Klimaat: zijn we echt te laat?

zondag 13 juli 2025

De klimaatcatastrofe is actualiteit. Het is allang niet meer doemscenario voor de toekomst. We zijn er hier en nu getuige van – en meer dan dat. We maken het mee, dag na dag.

De hittegolf die Europa eind juni trof, is een symptoom. Recent onderzoek wijzst uit dat klimaatverandering de temperatuur 2 tot 4 graden hoger heeft gemaakt dan anders het geval zou zijn. Het aantal extra doden in die hittegolf waarvoor die klimaatverandering mee verantwoordelijk is, bedraagt 2300.(1) Drieëntwintighonderd mensenlevens in een tiental dagen, slachtoffers van de klimaatcatastrofe. Het is maar een voorbeeld. We hebben de recente overstromingen in Texas gezien. Dit soort ‘natuurrampen’ zijn er vrijwel dagelijks.

Het is duidelijk: dit gaat fout. Voor optimisme is zeer weinig reden. We zijn te laat om grote rampen te voorkomen. Zijn we wellicht nog op tijd om een nog veel grotere, wereldomspannende catastrofe – klimaatverandering, de ineenstorting van de biodiversiteit met het uitsterven van tal van soorten levensvormen, grootschalige mislukkingen van oogsten en daarmee voedseltekorten, vergiftiging van de planeet, ons voedsel en onszelf… voor te blijven, binnen de perken te houden en terug te dringen? Is een planetaire catastrofe nog af te wenden? Wie daaraan twijfelt, kan voor die twijfel en de bijbehorende wanhoop veel argumenten vinden. En het valt niet mee om daar een hoopvol en tegelijk onderbouwd betoog tegenover te stellen.

Misschien moeten we dat ook wel niet doen. Misschien moeten we de catastrofe onder ogen zien, en van daaruit zo zinnig mogelijk handelen om het leven zo goed mogelijk te blijven verdedigen tegen wat het industriële kapitalisme over de planeet heeft afgeroepen. En heel misschien zit precies in zo’n vasthoudende verdediging wel een glimp verborgen van perspectief.

Dat bedacht ik me na lezing van een lezenswaardig interview met David Suzuki, milieustrijder en inmiddels 89 jaar jong. Ik pik er het een en ander uit over de vraag of de catastrofe onafwendbaar is. Volgens hem wel, maar ook weer niet helemaal. Ik ga uitgebreid citeren en wissel de woorden van Suzuki af met eigen commentaar. Aan de hand daarvan kom ik dan met een soort van eigen conclusie.

Hij stelt over het bedwingen en voorkomen van de klimaatramp droogjes vast: ‘Het is nu te laat’. Hij vervolgt: ‘Ik heb dit nooit eerder in de media gezegd, maar het is te laat. Ik zeg dat omdat ik de wetenschap volg, en Johan Rockström, de Zweedse wetenschapper aan het hoofd van het Potsdam Instituut, heeft negen planetaire begrenzingen gedefinieerd. Dit zijn de beperkingen op hoe we leven.’ Eentje is onder controle gebracht: de ozonlaag, zegt Suzuki ‘Maar we hebben de zevende beperking dit jaar overschreden, en we zitten in de extreme gevarenzone. Rockström zegt dat we vijf jaar hebben om uit de gevarenzone te komen. Als we een begrenzing overschrijden horen we het in onze broek te doen. We hebben er zeven overschreden!’

Een van die begrenzingen: de hoeveelheid van broeikasgas CO2 in de atmosfeer, de aanjager van die catastrofale opwarming van de atmosfeer. Die hoeveelheid blijft toenemen, en ‘we hebben 28 COP bijeenkomsten gehad en we zijn niet in staat geweest de uitstoot te beperken.’ COP bijeenkomsten, dat zijn die grote klimaatconferenties die eens in de paar jaar worden gehouden. CO2-uitstoot is een van de planetaire begrenzingen die steeds verder doorbroken worden. ‘We zijn op weg naar meer dan 3 graden temperatuurstijging aan het eind van de eeuw, en wetenschappers zijn het er over eens dat we niet boven de 1,5 graden moeten moeten stijgen.’ Aldus nog steeds Suzuki, die er geen doekjes om windt.

