“Kleine overheid”: bedrieglijk frame van rechts

vrijdag 22 augustus

Rechtse politici parasiteren met hun propaganda graag op breed levende gevoelens van mensen. Afkeer van de overheid, behoefte aan vrijheid: veel mensen onderschrijven deze verlangens. Daar hebben ze vaak goede redenen voor ook. Maar fascisten en aanverwante lui vervormen, manipuleren en misbruiken deze verlangens en zetten ze behendig in voor hun autoritaire en racistische doelstellingen. Fascisten kapen anti-overheidssentimenten om de macht over die overheid te veroveren en de overheid naar hun hand te zetten. Fascisten wapperen met de vrijheidsvlag om de vrijheid te vertrappen uit naam van als vrijheid vermomd privilege.

Je ziet die vrijheidsvlag terug in de naam van de fascistische operatie van Wilders: de PVV, Partij van de Vrijheid. En ook bij de VVD: de Volkspartij voor Vrijheid en Democratie, nietwaar? Je ziet het sentiment tegen de overheid onder meer verwoord in verkiezingsprogramma’s van JA21 en ook de VVD. Beide partijen beweren te streven naar een ‘kleine overheid’. Misleiding is het. Die kleine overheid’ is een frame waarmee mensen uit naam van kritiek op ‘de overheid’ geen kleinere overheid maar juist een sterkere, hardere en machtiger overheid in de maag gesplitst krijgen.

Laten we eens bij de VVD – goeddeels omgevormd tot een tweede PVV, en daarmee gaandeweg goeddeels een fascistenclub geworden – gaan neuzen in het programma.(1) Vijf ‘missies’ presenteert de partij al op pagina twee van het document. Missie vijf: ‘Een sterker Nederland door een kleinere overheid’. Daarin: ‘We willen de overheid fundamentele inkrimpen, minder regeldruk en af van de doorgeslagen bureaucratie’. Verderop nog een pleidooi voor ‘minder regels’ en een overheid die ‘mensen vrijlaat’.

Maar al in datzelfde paragraafje zien we als een van de argumenten voor de afslanking al staan: ‘Niet alleen omdat er meer geld nodig is voor defensie’… Er is dus meer geld nodig voor oorlogstuig en bijbehorend personeel, al is dat niet de enige reden voor een ‘kleinere overheid’. Maar wacht eens eventjes. Is ‘defensie’ zelf niet ook een stuk overheid? En is ‘meer geld voor defensie’ niet een teken dat in ieder geval dat deel van die overheid eerder groter dan kleiner wordt?

In het programma zie je duidelijk dat de VVD helemaal geen kleinere overheid wil. De VVD wil een overheid die ondernemers en rijke mensen minder voor de voeten loopt, arme en kwetsbare mensen minder ondersteunt, het milieu minder beschermt. Wat de VVD zegt te willen is ‘een overheid die mensen vrijlaat en vooral minder regels heeft’. De VVD feitelijk vooral wil tegelijk een overheid die strenger is, harder, en overheid die strenge hardheid ook de middelen heeft en er eerder groter dan kleiner op wordt.

Missie drie is bijvoorbeeld veelzeggend: ‘De grootste investering ooit in onze veiligheid’. Concreter, op pagina 39 en 40: ‘De grootste investering in defensie in decennia’; ‘100.000 militairen en reservisten erbij’; ‘Militairen inzetten voor binnenlandse veiligheid’, feitelijk om politiewerk te doen; ‘ruim baan voor militaire oefeningen’. Het is maar een greep. Het klinkt niet bepaald als een kleinere overheid, maar eerder als stevige uitbreiding van de militaristische kern er van. In het vervolg wordt die uitbreiding gespecificeerd en zien we een grotere landmacht, grotere voorraden munitie van allerlei soort, een extra bataljon hier, een extra locatie voor defensie daar, en natuurlijk een onmisbaar pleidooi voor innovatie en het versterken van ‘onze defensie-industrie’. Lang leve het militair-industrieel complex… en met een kleinere overheid heeft het dus niets te maken.

En dan Missie 4: ‘Orde op zaken voor een vrij en veilig Nederland’. Dat staat bol van law and order verlangens, van hardvochtigheid jegens vluchtelingen tot en met aanvallen op de demonstratievrijheid. ‘relschoppers die het demonstratierecht misbruiken worden steviger aangepakt’ (pag. 49), dat werk. Concrete voornemens (pagina 52): ‘We investeren in de nationale politie. We breiden de uitrusting van gewelds- en verdedigingsmiddelen van de Mobiele Eenheid uit en zorgen ervoor dat de politie over voldoende opsporing beschikt zoals het undercover mee kunnen kijken in (besloten) online groepen.’

