Nieuwe website Socanta: een goudmijn voor activisten die zoeken naar anti-autoritair marxisme

Als groep activisten die in 2007 Doorbraak oprichtten waren we sterk beïnvloed door de ideeën en praktijken van de Turkse beweging Dev Yol eind jaren zeventig, maar ook door de politieke stroming van de Italiaanse operaïsten en autonoom-marxisten uit de jaren zestig en zeventig. Die Italiaanse ideeën en praktijken werden destijds goed ontvangen in de Duitse buitenparlementaire beweging. Daar werd er op voortgeborduurd en uiteindelijk belandden ze ook in Nederland, onder meer via kringen rond het tweewekelijkse tijdschrift De Zwarte. Op de nieuwe website Socanta worden in het Nederlands vertaalde teksten van die Duitse stroming bijeengebracht. Socanta staat voor “sociaal antagonisme”, en de ondertitel luidt “tussen africhting en revolte”.

Op de pagina “verantwoording” schrijven de makers van Socanta: “In Duitsland hebben praktijk en theorievorming in bepaalde delen van sociale strijd vanaf de jaren zestig een unieke ontwikkeling doorgemaakt. Haar bijzondere karakter is sterk bepaald door de invloed van radicaal-links in Italië en door een poging tot verwerking van het nazifascisme en de doorwerking daarvan na 1945 zowel binnen de Duitse samenleving zelf als in de naoorlogse globale maatschappelijke ontwikkeling.

Deze historische achtergrond heeft tot een verdere (zelf)kritische ontwikkeling geleid van wat bekend stond als het ‘operaïsme’. Met name na 1979 toen, achteraf beschouwd, de ruggengraat van de Italiaanse beweging na massale arrestaties werd gebroken en een inhoudelijke en hieruit voortvloeiende praktische breuk plaatsvond met de Italiaanse Toni Negri c.s. en de Duitse Daniël Cohn-Bendit en Joschka Fischer c.s. – die steeds meer afgleden naar een parlementaire politiek (de Groenen) – zijn een aantal mensen doorgegaan met een nieuwe serie (Neue Folge) van het eerdere, door verschillende groepen gedragen tijdschrift Autonomie.

Met studies die in dit tijdschrift verschenen werd een inhoudelijke plaatsbepaling gezocht van waaruit, in samenhang met strijd elders ter wereld, in het westen een strategische positie zou moeten worden bevochten waarbij ook hier de macht, ‘het imperialisme’, zou moeten worden aangevallen. De organisatievorm van links zou daarbij recht moeten doen aan het doel van de strijd om bevrijding waarbij de marxistisch-leninistische vorm werd verworpen.”

Marxisme-leninisme

Voor wie momenteel radicaal-links politiek actief wordt, kan het lijken het alsof marxisme uitsluitend te vinden is bij centralistische marxistisch-leninistische organisaties of bij de autoritaire stalinisten en maoïsten. Socanta stelt activisten echter in staat om kennis te nemen van een anti-autoritaire stroming binnen het marxisme, een vorm die volledig van onderop denkt en handelt, en die dus niet uit is op het veroveren van de staatsmacht of het overnemen van bureaucratische vakbonden.

Kenmerkend aan die stroming is, volgens Socanta, het “proces van aanhoudende reflectie op concrete praktijken met een anti-imperialistische insteek, [daarin] herkennen we de methodiek van het (vroege) operaïsme. Hiermee werden naar ons idee cruciale inzichten aangaande het karakter van ‘het sociaal antagonisme’ verworven, die elders niet op deze manier zijn ontwikkeld. In Nederland is men vrijwel onbekend met niet alleen de strekking van de studies, maar vooral ook met de bijzondere werkwijze waarbij analyse en opgedane ervaringen nauw op elkaar zijn betrokken en er op die manier aan kennisverwerving is gedaan.” Het voorop stellen van de samenhang tussen praktijk en theorie stond niet voor niets ook altijd voorop bij een van de voorganger-organisaties van Doorbraak waarbij ik actief ben: De Fabel van de illegaal.

