Hoe de druk verder oploopt in Oekraïne en de Europese Unie

Dit overzicht van de stand van zaken rond het front wordt in principe elke 10 dagen opgesteld door Guido van Leemput en verschijnt dan op www.stopdeoorlogamsterdam.nl.

15 april, 2025 8 min leestijd

De afgelopen tien dagen is de druk in de snelkookpan van de wereldpolitiek nog verder opgelopen.
De gevolgen van de Amerikaanse importheffingen worden in volle omgang duidelijk. Ze zijn onderdeel van een economische oorlogvoering tegen iedereen, maar vooral tegen China.
Ook de oorlog in Oekraïne gaat door, ondanks de afspraak om elkaars energievoorzieningen niet te treffen. De stand van de onderhandelingen is onduidelijk. Hoogstwaarschijnlijk lukt het niet om kort na Pasen, na de eerste honderd dagen van Trump, tot iets te komen. De Amerikaanse regering begint te snappen dat haar bluf van resultaat binnen honderd dagen juist kwetsbaar maakt.

De Europese Unie heeft nog steeds geen enkel idee van een Oekraïense of Europese vrede geformuleerd. Net als Trump overschreeuwt ze zichzelf met bewapeningsplannen en breedvoerig gepresenteerde stabilisatiemachten na een mogelijk staakt-het vuren.

Dat brengt me op de volgende vijf punten:

• Nieuwe laag in de oorlog in Oekraïne
• Militaire ontwikkelingen aan het front
• Wat weten we van de onderhandelingen?
• De grote woorden van Europese landen
• Propagandastorm in Nederland

Nieuwe laag in de oorlog in Oekraïne
De escalatiemotor die de oorlog in Oekraïne al drie jaar is, heeft de nieuwe regering van de VS gebracht tot een economische oorlogsverklaring aan vrijwel alle andere staten in de wereld. Noord-Korea, Cuba en Rusland zijn uitgezonderd van heffingen op importen. Voor andere landen was een gespecificeerde tarievenlijst opgesteld die inmiddels is aangepast. Omdat de aandelenbeurzen teveel leden onder de maatregelen, is voor 70 landen een pauze van drie maanden ingesteld maar een importvoet van 10 procent blijft het vooruitzicht. Onder deze landen zijn ook de bondgenoten van de VS.
Met China  wordt een economische oorlog uitgevochten die gaat om de wereldhegemonie. Met het overtroeven van extra invoerheffingen tussen de VS en China is die strijd nu openlijk uitgebroken. Wie houdt het het langst vol?
Deze escalatie is een herschikking van de verhoudingen tussen de grootmachten. Rusland wordt (vooralsnog) gespaard door deze heffingspolitiek omdat de VS nog met de Russen onderhandelt. Daarmee is deze ontwikkeling ook sterk verbonden met de oorlog in Oekraïne.

Militaire ontwikkelingen aan het front
Het Amerikaans-Oekraïense voorstel van 11 maart aan Rusland tot een onmiddellijk staakt-het-vuren van 30 dagen, is door Rusland als een bevel of opdracht opgevat. Die is niet uitgevoerd, maar er is de stop op aanvallen van elkaars energievoorzieningen voor een periode van 30 dagen uit voortgekomen. De bombardementen gaan gewoon door, in ieder geval op andere doelen, hoewel er over en weer beschuldigingen zijn van schending van de afspraak.
De Russische strijdkrachten kruipen ondertussen meter voor meter vooruit aan vele plaatsen op het oostelijk front.  Omdat Rusland de vier Oekraïense provincies die het had geannexeerd nog niet volledig heeft bezet, moet er vooralsnog van worden uitgegaan dat de oorlog doorgaat totdat dat doel is gerealiseerd. Dit betekent de volledige bezetting van Loehansk, Donetsk, Kherson en Zaporisha. Het is immers onwaarschijnlijk dat deze provincies in onderhandelingen door Oekraïne worden weggegeven.
Naast de afspraak om elkaars energievoorzieningen niet te bombarderen wil Rusland herstel van de graandeal (die het zelf opzegde in 2023). Daarvoor wordt opheffing van internationale sancties tegen een Russische landbouwbank geëist. Een eis die niet alleen de VS en Oekraïne betreft, maar ook de EU die deze sancties ook uitvoert. De eis is niet ingewilligd en ondertussen kruipt het Russische leger vooruit. Inmiddels is ter hoogte van Pokrovsk de grens bereikt van de provincies Donetsk en Dnipropetrovsk. Inmiddels wordt op meer noordelijk gelegen plaatsen (zoals Kostiantinivka en Lyman) een aanval voorbereid. Om alle vier de provincies daadwerkelijk te heroveren zal nog een lange oorlog nodig zijn.

Wat weten we van de onderhandelingen?
De VS probeert de Oekraïense regering te dwingen tot concessies tegenover Rusland, zeker met het oog op een grondstoffenovereenkomst waar de VS zelf enorm van zal profiteren. Oekraïne heeft al sinds de zomer de Oekraïense economie aangeboden in ruil van Westerse veiligheidsgaranties. Dat laatste is niet gelukt en ook niet waarschijnlijk. De EU had al in de zomer van 2021, dus ruim voor de oorlog vanaf februari 2022, een overeenkomst met Oekraïne over de exploitatie van de grondstoffen. Die overeenkomst wordt nu terzijde geschoven door de Amerikaanse regering.
De onderhandelingen die sinds maart gaande zijn, gaan vooral over het herstel van de Russisch-Amerikaanse betrekkingen. Rusland wil een aantal in beslag genomen consulaten in de VS terug. Daarnaast gaat het over het al genoemde staakt-het-vuren en het herstel van de graandeal. Afgelopen week sprak de Amerikaanse hoofdonderhandelaar Witkoff met Poetin himself. Daarover is niets bekend gemaakt. Een andere Amerikaanse onderhandelaar, Kellogg, had zich laten ontvallen dat Oekraïne een deel van zijn grondgebied aan Rusland zal verliezen. Net als Duitsland na de Tweede Wereldoorlog. Kellogg probeerde later deze uitlatingen in te trekken.
De Amerikaanse regering heeft zich ook ongeduldig uitgelaten en dreigt met aanvullende sancties tegen Rusland als Poetin niet over de brug komt. Russische en Oekraïense delegaties verwijten elkaar zich niet te houden aan het beperkte staakt-het-vuren om niet op elkaars energievoorziening te schieten.
Bombardementen gaan hoe dan ook door. Het aantal burgerdoden als gevolg van de bombardementen loopt aanzienlijk hoger op dan in vorige periodes.

