Weigeren Te Slagen

Het thema in wat (voorlopig) het laatste nummer van het halfjaarlijkse Franse anarchistische tijdschrift Réfractions (nr. 52, voorjaar 2024) zal zijn, is gedoopt als ‘Mislukking en werkelijkheid’. Als het tijdschrift echt ophoudt te bestaan, is er dan sprake van een mislukking of is het gewoon werkelijkheid? Daarover valt veel te speculeren… Voorlopig gaat het om de acceptatie van een stand van zaken. [ThH]

Je hoeft niet te slagen om te volharden

Een van de opgenomen artikelen is niet voor dit nummer geschreven. Het past er wel in. Het is van de hand van een niet zo lang geleden gestorven lid van de redactie, Ronald Creagh. Het stamt uit 1991 en was nimmer in het Frans gepubliceerd. Het gaat over Amerikaanse communes, een specialisme van Creagh. Communes, ze worden opgericht en na kortere of langere tijd weer opgeheven. Behoren communes daarom tot de categorie ‘mislukking’? Waarom zou dat? Je hoeft immers niet te slagen om te volharden – zo leert een oude Nederlandse spreuk.

De kern van de problematiek van het thema draait om het idee weigeren te slagen – ‘refuser de parvenir’, een uitgangspunt ooit van denken van de Franse docent en syndicalist Albert Thierry (1881-1915). Die beïnvloedde een aantal auteurs ermee; hun productie kwam bekend te staan als de ‘proletarische literatuur’. In feite gaat het heden om verzet tegen de meritocratie (regeringssysteem op grond van verdiensten). Dat wordt gelinkt met het kapitalistische systeem en de pretentie dat het beste uit de mens gehaald wordt, wanneer mensen al concurrerend tegen elkaar worden opgezet en in een ‘rat race’ gevangen gehouden worden. Het ‘beste uit de mens halen’ betekent dan ook in het geheel niet, dat de opbrengt bestemd is voor ‘de mens’ in het algemeen. Het is immers bedoeld om de parasieten van het kapitalistische systeem te voeden (zoals bekende multimiljardairs).

‘Weigeren te slagen’ krijgt vaste vormen via een groeiend bewustzijn omtrent de absurditeit van een gepantserd kapitalistisme. Die absurditeit  blijkt onder meer uit de zich ontwikkelende ecologische catastrofe, het effect van anti-rationalistische gedachtengoed. Dat zal de parasieten een zorg zijn. Het uittreksel ‘Refuser de parvenir’ van het collectief van de Cira Lausanne, als opgenomen in dit nummer, gaat erover (p. 47-51).

Afwijzing van de logica van dominantie

De relevantie van het thema ‘Mislukking en werkelijkheid’ voor het anarchisme herkent men verder bij Tomás Ibánez, in zijn bijdrage getiteld ‘Vergissing, mislukking, anarchisme’. Zo gaat hij in op tegenstanders van het anarchisme die vaak wijzen op de mislukking ervan als maatschappelijk stelsel. Die tegenstanders gaan uit van wat Proudhon het gouvernementele vooroordeel noemde. Het vooroordeel houdt in dat in elke maatschappij er mensen moeten zijn die bevelen en anderen die gehoorzamen. Anarchisten verwerpen dit vooroordeel. De verwerping ervan zou mislukking meebrengen. Daaruit valt te concluderen: een maatschappelijk stelsel zonder overheersing, dus zonder mensen die bevelen en anderen die gehoorzamen, kan niet bestaan.

Uiteraard is dat helemaal de vraag. Er wordt hier niet voor niets gesproken over een vooroordeel. Ibánez wijst er bijvoorbeeld op dat bij de opbouw van een maatschappij waarin aan het vooroordeel voorbij gegaan wordt, er geen moment gegeven wordt waarop het doel bereikt zou zijn. Aan de andere kant hebben we in de werkelijkheid steeds meegemaakt, dat tegenstanders van het anarchisme bloedig slag geleverd hebben om tussentijdse resultaten te vernietigen: leninisten/trotskisten in Rusland en Oekraïne rond 1920 en fascisten en stalinisten in Spanje 1936-1938. Het probleem voor de genoemde ideologische groeperingen was en is: stel je voor dat anarchisten er in slagen een maatschappij te realiseren zonder de logica van de dominantie! 

Geslaagd in weigeren

Een van de grootste wiskundigen van de 20^ste eeuw is de Duits-Franse Alexandre Grothendieck (1928-2014). Naast wiskundige bleek hij ook antimilitarist en onvermoed anarchist. Hij bewoog zich op het activistische vlak van de techno-kritiek, anti-kernenergie en bio-agrarische activiteit. Hij richtte in dit kader op het tijdschrift Survivre et Vivre (Overleven en leven). Van wege zijn prestaties op wiskundig vlak kreeg hij een eigen wetenschappelijk instituut tot zijn beschikking. Ik ontleen de gegevens aan een Franstalig boekje van en over hem dat ik enkele jaren geleden besprak Allons-nous continuer la recherche-scientifique? (Gaan we door met wetenschappelijk onderzoek?), zie Online. 

Aangaande zijn carrière zou je kunnen zeggen dat hij geslaagd is. Tot hij in de maand december 1969 toevalligerwijs hoorde, dat zijn instituut (IHES) reeds drie jaarlang deels gefinancierd werd met militair geld. Hij eiste garanties dat dit stopte. Die kreeg hij niet. Om die reden neemt hij vervolgens in september 1970 ontslag en zal zich geheel aan activisme gaan wijden. Hij heeft dit tot het eind toe volgehouden. Geslaagd in weigeren!

In dit nummer van Réfractions uiteraard nog een omvangrijke rubriek ‘Boekbesprekingen’. Daar komt men in dit geval ook een nieuwe tekst over Grothendieck tegen, besproken door Jean-Jacques Gandini, te weten: Pierre Jouventin, Qui était Alexandre Grothendieck? (Libre et Solidaire, 2023).

Thom Holterman

Réfractions nr. 52, voorjaar 2024, 157 blz., prijs 15 euro.