Meteen in de eerste vertaling op Socanta wordt duidelijk waarin de autonoom-marxisten verschillen van de socialisten en communisten die het veroveren van de staatsmacht centraal stellen. Het gaat om een ‘gouwe ouwe’ tekst uit 1975: “Taylor in Rusland”. Daarin wordt beschreven hoe vanaf 1917 de machthebbers in de kersverse Sovjet-Unie meteen gaan proberen om in fabrieken het taylorisme in te voeren, een managementsysteem dat “tegen elke vorm van zelfbeschikking en emancipatie van arbeiders” ingaat. In het taylorisme staat disciplinering van de arbeiders centraal, en de onderschikking van die arbeiders aan het technische management en uiteindelijk de staat. Maar hoe intensiever die vorm van “wetenschappelijke bedrijfsvoering” werd toegepast, hoe meer verzet er kwam van de arbeiders, die immers juist gevochten hadden voor bevrijding. Ze begonnen steeds slechter te werken, gingen over tot sabotage of verlieten simpelweg de fabrieken, waardoor de productie in de Sovjet-Unie snel terugliep. De arbeiders weigerden zich te laten reduceren tot machines in handen van “sociale ingenieurs”. Uiteindelijk reageerde de staat onder Stalin op dit sociaal antagonisme met keiharde repressie en ‘voorbeeldarbeiders’ als Stachanov, die volgens de propaganda non-stop werkten en hun vrije dagen vrijwillig inleverden. Bij de Nieuwe Communistische Partij Nederland (NCPN) zijn ze tegenwoordig nog steeds enthousiast, zo lijkt het, over dit aan de arbeiders opgedrongen ‘linkse’ arbeidsethos.

De Parijse Commune

Op de Socanta-website is ook een vertaling te vinden van het laatste hoofdstuk van het boek “Die Kommunen vor der Kommune 1870/71” van Detlef Hartmann en Christopher Wimmer. Die tekst verscheen eerder al bij Global.info. “De auteurs maken een vergelijking tussen de Commune van 1871 en haar voorlopers, en het fenomeen van de Franse gele hesjes. Het boek is ook een bijdrage om ons deze geschiedenis toe te eigenen en haar aan de orthodox-marxisten te ontfutselen”, aldus Socanta. Een drietal mooie citaten daaruit:

“De communebeweging van 1870/71 werd gevoed door het lokale streven van autonoom zelfbestuur en basisprocessen van onderop die in tal van bijeenkomsten, verschillende verenigingen en comités, vrouwenorganisaties, lokale verenigingen en geheime bijeenkomsten al het einde van het Tweede Keizerrijk aankondigde. Met name Prosper Lissagaray, die als activist de Commune van Parijs beschreef, kende, net als anderen, deze bijeenkomsten en vergaderingen nooit een groot belang toe, maar beschouwde ze als slechts discussieclubs. Voor ons is daarentegen van doorslaggevend belang dat mensen elkaar daar ontmoetten en onderlinge contacten kunnen opdeden. De communebeweging vormde zich dan ook op lokale basis (in buurten en wijken) en ook op basis van werkplaatsen (in de metaalindustrie, gieterijen en kleine ambachtsbedrijven etcetera) als een beweging van onderop, en vormde daar een organisatorische kracht. Aldus beschouwd krijgen we een ander beeld van de communes. Hun idee werd lang voordat ze daadwerkelijk werd uitgeroepen al in afzonderlijke steden bediscussieerd en hadden de hersenen van de mensen al bereikt. In deze talrijke en nog rudimentaire beelden van de commune blijkt een sterke, gedecentraliseerde en revolutionaire structuur die bij lokale behoeftes van de plaatselijke bevolking aansloot en erin slaagde deze (politiek) met elkaar te verbinden.”