Verder wordt er van alles verboden, want dat uitgebreide repressie-apparaat moet natuurlijk wel iets te doen hebben. ‘We pakken ordeverstorende acties aan’, lezen we dus, gevolgd door een pleidooi voor het gebruik van ‘camera’s met gezichtsherkenning’ en voor een ‘verbod op gezichtsbedekking’. En ‘we stellen het blokkeren van vitale infrastructuur strafbaar’ – net als trouwens het ‘betuigen van steun aan verboden organisaties, zoals het onder het mom van het demonstratierecht zwaaien met vlaggen van terroristische organisaties’. Pal erna een paragraafje onder de kop: ‘Aanpak van bedrijfsbezettingen of erfbetreding door activisten’, een actievorm die wat het VVD-document als ‘inbraak’ strafbaar dient te worden gesteld. Verbieden, verbieden en meer verbieden – en de politie de wapens verschaffen om die verboden ook kracht bij te zetten. Weg vrijheid.

Van een ‘kleinere overheid’ is hier volstrekt geen sprake, van ‘minder regels’ evenmin. Eerder van het tegendeel. De VVD wil juist een stelselmatige versterking van de staatsmacht, van het vermogen om oorlog te voeren en repressie uit te oefenen tegen de bevolking. Laten dat nu precies de kerntaken van welke overheid dan ook zijn: de geweldsmacht.

De zinsnede over die kleinere overheid slaat enkel op dat deel van de overheid waar armere mensen en de niet-menselijke natuur iets aan kunnen hebben: milieubescherming, sociale zekerheid, collectieve voorzieningen, rechten van mensen in de knel. Precies van die taken die helemaal niet tot de traditionele core business van de staat horen, van taken die de overheid veelal slechts onder druk van sociale strijd en maatschappelijke bewegingen op zich heeft genomen, vaak met grote tegenzin, vaak tegengewerkt door de VVD, haar geestverwanten en voorlopers. Dat soort taken mogen van de VVD nu wel weer worden geschrapt of uitgekleed. Dat mag vooral de markt opknappen, oftewel, daar mogen ondernemers een slaatje uit proberen te slaan.

De overheid is er niet voor de mensen. De overheid staat tegenover de mensen, met de helm op de kop en de knuppel in de hand. Ziedaar de vrijheid die de VVD voor ons in petto heeft – een ‘vrijheid’ die juist een machtiger overheid vergt. Ja, de VVD wil de verzorgingsstaat afslanken – door de verzorging er zo veel mogelijk uit te gooien, maar ook door de staat juist te versterken.

Moeten we het JA21-programma ook doorlichten? Ik vertik het om het document van die fascistenclub zelf aan te klikken en ga dus af op media-berichtgeving. Op RTL Nieuws (2) zie ik dat ook die partij de overheid ‘kleiner en efficiënter’ wil maken, door een ‘minister voor overheidsefficiëntie en autonomie’ in te voeren. Die zou dan, naar het voorbeeld van Elon Musk in de VS, die afslanking voortvarend ter hand moeten nemen. En natuurlijk moet het mes worden gezet in ‘regels, instanties, het woud aan ongekozen adviesraden en overheidsorganen’(…) ‘zodat onnodige overheidsstructuren kunnen worden afgebouwd of samengevoegd’ . Als het allemaal inderdaad net zo ‘efficiënt´ gaat als in het voorbeeldland, de VS, dan wacht ons een chaos vol van willekeur. Hoe dan ook, Trouw typeert het JA21-programma als volgt: ‘Ja21 wil een Nederlandse “Doge”die de overheid moet doen krimpen’(3). Doge, dat is dus de naam van het slopersbaantje van Musk.

Maar ook hier loont het om naar de verdere voorstellen van de partij te kijken. Ja21 wil ‘permanente grenscontroles, het fors omlaagbrengen van het inwilligingspercentage van asielverzoeken, het actief terugsturen van Syrische asielzoekers en het stevig aanscherpen van de regels voor gezinshereniging’. Dat vergt meer grensbewakers, meer controleurs van asielverzoeken, meer marechaussee om mensen daadwerkelijk gewelddadig het land uit te werken. Van zoiets wordt de overheid niet kleiner. Zuid-Afrika in de tijd van de apartheid had ook bepaald geen ‘kleine overheid’.