De grote woorden van Europese landen
De EU heeft sterk afstand genomen van deze wijze van onderhandelen, maar bereidt zelf geen diplomatiek alternatief voor. Dat zou wel moeten. Nu lijkt maar één conclusie mogelijk: de EU wil geen vredesovereenkomst.
Integendeel, met veel lawaai wordt een keur aan bewapeningsplannen gepresenteerd. Wie goed kijkt, ziet echter dat de uitvoering hapert en dat amper iets van de grond komt. Een paar voorbeelden.
De Oekraïne Defensiesteungroep kwam vorige week in Brussel bijeen en beloofde Oekraïne wapensteun ter waarde van 21 miljard euro. De Amerikaanse minister van Defensie, Hegseth, was aanwezig via Zoom. De VS leveren geen wapens meer.
Opvallend was dat de kritische toon in de Duitse pers over de meest gewaardeerde wapens. De oorlog in Oekraïne heeft juist laten zien dat de veelgeprezen Patriot-raket, de nieuwste Leopard en de Panzerhaubitze 2000 maar een beperkte militaire bruikbaarheid hebben.

Al maanden wordt nagedacht over een stabilisatiemacht voor na een akkoord tussen Rusland, Oekraïne en de VS. Inmiddels is de wonderlijke term ‘geruststellingsmacht’ bedacht. Het initiatief komt van niet-EU-lid Groot-Brittannië. Militair verantwoordelijken uit zo’n dertig landen hebben al meerdere keren uitvoerig gepraat over hoe zo’n plan eruit moet zien. Tot nu toe zijn er echter niet meer dan zes landen die troepen willen leveren. Het gaat om Groot-Brittannië, Frankrijk, Estland, Letland en Litouwen en een nog onbekende zesde. Dat is een te smalle basis om zo’n plan ook maar effectief uit te kunnen voeren.

Ook hier zien we weer geen stille voorbereiding die uiteindelijk tot iets leidt, maar een lawaaiige presentatie die uiteindelijk weinig voorstelt.
Dat geldt ook voor de plannen om de Europese bewapening te financieren. Een Europese denktank, Bruegel, heeft voorstellen gedaan die leiden tot een ‘financieringsmechanisme’ buiten de EU-commissie om. Maar ook hier is er op dit moment nog weinig vooruitzicht op een spoedige invoering.
Kortom: de keizerlijke EU gaat wel heel schaars gekleed.

Propagandastorm in Nederland
Bij gebrek aan de wil tot het beëindigen van de oorlog is het niet vreemd dat de oorlogspropaganda die al maanden gemaakt wordt in Nederland is de afgelopen tien dagen in kracht is aangewakkerd. Ook hier maar enkele voorbeelden.
Zo liet de commandant van de strijdkrachten weten dat naar alle militairen een dagorder is uitgegaan om paraat te worden. De commandant van de Nederlandse strijdkrachten, Eichelsheim heeft met de dagorder bevolen dat de hele krijgsmacht sneller in staat van paraatheid komt. Welke norm moet worden gehaald of wanneer dat uiterlijk moet zijn geregeld met bijvoorbeeld een deadline, wordt niet duidelijk gemaakt. Maar wel is er brede aandacht voor dit wat vage bevel.
Ook blijkt dat de oude chef van de landmacht, generaal Wijnen, een directeursfunctie bij Rijkswaterstaat heeft gekregen en in die hoedanigheid pleit voor het militair geschikt maken van bruggen, wegen en spoorwegen. Om zo snel mogelijk in de infrastructuur naar het nieuwe IJzeren Gordijn in Oost-Europa te kunnen rijden.
Het wekt geen verbazing dat naast de vele uitingen van de regering en het ministerie dagblad De Telegraaf hierin voorop gaat. Op 9 april vroeg de hoofdredactie aan ‘iedereen‘ om ‘een beetje’ in te schikken. Niet zomaar iedereen, maar ook de natuur.
‘Minstens zo zorgelijk’, schrijft de krant, ‘is de weerstand van actiegroepen, natuurorganisaties, maar ook overheden tegen nieuwe oefenterreinen voor defensie in natuurgebieden. Als het om de veiligheid van miljoenen Nederlanders gaat, moet iedereen een beetje inschikken. Ook de natuur.’

Dus de plaatselijke maar ook landelijke initiatieven die protesteren tegen de militarisering van land en streek worden nu tot onderwerp van kritiek gemaakt. De veiligheid van Nederland moet voorrang krijgen op andere problemen. De kleinste vormen van verzet tegen de oorlogsvoorbereiding worden bedoeld.

Graag tot 24 april op het Spui!
​
​​​Guido van Leemput​ is mede-initiatiefnemer van Stop de Oorlog Amsterdam. Hij was eerder mede-oprichter van het Amsterdams Vredesinitiatief, dat is opgegaan in Stop de Oorlog Amsterdam.