“De respectievelijke ervaringen van de communards waren fundamenteel verschillend, maar ontmoeten elkaar in de beweging. Deze revolutionaire subjectiviteit kwam voort uit onderling contact, tal van gesprekken en gemeenschappelijk handelen wat op haar beurt weer voortkwam uit eerder opgedane ervaringen. Wat maakt deze communebeweging daarnaast zo belangrijk voor ons? Ze richt zich tegen de soevereiniteit en het geweldsmonopolie van de nationale staat als beheerder van het kapitalisme. Ver ervan verwijderd die te willen veroveren, probeerde ze vanuit haar beweging samen een revolutionair proces te creëren. In dit opzicht namen de opstandelingen niet alleen de commune over, ze waren zèlf de commune. De van kapitalisme doordrongen staat is immers geen samen, het probeert dit van bovenaf vorm te geven.”

“Ons boek heeft niet alleen als doel het beeld van ‘de commune’ te corrigeren of compleet te maken. We willen haar tot ònze geschiedenis maken, tot een geschiedenis van sociaal-revolutionaire strijd. Dat betekent ook haar aan de greep van de bolsjewieken te ontfutselen die de herinnering aan ‘de commune’ hebben geclaimd en het als een quasi generale repetitie voor de ‘Rode Oktober’ hebben toegeëigend. Als een spiegelbeeld hierop leidt ons onderzoek naar de boeiende vraag of het initiatief van proletarische vrouwen op 18 maart in Parijs niet veelmeer een voorschot was op de strijd van Russische jongeren, vrouwen en kinderen uit de wijk Wyborg in St. Petersburg die ’s ochtends vroeg op 23 februari 1917 de aanzet gaven tot de Russische ‘Februarirevolutie’. Want zowel kennis van de Vormärz, de tijd dus voorafgaand aan de revolutie van 1848, maar ook betreffende de Russische- en Duitse Revolutie van 1918, toont aan dat in dergelijke historische situaties proletarische vrouwen steeds weer het initiatief namen en daarmee vaak revolutionaire processen in gang zetten.”

Cluster

Een van de vele andere belangrijke vertalingen op de Socanta-website is het voorwoord van het boek “Cluster – De nieuwe etappe van het kapitalisme” van Detlef Hartmann en Gerald Geppert uit 2008. Bij Doorbraak hebben we destijds intern uitgebreide gesprekken gevoerd aan de hand van dit boek. De centrale stelling ervan is dat staten in de toekomst steeds meer vervangen zullen gaan worden door regionale politieke eenheden, “clusters”, die zich economisch specialiseren en wereldwijd onderling zullen concurreren en daarbij nieuwe sociale technieken van onderwerping en zelfsturing van arbeiders ontwikkelen. Een citaat:

“Het lijkt erop dat de ‘clusters’ het laboratorium vormen voor de volgende etappe om de sociale productiviteit te laten groeien en zelfs voor een nieuwe vorm van politiek die, bij eerste beschouwing, de plaats inneemt van de kapitalistische deregulering aan het eind van de twintigste eeuw. Met geweld werd de kapitalistische economie van haar sociaal-politieke regulering bevrijd en worden de technologische en politieke blokkades in transnationaal kader uit de weg geruimd. De regulatie door de sociaal-democratie, en binnen de nationale staten van het oude type, toen er nog ijverig kon worden gedroomd van hervormingen binnen een politiek getemd kapitalisme, werd met steeds weer nieuwe liberaliseringsgolven weggespoeld. De dijken, die vormen van sociaal begrip en politieke legitimatie mogelijk maakten, zijn intussen doorgestoken. Alleen parlementair ‘links’ voedt tegenwoordig bij de onderklassen nog de droom van de eeuwig durende welvaart in een kapitalisme dat in nationale staten is ingedeeld, wel wetende dat dit alleen tegen de aspiraties van een wereldwijd informeel subproletariaat kan worden gerealiseerd. Daarmee werft ze voor de tot periodieke verkiezingen beperkte politieke deelname uit de negentiende en twintigste eeuw, en verleent ze deze lege vormen van politieke participatie een ‘nieuwe’, allang ter discussie staande legitimatie. Ze claimt opnieuw de macht om op socialistische wijze leiding te geven aan mensen, iets wat helaas onlosmakelijk met ‘links’ is verbonden en wat dit begrip voor eens en altijd in diskrediet heeft gebracht.”

