Hoe dichtbij is vrede in Oekraïne?

Kijk op de periode 24 juli – 24 augustus 2025
Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt elke maand opgesteld door Guido van Leemput voor de protestactie op het Spui en verschijnt dan op www.stopdeoorlogamsterdam.nl.

26 augustus, 2025 9 min leestijd

Vandaag precies drie-en-een-half jaar geleden begon de Russische invasie in Oekraïne. Vandaag ook is de republiek Oekraïne 34 jaar oud. En de regering van Oekraïne staat voor buitengewoon belangrijke beslissingen. Intussen is duidelijk dat Oekraïne op de rand van de nederlaag staat. Het aantal benodigde soldaten om de aandringende Russen tegen te houden is er niet meer.
Onder druk van de Amerikaanse regering wordt nu onderhandeld. Trump eiste van Poetin een compromisvoorstel. Dat ligt er inmiddels. Nu is het aan de oorlogvoerende landen en de Europeanen die Oekraïne bewapenen of zij serieuze onderhandelingen gaan voeren of dat de oorlog voortgaat. Trump wil binnen tien dagen antwoord. Opnieuw staat de oorlog op een kruispunt.​

Dat brengt me op de volgende punten:

• De stand van de onderhandelingen
• Amerikaanse eis voor Russische concessies
• Het compromisvoorstel van Poetin
• Tijd en geduld
• Haast in een complexe situatie
• De verzwakte Oekraïense positie
• De band tussen Oekraïne en de Europese landen
• Overeenkomst of doorvechten

Stand van de onderhandelingen
Al lang was duidelijk dat Oekraïne naar een onderhandelde oplossing zocht. Daarvoor werd zo’n jaar geleden een zogeheten overwinningsplan opgezet. Zoals ik toen al stelde was het in feite een exit-plan dat niet zo mocht heten, omdat Oekraïne op een of andere manier een overwinning wil claimen. Ook al zijn dat voornamelijk mooie woorden. Een centraal punt is het verkrijgen van westerse veiligheidsgaranties.
Vanaf het afgelopen voorjaar wordt er op laag diplomatiek niveau onderhandeld. Dat gaat over het uitwisselen van krijgsgevangenen en de lichamen van gesneuvelde militairen.
Onderhandelingen over een dringend gewenst staakt-het-vuren werden door Rusland afgehouden, omdat het zei te vrezen voor de aanvoer van versterkingen aan Oekraïense kant.

Amerikaanse eis voor Russische concessies
Afgelopen maand eiste president Trump dat Poetin concessies zou doen. Dat moest onder vier ogen in Alaska worden besproken. Trump van zijn kant liet de eis vallen dat er eerst een staakt-het-vuren van een maand moest komen. Hij ging akkoord met het overslaan van een staakt-het-vuren en ging gelijk over tot het bespreken van een vredesakkoord. Bovendien hees Trump Poetin weer op het wereldtoneel en zette de westerse isolatie en sanctiepolitiek van de laatste drie-en-een-half jaar bij het grof vuil. Net zoals Trump de NAVO aan de kant zette. Dat waren belangrijke diplomatieke overwinningen voor Rusland.
De onderhandelingen in Alaska van 15 augustus, werden op 18 augustus gevolgd met een gesprek van Zelensky die daarbij gechaperonneerd was van de NAVO-baas en een zestal Europese grootmachten die zich stijf aan de kant van Oekraïne hebben opgesteld.

