Bizarre stikstof-AMvB laat zien hoe rechts wil regeren

“Een nieuwe natuurvergunning moet niet nodig zijn voor verduurzamingsprojecten waarbij de stikstofuitstoot met minstens dertig procent daalt, vindt het kabinet. Demissionair landbouwminister Femke Wiersma (BBB) publiceert een maatregel die dit regelt deze maandag voor reacties”, aldus de IJmuider Courant afgelopen maandag. Nou, dat duurde niet lang. Slechts een paar dagen is NSC weg uit het kabinet of er wordt al een bizarre Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) aangekondigd. Dit is een kijkje hoe ‘regeren’ de komende tijd eruit zal zien.

Om te beginnen: een AMvB is een regel die de ministerraad kan instellen. Het lijkt een beetje op een wet, maar het is aan regels gebonden. Zo mag een AMvB alleen worden ingesteld als een wet daar toestemming voor geeft.

In dit geval gaat het om artikel 5.1 van de Omgevingswet, die bepaalt voor welke activiteiten een vergunning moet worden afgegeven. Voor een Natura-2000-activiteit (een bouwactiviteit met effect op een natuurgebied) is dit verplicht, tenzij een AMvB anders bepaalt.

Dat is dan ook wat deze AMvB regelt: volgens de nieuwe regels is een Natura-2000-activiteit niet meer vergunningsplichtig als het aan een aantal voorwaarden voldoet: er moet een stikstof- of ammoniakreductie van dertig procent zijn, en de activiteit mag niet uitbreiden of veranderen.

Dus: een stal moet een stal blijven, en je mag een “verduurzamingsmaatregel” niet combineren met een uitbreiding van het aantal dieren, bijvoorbeeld. Ten minste, dat staat nu in die AMvB. Daar zitten nog praktische bezwaren aan, maar daar komen we later op terug.

Wat is er mis met die AMvB? Allereerst: dertig procent is een belachelijk lage reductie. Nederland moet in vijf jaar vijftig procent minder stikstof gaan uitstoten, en dat moet naar verwachting grotendeels uit de vee-industrie gaan komen. Dertig procent is dan veel te weinig.

Zeker als je meerekent dat een project drie jaar lang (!) wél meer mag uitstoten, en dat die uitstoot wel vijf keer hoger (!) mag zijn dan de uiteindelijk behaalde emissiereductie. Dat betekent dat er vóór 2030 geen reductie te verwachten is. Het kan juist tot een toename leiden.

Het is duidelijk hoe deze regel gebruikt kan worden. Stel een boer heeft een verouderde stal aan het einde van de levensduur; als die dertig procent emissiereductie kan bewerkstelligen, kan die de oude stal vergunningvrij vervangen door een nieuwe stal met iets minder uitstoot.

Het probleem: dan kan die boer plotseling veel langer uitstoot genereren. Waar die voorheen wellicht geen vergunning had kunnen krijgen voor de verlenging van de werkzaamheden hoeft nu niet eens een vergunning aan te vragen.

Bovendien kan het onder bepaalde omstandigheden (als er op één locatie veel wordt gebouwd) dat de uiteindelijke gevolgen van deze vergunningsvrijstelling zijn dat er juist méér uitstoot komt. Daar verliest de overheid nu dus veel controle over.

Naast de inhoud is dat het tweede grote bezwaar: de keuze om überhaupt bij AMvB een vergunningsvrijstelling te regelen. Want: de minister had ook ervoor kunnen kiezen om afspraken te maken met provincies over het toekennen van dit soort vergunningen.

Bij Natura 2000-vergunningen geldt de zogenaamde “uitgebreide voorbereidingsprocedure”, wat betekent dat de verantwoordelijke provincie mensen de kans moet geven om hun bedenkingen tegen de vergunning kenbaar te maken. Daarvoor wordt de aanvraag gepubliceerd.

Daar maken milieuorganisaties dan ook gebruik van om, vaak met succes, vergunningen aan te vechten die in strijd zijn met de nationaal of Europees recht. Dat is blijkbaar de enige manier om te zorgen dat boeren en overheid zich aan de wet houden.

Door dit soort projecten te onttrekken aan de vergunningsplicht is die hele uitgebreide voorbereidingsprocedure van tafel. Boeren hoeven dan niet eens meer een aanvraag te doen om gebruik te mogen maken van die uitzondering. Ze kunnen in feite gewoon beginnen.

Dus dan de grote vraag: hoe gaan provincies die dertig procent daadwerkelijk handhaven, als er geen aanvraag gedaan hoeft te worden voor de bouw? Hoe weet de provincie dan überhaupt dat er gebouwd gaat worden? De regering weet het ook nog niet, gezien het lege kopje “handhaving”.

Hoe wordt dan, naast de dertig procent reductie, gehandhaafd op die drie jaar? Of die vijf keer de emissiereductie? Moet de provincie maar rond gaan rijden op zoek naar bouwprojecten? Dit allemaal maakt het uitsluiten van de vergunningsplicht een bijzonder slecht middel.

En dus ook een middel waarmee burgers en milieuorganisaties een mogelijkheid wordt ontnomen om in het openbaar de overheid te controleren. Dit voorstel betekent dat projecten met het label “verduurzaming” onzichtbaar worden, ongeacht of dat label wel toepasselijk is.

En wat kan men hiertegen doen? Bijzonder weinig. Een AMvB is een regeling die de ministerraad zelf kan doorvoeren. Geen parlementaire toestemming nodig. De Raad van State mag adviseren, en daar houdt het wel zo’n beetje mee op.

We kunnen nog wel een mening laten horen in de internetconsultatie. Die zal in de wind worden geslagen, maar het kan de Raad van State inspireren, en daarmee kunnen we de kritiek nog beïnvloeden.

Maar het belangrijkste: dit rompkabinet moet met z’n VVD/BBB-klauwen afblijven van macht. Laat ze niet wegkomen met dit soort autocratisch gebruik van de enorme macht die de ministerraad sowieso nooit had mogen hebben.

Bo Salomons

(Dit artikel verscheen eerder als draadje op Bluesky.)