Dezelfde Hartmann leverde overigens ook dit prachtige, scherpe citaat waarmee de Socanta-website zichzelf op de voorpagina introduceert:

“Leven is sabotage. Dit is geen slogan, maar een constatering. Ons dagelijks leven lijkt te zijn samengeperst tot een gigantische machine van levend vlees. Elke dag passeren we veel van haar apparaten: winkelcentra, voetgangerszones, fabrieken, kantoren, verkeerssystemen, scholen, ziekenhuizen, enzovoorts. Hoe verschillend hun doelen ook zijn, hun structuur is altijd identiek. Ze voeren de primitieve logica van de machine uit.

Mensen zijn niet zulke machines. De ‘logica’ van hun taal, spel en gevoelens bevat een rijkdom waarvan het niveau onbereikbaar is voor het armzalige skelet van de alledaagse machine. Maar al deze rijkdom die hun menselijkheid uitmaakt, is waardeloos vanuit het oogpunt van de machine, onwaardig leven. In het beste geval is het slechts een onbeduidende bijzaak, maar regelmatig een verstoring die moet worden gecontroleerd of zelfs meedogenloos geëlimineerd. Leven is sabotage geworden, alleen al omdat het leven is.

Wat is dan de machine? Velen zeggen: vooruitgang, weer anderen: een noodzakelijk kwaad, cultuurkritisch fijngevoeligen tenslotte: een dreigend monster uit de koker van het intellect. Dit alles is ofwel verkeerd of raakt niet de kern. De machine is geweld tegen ons leven. Maar het is dat niet toevallig, bijvoorbeeld als een onbedoeld schadelijk neveneffect van een verder neutrale ontwikkeling. Veel meer is ze een regelrechte strategie van geweld, vernietiging, overheersing, onteigening. Ze is dit tot in de diepste diepten van haar logische en cybernetische principes. En het leven is hier niet het slachtoffer. Het is van het begin van de kapitalistische geschiedenis af aan een strategie van vrijheid, van autonomie, van subjectieve rijkdom. Beide strategieën zijn elkaars tegenstanders in een technologische strijd waarin ze zich wederzijds ontwikkelen. Je zou het de ’technologische klassenstrijd’ kunnen noemen. Tegenwoordig beleven we de laatste fase. Over de hele wereld wordt het meedogenloze geweld van de inhalige machines geconfronteerd met de vijandige behoefte naar betekenis, waarheid en menselijkheid.”

Op Socanta hebben ook de door ons in 2012 vertaalde teksten van Hartmann “Africhting en revolte – verzet in het tijdperk van onderwerping tot human capital” en “’One big union. We shall be all’. Is een nieuwe autonomie mogelijk?” een plekje gevonden. En een jaar eerder publiceerden we al een recensie van het boek “Griekenland als laboratorium” dat Hartmann schreef met John Malamatinas naar aanleiding van de kapitalistische aanval op Griekenland, onder leiding van onder meer de Nederlandse sociaal-democraat Jeroen Dijsselbloem. Tot slot plaatste Socanta ook twee zeer verhelderende interviews met Hartmann, evenals een met Suzanne Heim.

Bevolkingspolitiek

Ook Heim heeft een fikse invloed gehad op ons, vooral via haar boek “Vordenker der Vernichtung. Auschwitz und die deutschen Pläne für eine neue europäische Ordnung”, dat ze in 1991 schreef samen met Götz Aly. Daarin toonden ze aan dat aan de beoogde vernietiging van het Europese Jodendom vanzelfsprekend antisemitisme ten grondslag lag, maar dat er vooral ook een economische rationale speelde die “overbevolking” uit de weg wilde ruimen. Die bevolkingspolitiek was overigens zeker niet uniek voor de nazi’s en ging na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd ‘gewoon’ verder. In de jaren negentig vertaalden onze kameraden van de groep Helix in een viertal brochures een aantal van de Duitse teksten over bevolkingspolitiek, waarin onder meer racisme, migratiebeheersing en euthanasie de revue passeerden. Een deel van die teksten is ook weer op Socanta te vinden.