Het compromisvoorstel van Poetin
Na afloop van deze besprekingen regende het tal van ideetjes, voorstellen en tegenvoorstellen uit de verschillende kampen. Twee daarvan zijn van belang.
Zelensky is bereid te praten over territoriale concessies, maar alleen als veiligheidsgaranties zijn gegarandeerd.
Het tweede voorstel lekte uit via persbureau Reuters en houdt het door Trump geëiste compromisvoorstel van Rusland in. Aanvankelijk stelde Poetin dat de vier door Rusland geannexeerde oostelijke provincies van Oekraïne aan Rusland moeten worden overgedragen. Nu stelt Poetin voor dat Oekraïne de provincies Donetsk en Loehansk aan Rusland afgeeft. Voor de goede orde; die provincies zijn nog niet helemaal door Rusland bezet. De twee andere geannexeerde provincies, Kherson en Zaporisha, zijn pakweg voor de helft door Rusland veroverd maar daarover zou de huidige frontlijn als staatsgrens moeten gaan gelden. Poetin ziet af van de totale claim. In ruil daarvoor geeft Rusland twee bezette gebiedjes in de provincies Kharkhov en Sumy terug aan Oekraïne. Daarnaast wil Rusland deelgenoot zijn in de veiligheidsgaranties die voor Oekraïne worden gegeven en eist Rusland geen Westerse troepen in Oekraïne. Deze indirecte onderhandelingen via de pers tonen dus een bereidheid tot compromis.

Tijd en geduld
De komende week komt het er op aan of de indirecte onderhandelingen achter de schermen een opening bieden om verder mee te gaan.
Duidelijk is dat een NAVO-lidmaatschap er niet inzit. Er wordt nu gedacht over een aparte constructie die een soort bondgenootschap inhoudt van Oekraïne met Europese landen, waarbij een onderlinge bijstandverplichting zou gelden. Een soort artikel 5 van de NAVO. Het is nog te vaag om dat plan hier op zijn merites te beoordelen.
Interessant is dat Rusland ook in een veiligheidsarchitectuur wil worden opgenomen. Dat leidt tot grote verontwaardiging. Ook hiervoor geldt dat er te weinig duidelijk is om goed te kunnen beoordelen. Tijd en geduld zouden ons verder kunnen helpen. Of die tijd gegund wordt en of dat geduld er is, zijn grote onzekerheden

Haast in een complexe situatie
Trump nu heeft van Oekraïne en Rusland geëist dat zij begin september nieuwe onderhandelingsplannen bekend maakt, anders neemt Trump strafmaatregelen tegen Rusland. Het zou ook kunnen dat hij er het bijltje bij neer gooit. Hier wordt een organisatie aan de VN gemist om de onderhandelingen over te nemen. 
Dat betekent dat het er deze weken van eind augustus 2025 op aankomt of Oekraïne en de bondgenoten bereid zijn te onderhandelen over deze verschillende compromissen. Het is nu moeilijk voor te stellen dat deze onderhandelingen op korte termijn een wezenlijk resultaat opleveren. Daarover is het probleem te complex en zijn de geslagen wonden te groot en te diep. Geduld is geboden om de onderhandelingen een kans te geven.
Het is daarom betreurenswaardig dat niet een staakt-het-vuren wordt ingesteld om een eind aan het bloedvergieten te maken.

De verzwakte Oekraïense positie
Afgezien van de onderhandelingen over krijgsgevangen ging afgelopen zomer de oorlog door hard. De Russische bombardementen op de energievoorziening, op de (wapen) industrie, en civiele instellingen, zoals op vier rekruteringsbureaus van het Oekraïense leger geven Oekraïne geen rust.
Daarbij leek Rusland doorbraken aan het front in de provincie Donetsk te kunnen forceren. Hoewel Rusland sinds november 2022 maar 1% extra van het Oekraïense grondgebied heeft gewonnen is de verdediging aan het front erg dun. Op sommige stukken staat iedere 100 meter maar een soldaat. De Oekraïense legerleiding geeft openlijk toe dat de situatie penibel is. Het aantal rekruten neemt af, er is groot bezwaar om te dienen. Inmiddels mogen ook 60-plussers zich als vrijwilliger melden in het leger.
Er waren demonstraties in Kyiv deze zomer tegen het beleid van Zelensky om corruptie niet langer adequaat te bestrijden. Corruptie hangt nauw samen met de oorlog, niet alleen bij levering van allerlei voorraden voor het leger maar ook om onder de legerdienst uit te komen is veel corruptie. Legerdienst is een klassenzaak, inmiddels vooral van de armen. Zelensky veranderde zijn beleid onder druk van de demonstratie, maar het deed zijn populariteit geen goed. Uit een recente opiniepeiling blijkt dat een ruime meerderheid van de ondervraagden nu een einde aan de oorlog wil door middel van onderhandelingen. De stemming onder de bevolking is gedraaid, de vraag is hoe lang de situatie nog militair overeind te houden is.