Er is veel meer. ‘Jaarlijks zou 2 procent van het bbp aan veiligheid moeten worden besteed. “Dat is 3,5 miljard erbij. Het huidige percentage is 1,7 procent¨, aldus lijsttrekker Joost Eerdmans. Met dat geld wil hij investeren in meer agenten op straat, in recherche, het OM, in rechtspraak en de Dienst Justitiële Inrichtingen’.(4) Die laatste dienst gaat over de gevangenissen in Nederland. Eerdmans en zijn fascistenclub willen meer mensen kunnen opsluiten, gedurende langere tijd. Meer in het algemeen: ook JA21 wil meer geweldsmacht van de overheid, meer capaciteit voor detentie en voor deportatie. Racisme en repressie gaan hand in hand – en de uitkomst is een hardere en sterkere staat, geen ‘kleinere overheid’.

Een ‘kleinere overheid’ is dus een kreet die het streven van VVD en JA21 helemaal niet correct weergeeft. Dat streven komt juist neer op een overheid die tegenover de bevolking sterker komt te staan, machtiger wordt, haar wil harder kan doorzetten als het aan deze partijen ligt. Waarom dit frame van een ‘kleinere overheid’? Omdat deze partijen weten dat heel veel mensen een hekel hebben aan die overheid. Bij kleine en grotere ondernemers, in de stad en op het platteland, gaat het dan vooral om afkeer van regelgeving, vergunningsplicht, milieumaatregelen en zo. Rechtse partijen lonken naar steun van zulke ondernemers. ‘Vrijheid!’ en ‘Kleinere overheid!’ zijn heel geschikte leuzen om dit ondernemers-sentiment te bespelen. Voor dit type vrijheid heb ik als anarchist geen greintje sympathie: hoe vrijer de ondernemer, hoe minder vrij de mensen en de andere dieren die door ondernemers als werkkracht of productiefactor worden misbruikt. Deze ‘vrijheid’ is een privilege, een voorrecht.

Maar de afkeer van de overheid waar fascisten en aanpalende rechtse politici op inspelen is breder dan enkel vermomd ondernemersbelang. Mensen hebben hele terechte grieven tegen de staat. Ik hoef maar een enkel woord te noemen: toeslagenaffaire. Bureaucratische repressie met racistische strekking. Dat is wat de belastingdienst jarenlang ongestoord – en door politici aangemoedigd – heeft gepresteerd,. De woede daarover is diep en wijdverbreid, en terecht. Een overheid die dit presteert maakt dat heel veel mensen voor die overheid een rechtmatige haat koesteren. Een ‘kleinere overheid’ is een frame dat werkt om die rechtmatige haat te mobiliseren en te misbruiken om er repressief, racistisch en snoeihard rechts beleid mee door te helpen drukken.

Het frame ‘kleinere overheid’ is dus misleiding. Net als dat wapperen met ‘vrijheid’ door PVV en VVD. Deze partijen willen ‘vrijheid’ als ongebreidelde ruimte voor ondernemers, en als privilege voor witte Nederlanders. En om ondernemersvrijheid en wit privilege te verdedigen, zetten ze vol overtuiging een sterk uitgebouwd, zwaarbewapend overheidsapparaat in, met wetten en regels om onze vrijheid steeds verder te uit te hollen.

Wie werkelijk vrijheid wil, op basis van gelijkwaardigheid en dus voor iedereen, kan niet anders dan deze en aanverwante partijen met de diepste vijandschap bejegenen. En die ‘kleinere overheid’ – die bij nadere beschouwing vooral neer blijkt te komen op een grotere racistische gemilitariseerde politiestaat? Opzouten ermee, opdoeken, slopen!

Noten:

(1) VVD, ‘Sterker uit de storm – Keuzes voor een nieuwe tijd met vrijheid, veiligheid en groei’, https://www.vvd.nl/wp-content/uploads/2025/07/Verkiezingsprogramma-TK-VVD-2025.pdf (als je dacht dat ik rechtstreeks door ging linken naar de griezelclub van Yesilgöz en Van den Burg, had je het mis).

(2) ‘Nederlandse Elon Musk moet overheid afslanken volgens JA21-verkiezingsprogramma’RTL Nieuws, 21 augustus 2025, https://www.rtl.nl/nieuws/politiek/artikel/5524242/verkiezingsprogramma-ja21-veiligheid-elon-musk-kleinere-overheid

(3) Judith Harmsen, ‘Ja21 wil een Nederlandse “Doge”die de overheid moet doen krimpen’, Trouw, 21 augustus 2025, https://www.trouw.nl/politiek/ja21-wil-een-nederlandse-doge-die-de-overheid-moet-doen-krimpen~bf07d09d/

(4) https://www.trouw.nl/politiek/ja21-wil-een-nederlandse-doge-die-de-overheid-moet-doen-krimpen~bf07d09d/

Peter Storm