Ook die brochures hebben grote invloed gehad op de Doorbraak-initiatiefnemers. Die invloed had zijn weerslag in een lange reeks eigen artikelen, waarvan een deel gebundeld werd in Gebladerte-brochure 20, getiteld “Bevolkingspolitiek”. We argumenteerden begin jaren nul ook dat “bevolkingspolitiek” een politiek vruchtbaarder concept zou zijn dan het toen helaas bij ook bij sommige linkse stromingen populaire nieuw-rechtse begrip “globalisering”. En bij de oprichting van Doorbraak werd dan ook besloten dat “bevolkingspolitiek” een belangrijk frame zou worden om de strijd van de nieuwe organisatie richting en samenhang te geven.

Migratiebeheersing

Op de Socanta-website staan met name teksten van de tijdschriften “Autonomie Neue folge – Materialien gegen die Fabrikgesellschaft” (1978-1985) en “Materialien. Für einen neuen Antiimperialismus” (1988-2021), maar ook van daaraan gelieerde projecten als het Forschungsgesellschaft Flucht und Migration e.V (FFM) (sinds 1994) en vroegere Antirassismusbüro Bremen. Ook die laatste twee hebben vanaf begin jaren negentig regelmatig De Fabel van de illegaal, en daarmee Doorbraak, beïnvloed. Zo werden we in 1998 bij het maken van de Gebladerte-brochure “Leiden, stad van razzia’s” geïnspireerd door het boek “Sie behandeln uns wie Tiere – Rassismus bei Polizei und Justiz in Deutschland” dat het Antirassismusbüro het jaar daarvoor had uitgebracht. En vaak hebben ze bij herijkingen van onze strijd ook even gespiekt bij onze autonome oosterburen, zoals in 2004 bij het stuk “Naar een radicaal-links antwoord op migratiebeheersing” en in 2013 bij “Lange neus trekken naar migratiebeheersing!”.

In de loop der tijd hebben we ook af en toe een FFM-artikel vertaald. “De Balkan 1: van de zomer van de migratie naar de herfst van de door de staat georganiseerde mobiliteit”, “De Balkan 2: hoe vluchtelingen Fort Europa in een historische crisis gestort hebben” en “Wat verstoort? Opmerkingen over de groeiende repressie en de “Black Box” van de EU in de Middellandse Zee”. Ook hebben we na de migratiezomer van 2015 het stuk “Miljoenen vluchtelingen en migranten als goedkoop arbeidsreservoir” van Wildcat uit het Duits vertaald.

Wildcat

Voor ons hoort de Wildcat eveneens in het rijtje van de “Autonomie” en “Materialien”-websites (en we kunnen daarbij ook Grundrisse en Sozial.Geschichte Online nog noemen). Wildcat is zo’n beetje even lang bezig om de Italiaanse operaia-ideeën op hun manier te actualiseren in het Duitse taalgebied. Evenals de uit hun kringen afkomstige Angry Workers, actief in het Verenigd Koninkijk, en de groep rond Ralph Ruckus, in Oost-Azië. Onderaan dit artikel over de Angry Workers vind je onze vertalingen van Wildcat- en Angry Workers-teksten, en in het gele kader bij dit artikel de vertaalde teksten over de strijd in China.

Het voert vast en zeker te ver voor een beginnend project als Socanta om meteen ook deze stroming ‘erbij te pakken’, en vanzelfsprekend zijn er ook onderlinge politieke verschillen. Wij zijn in elk geval nu al heel content met de huidige site en kunnen nauwelijks wachten op de nieuwe vertalingen die daar zullen verschijnen. We vinden het Socanta-project hoe dan ook enorm belangrijk, een goudmijn voor activisten die zoeken naar marxistische visies en die een hekel hebben aan autoritaire organisatie.

Eric Krebbers