De band tussen Oekraïne en de Europese landen
Eén van de raadsels van de Europese opstelling is, waarom zij, de EU noch de afzonderlijke of gezamenlijk grote Europese landen, geen enkel idee hebben  om door onderhandelingen een einde aan de oorlog te maken. Onder druk van Trump spreken ze van een vrede en onderhandelingen en maken ze plannen om troepen in Oekraïne te plaatsen zodra er een vredesdeal is. Zoals gezegd is Rusland daar mordicus tegen en daarom zal er ook geen deal komen. De vraag is of de EU en Oekraïne deze eis willen laten vallen.
Hoe de band te verklaren tussen Oekraïne en de EU?
In Oekraïne heb ik vanaf het begin van de oorlog een paar stromingen in de politieke leiding onderscheiden.

• Een compromissen- en onderhandelingsstroming. Dat leidde in april 2022 tot het akkoord van Istanboel. Dat akkoord is nooit doorgevoerd, maar werd toen gesteund door Zelensky en het werd afgesloten door David Arachamija.
• Een Atlantische stroming die helemaal op het Westen is gaan leunen. Deze stroming hield zich aan de beperkingen die door de VS onder Biden werden opgesteld.
• De doorknokstroming die uit ultranationalisten bestaat en uit de leiding van de geheime dienst onder generaal Boedanov.  Deze stroming wil door middel van het verzelfstandigen van de Oekraïense wapenindustrie loskomen van de westerse beperkingen en door de inzet van eigen wapens diep in Rusland dat land hard en strategisch raken. Zij zijn gebaat bij een voortdurende oorlog en hopen dat ze in 2026 deze strategie kunnen gaan uitvoeren.

Onder de Europese landen is ten eerste een diepgevoelde haat tegen Rusland die op dit moment moeilijk te verteren valt met de nederlaag voor Oekraïne die zich nu aftekent. Met Oekraïne is inmiddels een nauwe band ontstaan bij de productie van wapens en de gezamenlijke ontwikkeling van drones voor de lange afstand. De Europese wapenindustrie is daarbij sterk afhankelijk van de Oekraïense samenwerking en van de oorlog als motor van opdrachten.
De EU is door de VS van Trump geschoffeerd met hoge tarieven voor de Amerikaanse markt en door de enorme rekening voor de NAVO. De EU wil nog geen afstand nemen van de NAVO omdat het niet op eigen benen kan staan. Deze politiek kan alleen worden volgehouden als de enorme bedragen in de Europese wapenindustrie worden gespendeerd. Daar komt bij dat de bereidheid in Europa om zeer hoge bedragen voor de NAVO te betalen afneemt door de politiek van Trump én in het geval de oorlog in Oekraïne stopt. Er zijn dus zowel in Oekraïne als in de landen van de EU belangrijke stromingen actief die voordeel lijken te hebben bij het voortduren van de oorlog.

Overeenkomst of doorvechten
De afweging die Oekraïne de komende week moet maken is of doorvechten houdbaar is, of zal doen gebeuren wat al drie jaar het geval is. De geleidelijke achteruitgang en verslechtering van de situatie, die alleen maar erger wordt en weldegelijk leidt tot een slechter resultaat.
Het is van het grootste belang dat de oorlog stopt. Voor de bevolking van Oekraïne, voor de soldaten van Rusland, voor heel Europa. Het belangrijkste zou zijn een onmiddellijk staakt-het-vuren; en vervolgens onderhandelingen op basis van de eerste compromissen die naar voren worden gebracht. Die onderhandelingen mogen lang duren.
Als de onderhandelingen nu mislukken wacht Oekraïne een zeer bittere winter. Daarbij worden de Europese landen gedwongen na te denken wat zij met het continent Europa aanwillen. Permanente oorlog en mobilisatie, een koude oorlog met Rusland en slechte verhoudingen met de rest van de wereld of vrede.

Tot de volgende keer.

​​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.