Suzuki wijst ook op oorzaken van de ramp: de politieke, economische en juridische systemen waaronder we leven hebben ene verkeerd fundament. Die ‘zijn ontworpen om mensen richting te geven, maar we hebben het fundament van ons bestaan weggelaten, de natuur, schone lucht, helder water, rijke bodem, voedsel en zonlicht. Dat is de grondslag van onze levenswijze, en als we juridische, economische en politieke systemen opbouwen, dan moeten ze gebouwd zijn rond het beschermen van precies deze dingen, maar dat zijn ze niet.’ En dan, zo kunnen we Suzuki lezen, plegen we roofbouw en gaat het verkeerd.

Wat was voor Suzuki de spreekwoordelijke druppel? De verkiezing van Trump. Dat was ‘de dolk in mijn hart. De zege van Trump was de triomf van kapitalisme en neoliberalisme, en hij gaat verwoesting aanrichten´, zo stelt hij zeer realistisch vast.

Maar dan wordt het pas echt interessant! ‘Er is niets dat we daaraan kunnen doen, behalve wellicht incrementele veranderingen. Dat is niet wat we nodig hebben’, zegt hij. Geen benadering van louter geleidelijke stapjes kan ons nog redden. Met het gegeven dat we nog vijf jaar hebben om enigszins safe te blijven, is dat geen onlogische conclusie.

Maar volgt daar dus zonder meer uit dat we dus al te laat zijn, zoals Suzuki zegt? Niet volgens… Suzuki zelf in zijn volgende zin! Die luidt: ‘We hebben revolutie nodig. Kun je een vreedzame revolutie hebben? Ik weet het niet.’ Suzuki weet niet of een vreedzame revolutie mogelijk is, maar helemaal uitsluiten doet hij het niet. En ik heb zomaar het vermoeden dat hij daar vooral twijfelt of het vreedzaam mogelijk is. Wat als we die voorwaarde nu eens laten vallen? Wat als we vaststellen: we hebben een revolutie nodig, en we sluiten daarbij ook minder vreedzame strijdmiddelen niet bij voorbaat uit? Niet omdat we geweld zo leuk vinden maar omdat we gene enkel druk- en actiemiddel bij voorbaat uit ons arsenaal kunnen missen?

Wat als we daar eens op doorgaan? Wat zou dat betekenen: een revolutie die zodanige veranderingen teweeg brengt dat we binnen een handvol jaren verregaand gebroken hebben met ‘kapitalisme en neoliberalisme’( en al helemaal mat Trump…)? Wat als we intussen samen een levenswijze aan het opbouwen zijn die planetaire grenzen wel respecteert en wel erkent dat we ‘het fundament van ons bestaan’ als grondslag horen te nemen: de natuur waarvan we erkennen dat we er niet meer dan een een onderdeel van zijn in plaats van ons heer en meester te wanen? Dat zijn het soort vragen die naar voren komen als we de indringende woorden van Suzuki niet alleen tot ons nemen, maar er een waarschuwing en oproep in lezen.

Suzuki geeft dus argumenten om vast te stellen dat we de klimaatstrijd feitelijk verloren hebben. Ja, met business as usual en stapje-voor-stapje-maatregelen komen we er niet. Ja, ‘we zijn er niet in geslaagd om het verhaal te verschuiven en we zitten nog steeds gevangen in dezelfde wettelijke, economische en politieke systemen.’ Maar hij geeft tegelijk een handvat om te zien dat de nederlaag niet totaal is, niet definitief en wellicht niet onafwendbaar ook. Maar met een radicale omwenteling, wereldwijd en doelgericht, anti-neoliberaal en antikapitalistisch, heel misschien nog wel. Waarschijnlijk vindt Suzuki het niet. Uitsluiten doet hij het evenmin.

En ook als we echt te laat zijn om zeer grote catastrofes af te wenden, is er ook volgens Suzuki genoeg te doen: overleven in plaatselijke gemeenschappen waar mensen op elkaar zullen zijn aangewezen. Ook daarover schrijft hij belangwekkende dingen die best goed passen bij hoe ik als anarchist tegen zulke zaken aan kijk. Hoe dan ook: aan ons om de zaken verder te doordenken, de noodzakelijke radicale stappen te zetten en te redden wat er te redden valt.

Noten:

(1) ‘European heat wave caused 2,300 deaths in 10 days, study finds’, Al Jazeera, 9 juli 2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/7/9/european-heatwave-caused-2300-deaths-in-10-days-study-finds

(2) Davis Legree, ‘“ It’s too late”: David Suzuki says the fight against climate change is lost’, iPolitics, 2 juli 2025, https://www.ipolitics.ca/2025/07/02/its-too-late-david-suzuki-says-the-fight-against-climate-change-is-lost/

Peter Storm