mede aandacht had besteed aan de Bond Tegen Het Arbeidsethos van weleer alsook aan het blad Luie Donder dat die Bond uitgaf. Niet alleen aardig maar ook belangrijk lijkt me zo in tijden waarin menige politicus ‘de hardwerkende Nederlander’ (waar komt die term trouwens vandaan??) zegt te willen bedienen. Over die Bond, zie Online. Maar goed, vooral ‘niksen’ was het trefwoord in dit themanummer en dat is niet helemaal hetzelfde als tegen loonarbeid zijn !? 

Cees Bronsveld 

Commentaar op en suggesties voor deze rubriek graag naar ceesbronsveld@outlouk.com